Οι κορυφαίες πολιτιστικές δραστηριότητες της Χίου

Παραδόξως, ο Ανάβατος δεν αναφέρεται στις Γενοβέζικες γραπτές και δεν υπάρχουν ίχνη της παρουσίας των Γενοβέζων όπως στα Μαστιχοχώρια. Το μόνο ορατό ίχνος της επιρροής τους είναι ο κεντρικός πύργος, που αργότερα μετασκευάστηκε σε εκκλησία των Ταξιαρχών. Αποτελεί, πάντως, τυπικό δείγμα μεσαιωνικής οχύρωσης, πολεοδομίας και αρχιτεκτονικής και έχει χαρακτηριστεί ως αρχαιολογικός χώρος από το 2001. Αποτελείται από τρία τμήματα: την Ακρόπολη, το Μεσοχώρι και το Νέο Χωριό. Τα σπίτια κτίστηκαν από πέτρες του βράχου και δύσκολα ξεχωρίζουν από μακριά. Είναι διώροφα, στενόμακρα, χωρίς αυλές και μοιάζουν σαν να είχαν «συγκολληθεί» μεταξύ τους για να συμμετάσχουν στην αμυντική οχύρωση. Είχαν χαμηλές πόρτες και μικρά τοξωτά παράθυρα στον επάνω όροφο, που λειτουργούσαν σαν παρατηρητήρια και πολεμοθυρίδες. Στην κορυφή της ακρόπολης ξεχωρίζει η δίκλιτη βασιλική του παλαιού Ταξιάρχη και κοντά της βρίσκεται ένα τριώροφο συγκρότημα: στο ισόγειο λειτουργούσε ελαιοτριβείο, στον πρώτο όροφο σχολείο και στον δεύτερο βρισκόταν ο ναός της Παναγίας.

Το κάστρο της Χίου

Είναι ένα από τα λίγα κατοικημένα κάστρα της Ελλάδας, απλώνεται σε 180.000 τ.μ. στο βόρειο τμήμα του λιμανιού της πόλης και αποτελούσε ιστορικά το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο του νησιού. Όπως δείχνουν ανασκαφές, η κατοίκησή του ξεκίνησε από τους ελληνιστικούς χρόνους και συνεχίστηκε στους βυζαντινούς -ωστόσο η πιο ένδοξη εποχή του ήταν αυτή της Γενουατοκρατίας. Η βυζαντινή φάση του 9ου και 10ου αιώνα έχει ενσωματωθεί στο κάστρο των Γενουατών, ενώ από τον 14ο έως τον 18ο αιώνα κάθε κατακτητής συμπλήρωνε τμήματα της οχύρωσης. Ωστόσο, οι σεισμοί, η κατασκευή της προκυμαίας, η κατοίκησή του από Μικρασιάτες πρόσφυγες, η γερμανική Κατοχή και άλλοι λόγοι, αλλοίωσαν σοβαρά τη μορφή του και απαξιώθηκε για μεγάλο διάστημα. Η μορφή του φρουρίου που βλέπουμε σήμερα ταυτίζεται περισσότερο με την εποχή της Γενουατοκρατίας (1346 -1566 μ.Χ.), τη σύντομη Ενετική κατάληψη το 1694-1695 και την μετέπειτα οθωμανική περίοδο. Τα χερσαία και επιθαλάσσια τείχη του σχηματίζουν ένα ακανόνιστο πεντάγωνο και κατά μήκος τους διασώζονται οκτώ από τους εννέα προμαχώνες που υπήρχαν συνολικά.

