Μια πόλη-κόσμημα. Όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη. Απλωμένα γύρω από τη λίμνη Παμβώτιδα και προστατευμένα από τα βουνά της Ηπείρου, τα Γιάννενα ξεδιπλώνουν τη φυσική ομορφιά και την ατμοσφαιρική γοητεία τους σαν σκηνικό παραμυθιού. Μια πόλη-σταυροδρόμι. Με τη στρατηγική της θέση και τους διαδοχικούς πολιτισμούς που τη διαμόρφωσαν -από το Βυζάντιο ως την Οθωμανική περίοδο- να έχουν γεννήσει μια μοναδική πολιτιστική ταυτότητα, γεμάτη αντιθέσεις και δημιουργικότητα. Μια πόλη-αμάλγαμα. Ο τόπος όπου τα ανεξίτηλα ίχνη της ιστορίας και η παράδοση συναντούν τη ζεστασιά της ηπειρώτικης ψυχής.
Μια πόλη-πολιτιστική εμπειρία. Καθώς η ομίχλη τυλίγει τη λίμνη τα πρωινά και οι θρύλοι της Κυρά Φροσύνης πλανώνται από τα λιθόστρωτα σοκάκια του Κάστρου ως τα πέτρινα αρχοντικά, ανάμεσα σε αργυροχοεία και ζωηρά καφέ με θέα στο νησάκι, τα εξαιρετικά μουσεία των Ιωαννίνων αφηγούνται την πορεία μιας πόλης που υπήρξε πνευματικός και εμπορικός κόμβος ολόκληρης της Ηπείρου. Και συνθέτουν από κοινού ένα συγκινητικό αφήγημα που γεφυρώνει το χθες με το σήμερα, μιλώντας απευθείας στην ψυχή του επισκέπτη.
Αρχαιολογικό Μουσείο
Δυο βήματα από το εμβληματικό «Ρολόι», μέσα στον κήπο της Πλατείας Δημοκρατίας, το κτήριο που σχεδίασε τη δεκαετία του 1960 ο διαπρεπής αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης, συνδυάζει με εντυπωσιακό τρόπο μοντερνιστικά στοιχεία με χαρακτηριστικά της ελληνικής παράδοσης και της ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής. Και περικλείει μια μόνιμη έκθεση 3.000 εκθεμάτων από όλη την Ήπειρο, καλύπτοντας μια περίοδο που ξεκινά πριν 250.000 χρόνια και ολοκληρώνεται στους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους. Επιγραφές, νομίσματα, ευρήματα που ανασύρθηκαν από το βάθος των σπηλαίων, κτερίσματα, σαρκοφάγοι, επιγραφές, αγγεία, κοσμήματα, αγάλματα και αντικείμενα οικοσκευής, μας ταξιδεύουν από την εποχή των παγετώνων ως την ευημερούσα Νικόπολη και την επικράτηση του Χριστιανισμού.
Φωτίζονται ιδιαίτερα οι τομείς πολιτικής και διοικητικής οργάνωσης της Ηπείρου κατά την παραπάνω περίοδο, η βασιλική δυναστεία των Μολοσσών και ο ρόλος του βασιλιά Πύρρου, η καθημερινότητα των Ηπειρωτών -από την ένδυση και τα εργαλεία των παραγωγικών τους δραστηριοτήτων ως τα ταφικά τους έθιμα- και οι λατρευτικές θεότητες στην αρχαία Ήπειρο. Αυτό που πραγματικά εντυπωσιάζει είναι η ενότητα που παρουσιάζει την ιστορική διαδρομή του αρχαιότερου μαντείου στον Ελλαδικό χώρο, τον διττό ρόλο της Δωδώνης ως θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο των Ηπειρωτών και ειδικά τα πινάκια με ερωτήματα ατόμων, ομάδων και πόλεων που ζητούν χρησμό από το μαντείο και βρέθηκαν στις ανασκαφές του ιερού.
