Οι διακοπές στα ελληνικά νησιά συνοδεύονται συχνά από μικρές ή μεγαλύτερες εξορμήσεις για να δούμε αξιοθέατα, μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία. Πολλές φορές, όμως, αυτές οι διαδρομές μας οδηγούν και σε όμορφα μοναστήρια. Χτισμένα ψηλά σε βράχους, να αγναντεύουν τη θάλασσα, ή κρυμμένα μέσα σε ήσυχες κοιλάδες, τα νησιά μας είναι γεμάτα μοναστήρια που γαληνεύουν την ψυχή.
Παναγία Σπηλιανή, Νίσυρος
Χτισμένο σε βράχο, γνωστό ως «Οξός της Παναγιάς», πάνω από το λιμάνι της Νισύρου, στο Μανδράκι, το μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιανής είναι από τα σημαντικότερα θρησκευτικά σημεία του νησιού. Για να φτάσετε, θα χρειαστεί να ανεβείτε την ανηφοριά με τα περίπου 130 σκαλοπάτια που ξεκινούν από τη συνοικία Λαγκάδι. Η μονή ονομάστηκε «Σπηλιανή» επειδή η εκκλησία της είναι χτισμένη στη σπηλιά του βράχου, στο σημείο όπου βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας.
Η εικόνα είχε βρεθεί αρχικά στη θέση Βρετού, κοντά στα Δημοτικά Λουτρά Μανδρακίου, από έναν βοσκό, και φυλασσόταν στην Παναγία την Ποταμίτισσα. Κάποια στιγμή, όμως, χάθηκε και βρέθηκε ξανά στη σπηλιά του κάστρου των Ιπποτών. Οι ντόπιοι θεώρησαν ότι η Παναγία ήθελε η εικόνα της να παραμείνει εκεί και, στη συνέχεια, έχτισαν την εκκλησία και το μοναστήρι.
Οι κάτοικοι κατασκεύασαν μια μεγάλη εικόνα της Παναγίας, όμοια με το μικρό ξύλινο εικόνισμα που είχε βρεθεί στη σπηλιά, και την έντυσαν με ασήμι. Το μικρό εικόνισμα τοποθετήθηκε στην αριστερή παλάμη της μεγάλης εικόνας και δεν φαίνεται, καθώς είναι κρυμμένο ανάμεσα στο ξύλο και το ασήμι.
Η εικόνα είναι επενδυμένη με ασήμι και είναι αμφιπρόσωπη: στο πίσω μέρος εικονίζεται ο Άγιος Νικόλαος, ενώ στο εμπρός η Παναγία με το Βρέφος, φιλοτεχνημένη με τα πρότυπα της ρωσικής σχολής. Το μοναστήρι γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο.
Μονή Κεχροβουνίου, Τήνος
Πάνω από το χωριό Τριάνταρος, σε λόφο με θέα προς το λιμάνι της Τήνου, βρίσκεται η Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κεχροβουνίου. Ιδρύθηκε μεταξύ 10ου και 11ου αιώνα, σε σημείο όπου προϋπήρχαν τρία εκκλησάκια: της Αγίας Τριάδος, του Τιμίου Προδρόμου και των Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Σύμφωνα με την παράδοση, τρεις πιστές αδελφές από τον Τριπόταμο έβλεπαν κάθε βράδυ ένα φως στο σημείο των εκκλησιών. Θεώρησαν ότι επρόκειτο για θεϊκό σημάδι και έκτισαν από ένα κελί δίπλα σε κάθε εκκλησάκι για να μονάσουν. Σταδιακά, δημιουργήθηκε η μοναστική κοινότητα που λειτουργεί έως σήμερα. Στη Μονή ασκήτευσε και η Αγία Πελαγία, το όραμα της οποίας οδήγησε στην εύρεση της Ιεράς Εικόνας της Παναγίας στις 30 Ιανουαρίου 1823. Το κελί της παραμένει επισκέψιμο. Η μονή έχει φρουριακό χαρακτήρα και θυμίζει μικρό χωριό, προστατευμένο από τείχος.
