Ρώμη και πολιτισμός είναι έννοιες αλληλένδετες, με πορεία παράλληλη εδώ και χιλιάδες χρόνια, με λάμψη και αίγλη διαχρονική, με αποτύπωμα μοναδικό στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο πολιτιστικός πλούτος της πόλης που δικαίως χαρακτηρίζεται «ανοιχτό μουσείο» δεν έχει ταίρι, καθώς δρόμοι, σοκάκια κι εκθαμβωτικές πλατείες στολίζονται από επιβλητικά αναγεννησιακά palazzo κι εντυπωσιακές εκκλησίες γεμάτες καλλιτεχνικούς θησαυρούς, θεαματικές κρήνες, γεμάτα κίνηση μπαρόκ αγάλματα και διάσπαρτα αρχαία μνημεία, συνθέτοντας ένα συναρπαστικό αφήγημα της καλοδιατηρημένης ιστορίας της πόλης από την ίδια την ιταλική πρωτεύουσα.
Όπως έγραφε ο Γκαίτε, είναι απίστευτο ότι σε ένα κομμάτι γης τόσο μικρό που θα μπορούσες να το ζωγραφίσεις σε ένα χαρτί, χωράνε τόσα παλάτια, τόσα ερείπια, τόσα αξιοθέατα. Και παρότι συνυπάρχουν εμφανή μνημεία και θησαυροί από όλες τις ιστορικές περιόδους σε ένα τόσο αρμονικό σύνολο, η Ρώμη δεν εξαντλείται σε πασίγνωστα αξιοθέατα όπως το Κολοσσαίο και τα Μουσεία του Βατικανού, αποδεικνύοντας ότι ακόμη και η «Αιώνια Πόλη» φιλοξενεί περιορισμένης διάρκειας, εξαιρετικά ενδιαφέροντα πολιτιστικά δρώμενα. Την εποχή του καλοκαιριού που κατακλύζεται περισσότερο από επισκέπτες, οι παρακάτω αξιοσημείωτες εκθέσεις μακριά από τον τουριστικό συνωστισμό, μας δίνουν τρεις ακόμη λόγους ώστε όλοι οι δρόμοι να μας οδηγήσουν και πάλι στην εκθαμβωτική Ρώμη.
Caravaggio 2025 -Palazzo Barberini
Οι εορτασμοί του φετινού «Ιερού Έτους 2025» της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας και του Βατικανού, είναι η καλύτερη αφορμή για τη συλλογή υπό την ίδια στέγη κάποιων από τα κορυφαία αριστουργήματα του μεγάλου δασκάλου και τολμηρού πρωτοπόρου της μπαρόκ ζωγραφικής, του θρυλικού Michelangelo Merisi, γνωστού ως Caravaggio (1571-1610). Πάνω από 20 έργα του καλλιτέχνη που αμφισβητήθηκε και επικρίθηκε για τη ρεαλιστική απεικόνιση σκηνών και προσώπων, που έμεινε στην ιστορία για την ιδιοφυή εφαρμογή του «chiaroscuro» – της τεχνικής όπου η δραματική αντίθεση φωτός και σκιάς δημιουργεί ένα έντονα θεατρικό αποτέλεσμα, το οποίο τελικά αποτέλεσε την καλλιτεχνική του υπογραφή, βρίσκονται διάσπαρτα σήμερα σε εκκλησίες, μουσεία, γκαλερί και ιδιωτικές συλλογές στη Ρώμη. Το να συνδυαστεί όμως η μπαρόκ μαεστρία του με τη μπαρόκ μεγαλοπρέπεια ενός από τα κορυφαία palazzo της Ρώμης, έφερε την έκθεση «Caravaggio 2025» που φιλοξενείται στην Εθνική Πινακοθήκη Αρχαίας Τέχνης – Palazzo Barberini, μεταξύ των πλέον αναμενόμενων της χρονιάς.