Βυζαντινό Μουσείο – Θησαυροφυλάκιο – Φετιχιέ Τζαμί
Τρεις στάσεις εντός του Ιτς Καλέ, τρία αλληλένδετα τοπόσημα της οχυρωμένης ήδη από την ελληνιστική εποχή χερσονήσου και της ακρόπολης του Κάστρου των Ιωαννίνων, αναλαμβάνουν να συνεχίσουν το ιστορικό αφήγημα από τον 4ο ως τον 19ο αι. μ.Χ. Αφετηρία, το Βυζαντινό Μουσείο που στεγάζεται το ισόγειο του «Βασιλικού Περιπτέρου» και επικεντρώνεται σε αρχαιότητες ενδεικτικές της τέχνης και της ιστορίας της Ηπείρου. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην καλλιτεχνική άνθιση του Δεσποτάτου, με τα μνημεία που σώζονται από τον 13ο ως τον 15ο αιώνα να μαρτυρούν την ακμή που γνώρισαν οι τέχνες την περίοδο αυτή. Η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική και η θρησκευτική τέχνη, που εκπροσωπείται κυρίως με φορητές εικόνες σπάνιας τεχνικής, αντανακλούν το κύρος της Άρτας ως πρωτεύουσας του Δεσποτάτου, ενώ ανάλογα εκθέματα που συμπληρώνονται από τμήματα ξυλόγλυπτων τέμπλων, μας συστήνουν την αποκαλούμενη «ηπειρωτική» σχολή και επισημαίνουν τις μεταβατικές αλλαγές στην τέχνη από την οθωμανική κατάκτηση ως την επιρροή της Δύσης.
Λίγα βήματα παραπέρα, το «Θησαυροφυλάκιο», κάποτε μέρος του μεγαλόπρεπου, πολυτελούς οικοδομικού συγκροτήματος του Σεραγιού του Αλή Πασά, αποτελεί την ιδανικότερη εισαγωγή στη θαμαστή, συνυφασμένη με την τοπική παράδοση τέχνη της αργυροχοΐας, που συνεχίζεται αδιάκοπα από τον 15ο αιώνα έως τις μέρες μας. Οι δύο συλλογές περίτεχνων διακοσμητικών αντικειμένων, σκευών, εξαρτημάτων τοπικών φορεσιών και κοσμημάτων, αποτελούν δωρεές επιφανών Ηπειρωτών και εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη με τα λεπτεπίλεπτα σχέδια και τη διαχρονική τους κομψότητα.
Το δε Φετιχιέ Τζαμί, πυρήνας της θρησκευτικής ζωής της ακρόπολης και επίσης μέρος του συγκροτήματος του Σεραγιού, προκαλεί αίσθηση με τον ζωγραφικό διάκοσμο του μιχράμπ του και τους δύο υστεροβυζαντινούς κιονίσκους που έχουν εντοιχιστεί στην κόγχη του.
Μουσείο Αργυροτεχνίας
Κατηφορίζοντας στον δυτικό προμαχώνα του Ιτς Καλέ, ανακαλύπτουμε ότι οι δύο στάθμες του και τα παλιά μαγειρεία του Κάστρου έχουν μετατραπεί σ΄ ένα μουσείο λαμπερό – μεταφορικά και κυριολεκτικά. Είναι το Μουσείο Αργροτεχνίας -μέρος του δικτύου των θεματικών μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς-, με τις μόνιμες συλλογές του να συνιστούν ένα μυστικιστικό ταξίδι στο οποίο ο επισκέπτης συμμετέχει ψυχή τε και σώματι. Κάτω από τις ατμοσφαιρικά φωτισμένες τοξοστοιχίες, η μύηση στην τέχνη της αργυροχοΐας ξεκινά μ΄ ένα σύντομο, εύληπτο και περιεκτικό βίντεο που παρουσιάζει τη διαμόρφωση ενός αργυρού έργου τέχνης, με τον ήχο του σφυριού να μας φέρνει σ΄ένα αυθεντικό εργαστήριο, ένα από τα πολυάριθμα που ως τη δεκαετία του 1980 υπήρχαν στην οδό Αβέρωφ. Το πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό που συνοδεύει τα εκθέματα του ισογείου, μας μεταφέρει από τα Γιάννενα στους Καλαρρύτες, κι από κει σ΄ ολόκληρη την Ήπειρο του τέλους του 18ου αιώνα, όταν η τέχνη της αργυροχρυσοχοΐας βρισκόταν στο απόγειό της.