Είχε τρεις πύλες, με κύρια τη μνημειώδη Porta Maggiore στα νότια, που χρησιμοποιείται σήμερα και κατασκευάστηκε το 1694 από τους Ενετούς. Μετά τη καμαροσκέπαστη στοά που ακολουθεί βρίσκεται το παλατάκι των Ιουστινιάνι και σε επαφή με τη δυτική πλευρά του υπάρχει το ισόγειο του πύργου που είναι γνωστό ως «Σκοτεινή Φυλακή». Επί της οδού Αγίου Γεωργίου, που είναι ο κύριος άξονας του οικισμού που ξεκινά από την πλατεία και καταλήγει στο επιθαλάσσιο τείχος, διατηρούνται δύο μουσουλμανικά τεμένη: το Χαμιδιέ τζαμί του 1892 και το Εσκί τζαμί, που μετατράπηκε σε ναό του Αγίου Γεωργίου. Στο μέσον περίπου του παράλιου τείχους διασώζεται η μεσαιωνική δεξαμενή του κάστρου, η λεγόμενη «Κρύα Βρύση». Ο ψηλός πεταλόσχημος πύργος που υψώνεται μετά από αυτήν, ο Κουλάς, κατασκευάστηκε στη διάρκεια της Γενουατοκρατίας, με άγνωστη μέχρι σήμερα χρήση. Κοντά του υπάρχει το «Καρνάγιο». Στους νεότερους χρόνους σε επαφή με το επιλιμένιο τείχος οικοδομήθηκε ένας μικρός ναός του Αγίου Νικολάου, στη θέση αρχαιότερου.

Στη βορειοδυτική γωνία του επιθαλάσσιου τείχους θα δείτε ένα σημαντικό σημείο αναφοράς το αποκατεστημένο συγκρότημα λουτρών (χαμάμ). Χρονολογείται στο 18ο αιώνα, όταν η Χίος άκμαζε, καλύπτει επιφάνεια 365 τ.μ. και αποτελείται από δέκα αίθουσες. Κατά την επίσκεψή σας εκεί θα εντυπωσιαστείτε από την αρχιτεκτονική των λουτρών, την ατμόσφαιρα που δημιουργεί ο φυσικός φωτισμός όπως μπαίνει από τις οπές των θόλων και τους μαρμάρινους πάγκους του μασάζ. Μέσα στο κάστρο θα βρείτε επιλογές για φαγητό και καφέ.

Παλατάκι Ιουστινιάνι και «Σκοτεινή φυλακή»

Εκεί όπου καταλήγει η καμαροσκέπαστη στοά της πύλης εισόδου στο κάστρο της Χίου, της Porta Maggiore, βρίσκεται το οικοδόμημα που αποκαλείται «Παλατάκι Ιουστινιάνι». Αναστηλώθηκε μεταξύ 1981-1985 και χρησιμοποιείται από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ως χώρος περιοδικών εκθέσεων αρχαιοτήτων. Το διώροφο κτίριο με το υπερυψωμένο ισόγειο και την ανοιχτή στοά με τους κίονες στην ανατολική πλευρά, είναι κτισμένο με λαξευτό λίθο Θυμιανών σε αποχρώσεις κίτρινης και κόκκινης ώχρας. Χρονολογείται στο 15ο ή 16ο αιώνα και έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι ήταν το κτίριο της καγκελαρίας στα χρόνια της Γενουατοκρατίας.

Τηλ: 22710 22819

Το ισόγειο του πύργου που είναι γνωστός ως «Σκοτεινή Φυλακή» και κατασκευάστηκε επίσης από τους Γενουάτες, εφάπτεται στη δυτική πλευρά του Ιουστινιάνι και στις οχυρώσεις γύρω από την Porta Maggiore. Είναι ένας σχεδόν τετράγωνος χώρος που καλύπτεται με τέσσερα σταυροθόλια και στο μέσον στέκει ογκώδης πεσσός. Στο κλειδί των δύο ανατολικών σταυροθολίων υπάρχουν οπές για να φωτίζεται και να αερίζεται εν μέρει ο χώρος. Αρχικά, πρέπει να διέθετε τουλάχιστον δύο ορόφους, από τους οποίους δεν σώθηκε κανένα ίχνος, και σε όλες τις πλευρές του κτίσματος υπήρχαν μεγάλα και ψηλά παράθυρα, τα οποία φράχθηκαν όταν έγιναν τροποποιήσεις στις οχυρώσεις -άγνωστο ποια εποχή: αποτελούν μαρτυρία ότι ο χώρος κάθε άλλο παρά σκοτεινός ήταν όταν κατασκευάστηκε -και ότι σίγουρα δεν ήταν φυλακή. Το κτίριο συνδέεται με ένα τραγικό γεγονός: το 1822, έτος της σφαγής της Χίου, φυλακίστηκαν εδώ από τους Τούρκους 55 πρόκριτοι μαζί με τον μητροπολίτη, πριν οδηγηθούν στην αγχόνη.