Για τους επιμελητές της Galleria Nazionale di Arte Antica το εγχείρημα αποδείχθηκε άθλος, καθώς στο πολυτελές σκηνικό του Palazzo Barberini που αποτελεί το επιδεικτικό φόντο της έκθεσης, συγκεντρώθηκαν εμβληματικά αλλά και λιγότερο γνωστά έργα του Caravaggio, κάποια από τη Μαδρίτη, το Ντιτρόιτ ή το Κάνσας. Εξερευνώντας για πρώτη φορά σε τόσο ευρύ πλαίσιο τη ρηξικέλευθη καλλιτεχνική του προσέγγιση τόσο σε κοινωνικά όσο και σε θρησκευτικά θέματα, η διάρθρωση ακολουθεί χρονολογική σειρά, θέτοντας τα τέσσερα έργα του καλλιτέχνη από τη μόνιμη συλλογή του μουσείου, σε διάλογο με 20 ακόμη δανεισμένα από όλο τον κόσμο, με κάποια μάλιστα να έχουν ανακαλυφθεί σχετικά πρόσφατα. Σαν σπάνιο διαμάντι ξεχωρίζει το «Πορτρέτο του Maffeo Barberini», του πιο εξέχοντος μέλους της οικογένειας ευγενών Barberini και μετέπειτα Πάπα Ουρβανού VIII, που εκτίθεται στο κοινό για πρώτη φορά μετά από έξι δεκαετίες.
Το «Ecce Homo» επιστρέφει στην Ιταλία από το Πράδο της Μαδρίτης, ενώ επίσης από την ισπανική πρωτεύουσα και το Μουσείο Thyssen-Bornemisza παρουσιάζεται η «Αγία Αικατερίνη της Αλεξάνδρειας» που κάποτε αποτελούσε μέρος της συλλογής Barberini. Συμβάλλουν επίσης στην προσωρινή επανένωση της οικογενειακής συλλογής και οι πίνακες «Κονσέρτο» από το Met της Νέας Υόρκης και «Οι χαρτοκλέφτες» από το Kimbell Art Museum του Fort Worth, που διαχρονικά αποδεικνύει τη φήμη των Barberini ως πατρόνες και συλλέκτες τέχνης.
Παράλληλα, εμβληματικά έργα όπως η βιβλική σκηνή «Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη» εκτίθεται πλάι σε άλλα που παρουσιάζονται πρώτη φορά στο κοινό, όπως το δανεισμένο από το Detroit Institute of Arts «Μάρθα και Μαρία Μαγδαληνή», ενώ επίσης επανενώνονται για πρώτη φορά οι τρεις πίνακες που ο επιφανής τραπεζίτης Ottavio Costa είχε αναθέσει στον Caravaggio, αλλά και τρεις από τις τέσσερις απεικονίσεις του Ιωάννη του Βαπτιστή που συνολικά φιλοτέχνησε ο καλλιτέχνης. Τη σπουδαία έκθεση κλείνει το τελευταίο έργο του Caravaggio, «Το μαρτύριο της Αγίας Ούρσουλας», που ολοκλήρωσε μόλις λίγο πριν τον πρόωρο θάνατό του.
Πληροφορίες: έως 6 Ιουλίου 2025, Κυριακή-Πέμπτη 9:00-20:00 και Παρασκευή-Σάββατο 9:00-22:00, εισιτήριο 18€
Omaggio a Carlo Levi -Galleria d’Arte Moderna
Πέρα από Ιωβηλαίο για την Αγία Έδρα, το 2025 σηματοδοτεί μια τριπλή επέτειο και για το έργο του Ιταλού ζωγράφου και συγγραφέα Carlo Levi, που έχει μείνει στην ιστορία για την αντιφασιστική του δράση. Αφ΄ ενός φέτος συμπληρώνονται 80 χρόνια από την έκδοση του επιδραστικότερου έργου του «Cristo si è fermato a Eboli» -«Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι», αφετέρου είναι η επέτειος 90 χρόνων από την εξορία του σε μια από τις φτωχότερες περιοχές της νότιας Ιταλίας που διήρκησε ένα χρόνο και ενέπνευσε το παραπάνω διάσημο αφήγημα, ενώ τιμάται και μισός αιώνας από το θάνατό του. Αιτία της εκτόπισης του καταγόμενου από το Τορίνο, Εβραϊκής καταγωγής και γιατρού στο επάγγελμα Levi, στο απομακρυσμένο χωριό Αλιάνο της σημερινής Μπαζιλικάτα το 1935, ήταν η ανοιχτή αντιπαράθεσή του εναντίον του φασισμού.