Ως το τέλος του τόσο ζωντανού αφηγήματος, έννοιες όπως το λαγάρισμα, οι πλάκες ή η γράνα ασημιού και τα παντέφια, τεχνικές διακόσμησης και σφυρηλάτησης όπως το σαβάτι, η συρματερή, το ανάγλυφο και το σκάλισμα, όχι μόνο δεν μοιάζουν ακατάληπτες, αλλά αποδεικνύονται ενδιαφέρουσες κι αξιοθαύμαστες. Προχωρώντας ανάμεσα σε αμόνια, φυσερά, ροδάνια, τσιμπίδες, γράνες, σπιτσούνια και πιο σύγχρονες μηχανές παραγωγής, βλέπουμε ελάσματα και σύρματα ασημιού να μεταμορφώνονται σε έργα μιας σπάνιας τέχνης, τα οποία σε κάποιες περιπτώσεις μπορούμε να αγγίξουμε κι όχι απλά να παρατηρήσουμε, κι αυτό είναι που κάνει την επίσκεψη στο Μουσείο Αργυροχοΐας ακόμη πιο συναρπαστική. Όσο για το θαυμασμό που προκαλούν τα ηπειρώτικα κομψοτεχνήματα τα οποία απαρτίζουν την ιδιαίτερα εντυπωσιακή συλλογή του πρώτου ορόφου -είδη καλλωπισμού, ταμπακιέρες, πόρπες, κοσμήματα, εκκλησιαστικά σκεύη, όπλα, μαχαιροπήρουνα και διακοσμητικά-, δικαιώνει την υπομονή, το μεράκι και τον κόπο που κρύβεται πίσω από κάθε εκπληκτική λεπτομέρειά τους.
Δημοτικό Μουσείο Ιωαννίνων
Οι πολιτιστικές εμπειρίες εντός του θεαματικού Κάστρου συνεχίζονται ακολουθώντας το ανηφορικό μονοπάτι ως το επιβλητικό τζαμί AslanPasha, που δεσπόζει στο βορειοανατολικό άκρο της ακρόπολης απ’ όταν χτίστηκε το 1618 από τον Ασλάν Πασά. Ανακαινισμένο πλέον, το αλλοτινό θρησκευτικό και εκπαιδευτικό οθωμανικό συγκρότημα, φέρνει κοντά τις τρεις θρησκευτικές κοινότητες των Ιωαννίνων, εξιστορώντας και αναβιώνοντας μέσα από τις ιδιαίτερα παραστατικές συλλογές του, την καθημερινότητα χριστιανικών, εβραϊκών και μουσουλμανικών οικογενειών που έζησαν στην πόλη μεταξύ 18ου-20ου αιώνα. Το προστώο και η κεντρική αίθουσα του μνημείου, όπου διατηρούνται το πολύχρωμο μιχράμπ -ιερό- και το μινμπάρ -άμβωνας- εντυπωσιάζουν με την υποβλητική ατμόσφαιρα και την αρχιτεκτονική τους, εξίσου με τα λαογραφικά εκθέματα του Εθνογραφικού Μουσείου, τα οποία προέρχονται από δωρεές επιφανών οικογενειών των Ιωαννίνων.
Στο χριστιανικό τμήμα, εκτός από τα χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα από ασήμι, χρυσό και πορσελάνη, περίοπτη θέση καταλαμβάνουν οι παραδοσιακές ηπειρώτικες φορεσιές με τα κοσμήματα-στολίδια τους και η σπάθα του Γεωργίου Καραϊσκάκη, ενώ αντίστοιχα στην εβραϊκή ενότητα εκτίθενται εκτός από μια γυναικεία φορεσιά και τελετουργικά υφάσματα. Όσο για την πλούσια εκπροσώπηση του μουσουλμανικού στοιχείου στον κυρίως ναό, αναπαρίστανται σαλόνια με κασέλες, σοβάδες, έπιπλα από ξύλο και φίλντισι της εποχής του Αλή Πασά, ανατολίτικα υφάσματα ηλικίας ως και τριών αιώνων και πλήθος ιερατικών συγγραμμάτων.