Μοναστήρι Παλαιοκαστρίτσας, Κέρκυρα
Το μοναστήρι της Αγίας Θεοτόκου στην Παλαιοκαστρίτσα είναι χτισμένο σε τοπίο ιδιαίτερης ομορφιάς, σκαρφαλωμένο σε καταπράσινο βράχο με πανοραμική θέα στα νερά του Ιονίου. Η ίδρυσή του τοποθετείται στις αρχές του 13ου αιώνα, γύρω στο 1225. Καταστράφηκε από τους Γενουάτες το 1403 και ξαναχτίστηκε το 1469, για να υποστεί εκ νέου καταστροφή από τους Τούρκους το 1537 και να ανοικοδομηθεί το 1572.
Η θέση και η αρχιτεκτονική του εντυπωσιάζουν, ενώ η επίσκεψη προσφέρει τη δυνατότητα να δείτε, εκτός από τον ναό αφιερωμένο στην Παναγία και τα κελιά των μοναχών, ένα μικρό μουσείο βυζαντινών και μεταβυζαντινών εικόνων, καθώς και τον σκελετό μιας φάλαινας που σκοτώθηκε από ψαρά τον 19ο αιώνα.
Μονή Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, Πάτμος
Η Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στην Πάτμο είναι ένα από τα σημαντικότερα μοναστήρια της χώρας. Σύμφωνα με την παράδοση, εδώ έγραψε το ιερό κείμενο της Αποκάλυψης ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, κατά την εξορία του που διέταξε ο αυτοκράτορας Δομιτιανός γύρω στο 95 μ.Χ. Η μονή ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα από τον Όσιο Χριστόδουλο και χτίστηκε στην κορυφή του λόφου, πιθανότατα στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής, έχοντας φρουριακό χαρακτήρα.
Με την πάροδο των αιώνων υπέστη αλλαγές και προσθήκες, ωστόσο το καθολικό, η τράπεζα, η εστία και τα κελιά διατηρούνται από τη βυζαντινή περίοδο. Ιδιαίτερα εντυπωσιακές είναι οι τοιχογραφίες του καθολικού, που χρονολογούνται στις αρχές του 17ου αιώνα, καθώς και εκείνες στο παρεκκλήσι της Παναγίας, στη νότια πλευρά του καθολικού, οι οποίες ανάγονται στις τελευταίες δεκαετίες του 12ου αιώνα. Η μονή διαθέτει επίσης πλούσια βιβλιοθήκη και ενδιαφέρουσα συλλογή κειμηλίων, τα οποία εκτίθενται στο επισκέψιμο σκευοφυλάκιο.
Ιερή Μονή Παναγιάς Χoζοβιώτισσας, Αμοργός
Από τα πιο χαρακτηριστικά και πολυφωτογραφημένα μοναστήρια της Ελλάδας είναι αυτό της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό. Κυριολεκτικά ενσωματωμένο στον κάθετο βράχο, αστράφτει κατάλευκο σε αντίθεση με το γκρίζο του βράχου. Ιδρύθηκε το 1088, έπειτα από την εύρεση εικόνας της Παναγίας που, σύμφωνα με την παράδοση, προερχόταν από το Χόζοβο (ή Χόζιβα ή Κοζιβά) της Παλαιστίνης, κοντά στην Ιεριχώ.
Η παράδοση αναφέρει πως, την περίοδο της Εικονομαχίας, μια γυναίκα από την Ασία, για να προστατέψει την εικόνα της Παναγίας, την έριξε στη θάλασσα. Τα κύματα την οδήγησαν στην Αγία Άννα της Αμοργού, όπου οι κάτοικοι αποφάσισαν να χτίσουν εκκλησία. Ωστόσο, όσα έκτιζαν την ημέρα γκρεμίζονταν τη νύχτα. Ο πρωτομάστορας προσευχήθηκε στην Παναγία να του δείξει το σημείο που επιθυμούσε και, σύμφωνα με την αφήγηση, την επόμενη μέρα τα εργαλεία του βρέθηκαν πάνω στον απόκρημνο βράχο, ένδειξη ότι εκεί έπρεπε να ανεγερθεί η μονή.
Η Παναγία η Χοζοβιώτισσα γιορτάζει στις 21 Νοεμβρίου. Η πρόσβαση γίνεται μέσω ανηφορικών σκαλιών στην κόψη του γκρεμού, όμως η θέα στα καταγάλανα νερά του Αιγαίου ανταμείβει κάθε κόπο.