Η εξιστόρηση της εμπειρίας από την εξορία κοντά στους εξαθλιωμένους χωρικούς μιας περιοχής για την οποία οι ίδιοι οι κάτοικοι συνήθιζαν να αναφέρουν «ο Χριστός δεν έφτασε ως εδώ, σταμάτησε στο μακρινό Έμπολι», έστρεψε το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας τόσο στην καθημερινή μάχη για επιβίωση των ανθρώπων της Μπαζιλικάτα, όσο και στις μεταπολεμικές κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες του Ιταλικού νότου. Μάλιστα το έργο όπου καταγράφει την εξορία του θεωρείται τόσο σημαντικό, που συχνά διδάσκεται στα σχολεία της χώρας, ενώ το 1979 έγινε σενάριο κινηματογραφικής ταινίας και μίνι τηλεοπτικής σειράς.
Στο ίδιο διάστημα ο Levi φιλοτέχνησε και μια σειρά ζωγραφικών έργων, 19 από τα οποία αποτελούν τον πυρήνα της συγκεκριμένης έκθεσης της κορυφαίας Πινακοθήκης Μοντέρνας Τέχνης της Ρώμης, που αν και λιγότερο γνωστή σε σχέση με τα υπόλοιπα μουσεία αρχαίας, αναγεννησιακής και μπαρόκ τέχνης, φιλοξενεί ονόματα τόσο σπουδαία όσο των Vincent van Gogh, Amedeo Modigliani, Gustav Klimt, Jackson Pollock, Lucio Fontana, Antonio Canova, Andy Warhol, Giorgio de Chirico και Claude Monet. Τα έργα του Levi που εκτίθενται για πρώτη φορά στο κοινό, αποτελούν μόνο μια ενότητα της έκθεσης, εκείνη που είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένη στην ιδιότητα του ζωγράφου και αντιπροσωπεύουν το σύνολο της Συλλογής Spallone που γεννήθηκε από τη φιλία μεταξύ της Angelina De Lipsis -γιατρού, συλλέκτριας έργων τέχνης και ένθερμης υποστηρίκτριας της ζωγραφικής του Levi-, και της Linuccia Saba, συντρόφου του Carlo Levi κατά τα χρόνια που πέρασε στη Ρώμη.
Παράλληλα, ρίχνεται φως στο άγνωστο κεφάλαιο της φιλίας μεταξύ του Carlo Levi και του επίσης καταγόμενου από το Τορίνο ζωγράφου Piero Martina, δίνοντας στο θεατή τη δυνατότητα να αποκτήσει μια ευρεία εικόνα και να συγκρίνει την εικαστική παραγωγή των δύο καλλιτεχνών, που συνδέθηκαν με μια μακρά και σταθερή φιλία. Τα περισσότερα από 40 συνολικά έργα και των δύο, είναι τοποθετημένα ώστε να βρίσκονται σε συνεχή διάλογο και καλύπτουν τις δεκαετίες του 1920, ’30 έως και ’60, εστιάζοντας στα μεταπολεμικά χρόνια, μια ζωντανή και έντονη περίοδο κοινωνικής δέσμευσης και εκφραστικής έρευνας που μοιράστηκαν οι δύο φίλοι με φόντο τη μακρά παραμονή τους στη Ρώμη.
Πληροφορίες: έως 14 Σεπτεμβρίου 2025, Τρίτη έως Κυριακή 10.00-19.00, κοινό εισιτήριο μόνιμης συλλογής και περιοδικών εκθέσεων 13,50€
Franco Fontana. Retrospective -Museο dell’ Ara Pacis
Ο αμφιλεγόμενος χώρος του Μουσείου Ara Pacis που σχεδίασε ο Richard Meier και εγκαινιάστηκε το 2006, η πρώτη μεγάλη αρχιτεκτονική παρέμβαση στο ιστορικό κέντρο της Ρώμης από τη φασιστική εποχή, είναι εκείνος που επιλέχθηκε για μια εφ΄ όλης της ύλης έκθεση, αφιερωμένη στο ξεχωριστό όραμα και τη μοναδική φωτογραφική ματιά του Franco Fontana, του σχεδόν αιωνόβιου φωτογράφου που ξεκίνησε από τη Μόντενα και απέκτησε φήμη πέρα από τα ιταλικά σύνορα. Οι λιτές, φωτεινές, μοντέρνες αίθουσες του Museo dell’ Ara Pacis φαίνονται μάλιστα ιδανικές για να στεγάζουν το γεμάτο παλλόμενα χρώματα εικαστικό σύμπαν του Fontana, που προσέλκυσε το ενδιαφέρον αρχικά γύρω στο 1960, απορρίπτοντας εμφατικά τις ασπρόμαυρες λήψεις που κυριαρχούσαν εκείνη την εποχή. Ακόμη ενεργός στην ένατη δεκαετία της ζωής του, με αναγνωρίσιμο βασικό χαρακτηριστικό τα εκτενή τοπία των λιτών γεωμετρικών στοιχείων όπου κυριαρχεί το κόκκινο, μπλε και κίτρινο, με εμφανή την επιρροή από τον προσωπικό του φίλο Mark Rothko και έχοντας υπογράψει καμπάνιες των Fiat, Robe di Kappa, Versace, Sony, Volvo και SwissAir μεταξύ πολλών ακόμη, ο Fontana εκπροσωπεί όσο λίγοι την διαρκώς εξελισσόμενη καλλιτεχνική σκηνή της Ρώμης και την άρνηση προσκόλλησης στο παρελθόν.