Ιστορικό Αρχείο – Μουσείο Ηπείρου
Ο κύκλος των πολιτιστικών εμπειριών εντός του Κάστρου ολοκληρώνεται στο Süvari Saray όπου εδώ και 20 χρόνια φιλοξενούνται δράσεις και περιοδικές εκθέσεις που στοχεύουν στη συγκέντρωση, διάσωση και προβολή ιστορικών στοιχείων του ηπειρωτικού χώρου κατά τους νεώτερους χρόνους. Την περίοδο αυτή, δύο παράλληλες εκθέσεις γίνονται αφορμή για να θαυμάσουμε τους υπέροχα ανακαινισμένους θολωτούς χώρους του κτηρίου που αποτελούσε το Παλάτι των Ιππέων: η μία είναι αφιερωμένη στα σκοτεινά χρόνια της ναζιστικής κατοχής, περιλαμβάνοντας όπλα και στολές της περιόδου 1940-44.
Η δεύτερη τιτλοφορείται «Αντίδωρο ευποιίας» και παρουσιάζει την εξαιρετικά σημαντική διάσταση της Ηπείρου ως πατρίδας σπουδαίων ευεργετών – Αβέρωφ, Αρσάκης, Καπλάνης, Ριζάροι, Στουρνάρης, Τοσίτσας, Ζωσιμάδες μεταξύ άλλων, αναδεικνύοντας την πολυδιάστατη προσφορά τους που διασφάλισε την ανάπτυξη και διάδοση της παιδείας και την κατασκευή κοινωφελών έργων τα οποία συντηρούσαν με δικούς τους πόρους. Τα εκθέματα που παρουσιάζονται με ιδιαίτερα ελκυστικό τρόπο, πραγματικά τιμούν τους ανθρώπους της προσφοράς, θυμίζοντάς μας πως τα εμβληματικά έργα τους αποτελούν ακόμη και σήμερα τοπόσημα πόλεων και μέρος της καθημερινότητάς μας.
Δημοτική Πινακοθήκη
Την παράλληλη ανάδειξη της τέχνης και της ιστορίας μιας πόλης με μεγάλη πνευματική παράδοση αναλαμβάνει η σχετικά άγνωστη αλλά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα Δημοτική Πινακοθήκη Ιωαννίνων, με τα περίπου 600 έργα κάποιων από τους μεγαλύτερους Νεοέλληνες δημιουργούς. Πίνακες, σχέδια, χαρακτικά, γλυπτά από μάρμαρο, μέταλλο και ξύλο, κεραμικά και 40 περίπου εικόνες, αντιπροσωπεύουν μια ευρεία γκάμα καλλιτεχνών του 19ου και του 20ου αιώνα και σκιαγραφούν ολόκληρη την πορεία της νεοελληνικής τέχνης και των τάσεων που σφράγισαν την παραπάνω περίοδο. Από τη «Σχολή του Μονάχου», τον ιδεαλισμό και το ρεαλισμό που σηματοδοτούν την αρχή της περιήγησης στη συλλογή, ως τις επιρροές του ιμπρεσιονισμού, κι από τον «μοντερνισμό της γενιάς του ‘30» ως την αφαίρεση και τις εξπρεσιονιστικές επιρροές, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει προσωπογραφίες του Σ. Προσαλέντη, σχέδια του Κ. Παρθένη, ελαιογραφίες του Κ. Μαλέα, αφηρημένα έργα του Α. Κοντόπουλου και γεμάτους χρώμα καμβάδες του Π. Τέτση. Παρόντες είναι και οι Τσαρούχης, Βακαλό, Μπουζιάνης και Φασιανός, αλλά και γλύπτες όπως ο Τόμπρος και ο Λαμέρας μεταξύ άλλων, ενώ αξίζει να σταθεί κανείς ιδιαίτερα στα πάνω από 80 σχέδια της Θ. Φλωρά – Καραβία, μια μοναδική συλλογή άμεσα συνδεδεμένη ιστορικά με την πόλη των Ιωαννίνων.