Μονή Παναγιά Τουρλιανή, Μύκονος
Στο κέντρο σχεδόν της Μυκόνου, στο χωριό της Άνω Μεράς, βρίσκεται το μοναστήρι της Παναγίας της Τουρλιανής, το οποίο ιδρύθηκε το 1542 από μοναχούς που ήρθαν από την Πάρο. Στο ίδιο σημείο υπήρχε παλαιότερα εκκλησία αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Αφορμή για την ίδρυση της μονής στάθηκε η εικόνα της Παναγίας, που βρέθηκε να επιπλέει στον ορμίσκο του Τούρλου, στη δυτική πλευρά του νησιού, και η οποία θεωρείται έργο του Ευαγγελιστή Λουκά.
Η λιτή αρχιτεκτονική της μονής ακολουθεί την αυστηρότητα των Κυκλάδων, ενώ η ανάγλυφη διακόσμηση του μαρμάρινου κωδωνοστασίου και της βρύσης αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της παραδοσιακής κυκλαδίτικης μαρμαρογλυπτικής. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του καθολικού, ο επισκοπικός θρόνος και ο άμβωνας κατασκευάστηκαν στη Φλωρεντία το 1775 και ξεχωρίζουν για την καλλιτεχνική τους αρτιότητα.
Η μονή, αν και τον Δεκαπενταύγουστο τελεί μεγάλο πανηγύρι, γιορτάζει επίσημα στις 23 Αυγούστου, στην Απόδοση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Μονή Παναχράντου, Άνδρος
Χτισμένη στη βόρεια πλευρά του όρους Γερακώνες και με φρουριακή αρχιτεκτονική, η μονή περιβάλλεται από λόφους, σαν καλά κρυμμένο μυστικό. Στη μονή φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η οποία, σύμφωνα με την παράδοση, είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Πολλοί ντόπιοι την αποκαλούν και «μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα», καθώς εδώ βρίσκεται η ιερή κάρα του Αγίου, η οποία μεταφέρθηκε από την Κωνσταντινούπολη το 1705.
Η ακριβής χρονολογία ίδρυσης της μονής δεν είναι γνωστή. Η παράδοση την τοποθετεί γύρω στο 960, όταν δύο μοναχοί που ασκήτευαν σε σπηλιές της περιοχής έβλεπαν κάθε βράδυ ένα φως στην πλαγιά όπου βρίσκεται σήμερα η μονή. Όταν πλησίασαν, ανακάλυψαν την εικόνα της Παναγίας μέσα σε σπηλιά. Την μετέφεραν στο απέναντι βουνό, όμως την επόμενη μέρα η εικόνα βρέθηκε ξανά στο αρχικό σημείο, ενώ το φως εμφανίστηκε και πάλι το επόμενο βράδυ. Το ίδιο συνέβη πολλές φορές, ώσπου οι μοναχοί αποφάσισαν να εγκατασταθούν δίπλα στο σπήλαιο και να δημιουργήσουν ένα ασκηταριό.
Με την πάροδο του χρόνου, στο σημείο συγκεντρώθηκαν και άλλοι μοναχοί, σχηματίζοντας την πρώτη μοναστική κοινότητα. Στην ανέγερση των πρώτων κτιρίων βοήθησε και ο Νικηφόρος Φωκάς, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, είχε τάξει στην Παναγία ότι, εάν τον βοηθούσε να νικήσει τους Άραβες στην Κρήτη, θα πρόσφερε χρήματα στη Μονή Παναχράντου. Με την εκπλήρωση του τάματος, οι μοναχοί μπόρεσαν να ξεκινήσουν την οικοδόμηση.