Η ρετροσπεκτίβα η οποία αποτελεί το πρώτο αφιέρωμα που ανατρέχει σε ολόκληρη την καλλιτεχνική πορεία και σε όλες τις εκφάνσεις της καριέρας του, αντλεί υλικό από το τεράστιο αρχείο του ίδιου, με το συναρπαστικό αφήγημα να παρουσιάζει κάποια έργα που βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας, πλάι σε κλασσικά που έχουν χαρακτηριστεί «οπτικοποιημένη ποίηση». Μια επιλογή 200 φωτογραφιών εναλλάσσονται με installations και βίντεο και καθώς η έκθεση ξεκινά με μια ευρυγώνια φωτογραφία της Πράγας που αποτέλεσε εξώφυλλο του περιοδικού Time Life αλλά κι ένα πορτρέτο του ίδιου του φωτογράφου, γρήγορα εξελίσσεται σε ένα κολλάζ τολμηρών λήψεων -από slides και polaroids ως digital μορφή- άλλων εναέριων τύπου drone, αστικής αρχιτεκτονικής, αφηρημένων και μινιμαλιστικών εικόνων με έντονο χρωματικό κοντράστ -που όλες συνυπογράφουν το μοναδικό στυλ του Fontana.
Έμφαση δίνεται στην έκδοση του λευκώματος «Skyline» το 1978, που αποτέλεσε κομβικό σημείο για την καλλιτεχνική του καριέρα, τόσο ριζοσπαστικής προσέγγισης που έθεσε τα θεμέλια για τη νέα εποχή της ιταλικής φωτογραφίας και όρισε μια νέα, πλούσια σε χρωματικές αντιθέσεις προσέγγιση στη φωτογράφιση τοπίων. Συνεχίζοντας με μια σειρά έργων που πιστοποιούν το ταλέντο του και στη μελέτη και απόδοση της φωτοσκίασης, όπως αποτυπώθηκε στο βιβλίο «Contact Theory» όπου κλήθηκαν να συμμετάσχουν οι επιδραστικότεροι φωτογράφοι της δεκαετίας του ’80, λήψεις στη Γαλλία και την Ασία που αποτυπώνουν τον άνθρωπο στο αστικό περιβάλλον, το αγαπημένο θέμα του υδάτινου στοιχείου που μοιάζει να μας παρασύρει βουτώντας σε μια πισίνα και αποδίδεται με ιδιαίτερο αισθησιασμό, την αριστοτεχνική αποτύπωση δρόμων και διαδρομών -από την Αππία Οδό ως τη διάσημη Route 66-, και καλύπτοντας ως και καμπάνιες μόδας, όπως μία από τις πιο πρόσφατες για τη συλλογή της Sportmax του 2020, ο επισκέπτης μεταφέρεται σε φορτισμένα σύμπαντα, ξεχωριστά και ιδιαίτερα αλλά με συνέχεια και κοινή ταυτότητα.
Και ολοκληρώνει την εμπειρία με μια ματιά στον ιδιωτικό κόσμο του καλλιτέχνη, μέσα από την αναπαραγωγή του στούντιό του και μια συνέντευξή του για τις προκλήσεις και τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών στη φωτογραφία, με την οποία εξακολουθεί να παθιάζεται όπως και στο ξεκίνημά του.
Πληροφορίες: έως 31 Αυγούστου 2025, Καθημερινά 9.30-19.30, εισιτήριο 13€
Διαβάστε ακόμα:
Oι αιγυπτιακοί οβελίσκοι που κοσμούν τις πλατείες της Ρώμης
City break στη Ρώμη: Η εμπειρία της Αιώνιας Πόλης on a budget
Capranica: Μια υπέροχη μεσαιωνική πόλη μόλις μια ώρα από τη Ρώμη