Ακολουθώντας εκ του φυσικού τη διαδρομή του ελληνικού απελευθερωτικού στρατού στην Ήπειρο ως τη νικηφόρο είσοδό του στην πόλη το 1913, η καλλιτέχνης κατέγραφε τα γεγονότα στο μέτωπο μέσα από τη σκοπιά της τέχνης, κι έτσι, απεικονίζοντας τραυματίες, πρόσφυγες και σκηνές της εμπόλεμης ζώνης, κατάφερε να δημιουργήσει ψυχογραφήματα που αφηγούνται ένα κομμάτι της ελληνικής ιστορίας.
Μουσείο Αλή Πασά και Επαναστατικής Περιόδου
Εν μέρει βραχώδες και δασωμένο, εν μέρει βαλτώδες, το νησάκι της λίμνης Παμβώτιδας δεν είναι μόνο ένα από τα πιο γραφικά και ρομαντικά σκηνικά των Ιωαννίνων, αλλά και άρρηκτα συνδεδεμένο με τη μοίρα του Αλή Πασά. Είναι ο τόπος όπου ο επί 32 χρόνια ηγεμόνας της Ηπείρου, πολλών ακόμη ελληνικών περιοχών, μεγάλου μέρους της Αλβανίας και τμημάτων των Σκοπίων, κατέφυγε διωκόμενος και τελικά θανατώθηκε από τα ίδια τα σουλτανικά στρατεύματα. Αυτό ακριβώς το τελευταίο του καταφύγιο, ο γαλήνιος χώρος της Μονής Αγ. Παντελεήμονος του 15ου αιώνα, φιλοξενεί την πλουσιότατη συλλογή της οικογένειας Φώτη Ραπακούση, πυρήνα ενός μουσείου στο οποίο αναβιώνουν με γλαφηρό τρόπο ιστορικά γεγονότα και θρύλοι που έχουν συνδεθεί με τον ανελέητο, μακιαβελικό ηγεμόνα.
Ως μέρος αυτής της πραγματικής εξοχικής του κατοικίας βλέπουμε να αναπαρίσταται ένας χειμερινός οντάς, αλλά και να αναβιώνει η σκηνή που η κυρά Φροσύνη με 17 συντοπίτισσές της οδηγούνται στο δραματικό τους τέλος, παρατηρούμε τις περίτεχνες λεπτομέρειες αυθεντικών στολών των αξιωματούχων του Αλή Πασά αλλά και ενδύματα της τελευταίας συζύγου του, συγκρίνουμε ομοιότητες και διαφορές στην τεχνοτροπία ηπειρωτικών και οθωμανικών κοσμημάτων. Ανάμεσα σε αργυρές σκαλιστές ηπειρώτικες σπάθες και πιστόλες από επιχρυσωμένο ασήμι, ξυλόγλυπτες κασέλες και νομίσματα εποχής, ταπισερί και ζωγραφικούς πίνακες, μπακιρένια σκεύη και συλλογές κεραμικών 17ου-19ου αιώνα, αστικές και χωρικές φορεσιές της Ηπείρου και ασημένια στολίδια μαλλιών, όλοι στέκονται ιδιαίτερα σε δύο μοναδικά κειμήλια – και τα δύο προσωπικά αντικείμενα του λεγόμενου «Λέοντα των Ιωαννίνων»: το περίφημο μακρύ τσιμπούκι και το χρυσοποίκιλτο καριοφίλι του.
Διαβάστε ακόμα:
Γιαννιώτικος Μπακλαβάς: 5 διευθύνσεις στα Ιωάννινα για να απολαύσετε την αυθεντική εκδοχή του
Ένας πλήρης ταξιδιωτικός οδηγός για τα Ιωάννινα, την καρδιά της Ηπείρου