Η μονή γνώρισε ιδιαίτερη ακμή, και το 1683 το Οικουμενικό Πατριαρχείο την ανακήρυξε Σταυροπηγιακή, προσδίδοντάς της μεγάλη ανεξαρτησία και σημαντικά προνόμια. Εκτός από την κάρα του Αγίου Παντελεήμονα, στη μονή φυλάσσονται λείψανα των Αγίων Άειθαλα, Αβερκίου, Χαραλάμπους, Τρύφωνος και άλλων. Η μονή γιορτάζει στις 27 Ιουλίου, ημέρα μνήμης του Αγίου Παντελεήμονα, και στις 15 Αυγούστου, στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Μονή Ευαγγελίστριας, Σκιάθος
Η ίδρυση της Ιεράς Μονής του Ευαγγελισμού στη Σκιάθο, το 1794, συνδέεται άμεσα με το κίνημα των Κολλυβάδων, που γεννήθηκε στο Άγιο Όρος στα μέσα του 18ου αιώνα. Επικεφαλής της ομάδας που ίδρυσε τη μονή ήταν ο Ιερομόναχος Νήφων, καταγόμενος από τη Χίο, ο οποίος είχε μονάσει σε διάφορες μονές του Αγίου Όρους και είχε προηγουμένως ιδρύσει τη Μονή Ευαγγελιστρίας στη Λευκάδα της Ικαρίας. Ανάμεσα στους μοναχούς της μονής στην Ικαρία ήταν και ο Σκιαθίτης Γρηγόριος Χατζησταμάτης, ο οποίος, κληρονόμος σημαντικής περιουσίας στο νησί, έπεισε τον Νήφωνα να αφήσουν την άγονη Ικαρία και να δημιουργήσουν μοναστική κοινότητα στη Σκιάθο.
Έτσι, το 1794 ιδρύθηκε το μοναστικό κοινόβιο του Ευαγγελισμού. Στην πορεία, η μονή εξελίχθηκε σε σπουδαίο πνευματικό κέντρο, με σημαντική επιρροή στη θρησκευτική και πνευματική ζωή του νησιού, ενώ συνδέθηκε και με προσωπικότητες όπως ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης. Η μονή υπήρξε σταυροπηγιακή και το 1807 κατασκευάστηκε και ευλογήθηκε εδώ η πρώτη ελληνική σημαία.
Στη μονή φυλάσσονται Ιερά Λείψανα πολλών Αγίων, μεταξύ των οποίων: Χαραλάμπους, Παντελεήμονος, Παρασκευής, Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Αθανασίου του Μεγάλου, Ευθυμίου, Θεοδώρου του Στρατηλάτου, Πολυκάρπου Σμύρνης, Τρύφωνος, Κωνσταντίνου του Υδραίου, Νήφωνος Κωνσταντινουπόλεως, Θεοκτίστης, Πολυδώρου, Κοσμά του Αναργύρου, Ματρώνης της Χιοπολίτιδος, Γεωργίου του Εφεσίου, Δημητρίου του Πελοποννήσιου, Θεοδώρου του Βυζαντίου, Ιακώβου του Πέρσου, Ιωάννου του Ερημίτου, καθώς και των συμμαρτυρισάντων αγίων Πατέρων και πολλών ακόμη Αγίων.
Νέα Μονή, Χίος
Στη μέση του νησιού, στους πρόποδες ενός βουνού, ιδρύθηκε στα μέσα του 11ου αιώνα η Νέα Μονή Χίου. Σύμφωνα με την παράδοση, στη θέση όπου κτίσθηκε το Καθολικό είχε βρεθεί η εικόνα της Παναγίας, κρεμασμένη σε κλαδιά μυρτιάς, από τρεις Χιώτες ασκητές, τον Νικήτα, τον Ιωάννη και τον Ιωσήφ. Οι ασκητές προφήτευσαν στον εξόριστο τότε στη Λέσβο Κωνσταντίνο Μονομάχο ότι θα γινόταν αυτοκράτορας και εκείνος τους υποσχέθηκε δωρεά για την ανέγερση ναού στη θέση της μυρτιάς. Όταν ανέβηκε στον θρόνο, τήρησε την υπόσχεσή του και έτσι ανεγέρθηκε ο ναός, τα εγκαίνια του οποίου έγιναν το 1049, ενώ οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 1055, επί βασιλείας της Θεοδώρας.
Ο αυτοκράτορας παραχώρησε ειδικά προνόμια στο μοναστήρι, γεγονός που το ανέδειξε σε ένα από τα πλουσιότερα του Αιγαίου. Ωστόσο, με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης η μονή άρχισε να παρακμάζει, ιδιαίτερα μετά το 1822, όταν πυρπολήθηκε και λεηλατήθηκε από τους Οθωμανούς, και το 1881, όταν ισχυρός σεισμός κατέστρεψε αρκετά κτίριά της.
Από τα αρχικά κτίσματα του 11ου αιώνα διατηρούνται σήμερα μέρος του Καθολικού με τον ψηφιδωτό του διάκοσμο, η κινστέρνα, ο πύργος, τμήμα της Τράπεζας και ο ναός του Αγίου Λουκά στο κοιμητήριο της μονής, εκτός των τειχών. Το Καθολικό είναι αφιερωμένο στην Παναγία και γιορτάζει στις 23 Αυγούστου, ενώ η Νέα Μονή περιλαμβάνεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μανταμάδου
Δίπλα στο χωριό Μανταμάδο, στα βόρεια της Μυτιλήνης, βρίσκεται μία από τις σημαντικότερες μονές του νησιού. Η πρώτη γραπτή αναφορά για τη μονή απαντά σε πατριαρχικό έγγραφο του 1661. Ο αρχικός ναός, που χρονολογείται στον 17ο αιώνα, αντικαταστάθηκε από μεγαλύτερο τον 18ο αιώνα, ο οποίος με τη σειρά του αντικαταστάθηκε από τον σημερινό ναό, οικοδομημένο το 1879. Η μονή διατηρεί έντονο οχυρωματικό χαρακτήρα. Η ιστορία της συνδέεται με ένα δραματικό γεγονός, καθώς μοναχοί σφαγιάστηκαν από Σαρακινούς πειρατές και, σύμφωνα με την παράδοση, η ανάγλυφη εικόνα του Αγίου Ταξιάρχη (1766) φιλοτεχνήθηκε από χώμα και αίμα των σφαγιασθέντων, έργο του μοναδικού μοναχού που επέζησε.
Ιερά Μονή Αρκαδίου, Ρέθυμνο
Η παράδοση αναφέρει πως η Μονή Αρκαδίου ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα από έναν μοναχό με το όνομα Αρκάδιος και πως αρχικά ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη. Σήμερα είναι αφιερωμένη και στη μνήμη της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Οι πρώτες επιβεβαιωμένες αναφορές για τη μονή ανάγονται στις αρχές του 16ου αιώνα, όταν χτίστηκε το αρχικό μονόχωρο Καθολικό. Το 1572, ο ιδιοκτήτης της μονής Ματθαίος Καλλέργης και ο ηγούμενος Κλήμης Χορτάτζης τη μετέτρεψαν σε κοινόβιο και ξεκίνησαν την οικοδόμηση του νέου Καθολικού με την εντυπωσιακή πρόσοψη από λαξευτό πωρόλιθο, ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα της Κρητικής Αναγέννησης.
Η μονή διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στους απελευθερωτικούς αγώνες των Κρητών. Τον Νοέμβριο του 1866, κατά την πολιορκία της από τους Οθωμανούς, βρήκαν καταφύγιο στους χώρους της εκατοντάδες πολεμιστές και άμαχοι από τα γύρω χωριά. Παρά την αντίστασή τους, η υπεροχή του εχθρού οδήγησε στην απόφαση να κλειστούν στην πυριτιδαποθήκη και να την ανατινάξουν, επιλέγοντας την αυτοθυσία για να μην πέσουν στα χέρια των κατακτητών. Το γεγονός αυτό έμεινε γνωστό ως το Ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου και αποτελεί κορυφαίο σύμβολο ελευθερίας. Τον 17ο αιώνα η μονή υπήρξε γνωστό κέντρο αντιγραφής χειρογράφων, ενώ τον 18ο αιώνα λειτούργησε εργαστήρι χρυσοκεντητικής, με πολλά από τα άμφια να προορίζονται για χώρες της Ευρώπης. Σήμερα, αρκετά από αυτά φυλάσσονται στο μουσείο της μονής, διασώζοντας τη μακρά παράδοση τέχνης και πνευματικότητας που τη χαρακτηρίζει.
Διαβάστε ακόμα:
4 μοναστήρια στην Ελλάδα κρεμασμένα στα βράχια
5 μοναστήρια-αφορμή για εκδρομή, σε 5 αυθεντικούς προορισμούς της Ελλάδας