Τα περίφημα μαστιχόδεντρα και τα Μαστιχοχώρια

Στο νότιο τμήμα της Χίου βρίσκονται τα 24 φημισμένα και διατηρητέα Μαστιχοχώρια. Ο χαμηλός θάμνος με τα απλωμένα κλαριά και τον λυγισμένο κορμό που μοιάζει λίγο με εκείνον του πεύκου, αποτελεί το σήμα-κατατεθέν του νησιού. Ο μαστιχοφόρος σχίνος (Pistacia lentiscus) είναι το δεντράκι που «πληγώνουν» ή καλύτερα «κεντάνε» οι Χιώτες κι εκείνο «δακρύζει» προσφέροντας απλόχερα το πολύτιμο ρετσίνι. Θεωρείται ότι ηφαιστειακές εκρήξεις που συνέβησαν στο νησί πριν από εκατομμύρια χρόνια, σε συνδυασμό με άλλα φαινόμενα, έκαναν μαστιχοφόρο τον απλό σχίνο που φύεται σε όλη τη Μεσόγειο. Και η μαστίχα ήταν το αποτέλεσμα του φυσικού μηχανισμού προστασίας του φυτού σε αυτές τις συνθήκες.

Έτσι, μόνο αυτό το είδος παράγει τη ρητίνη της μαστίχας με τις συγκεκριμένες ιδιότητες, η οποία κρυσταλλώνεται με αυτόν τον τρόπο. Παρ’ όλες τις προσπάθειες και τα πειράματα, σε κανένα άλλο σημείο του νησιού -ή του κόσμου- δεν μπόρεσαν να παράγουν μαστίχα. Το 1997 το ευγενικό, ευωδιαστό και πανάκριβο προϊόν της μαστίχας έγινε Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) και το 2015 αναγνωρίστηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων ως φυσικό φάρμακο φυτικής προέλευσης. Το 2014 η Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την Προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ενέγραψε την τεχνογνωσία της μαστιχοκαλλιέργειας στη Χίο στον Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας.

Τα Μαστιχοχώρια, χαρακτηρισμένα ως παραδοσιακοί ή διατηρητέοι οικισμοί, πήραν την οριστική τους μορφή μετά το 1346, όταν η Χίος πέρασε στα χέρια της γενοβέζικης οικογένειας των Ιουστινιάνι και συστηματοποιήθηκε η καλλιέργεια του μονοπωλιακού προϊόντος της μαστίχας το οποίο εξήγαγαν και εμπορεύονταν. Όλα τα χωριά ήταν αόρατα από τη θάλασσα και τους πειρατές, κτισμένα με φρουριακή μορφή και κλειστό τετράπλευρο σχήμα. Οι τοίχοι των περιφερειακών σπιτιών σχημάτιζαν το αμυντικό τείχος και η πρόσβαση ήταν περιορισμένη και καλά ελεγχόμενη. Μετά το 1566 που οι Οθωμανοί κατέλαβαν το νησί παραχώρησαν ειδικά προνόμια στα χωριά τα οποία αποτέλεσαν αυτόνομη διοικητική ενότητα. Η μαστίχα έγινε περιζήτητη σε Ανατολή και Δύση και ήταν βασική πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους.

Η περιήγηση στα Μαστιχοχώρια θα είναι από τις ωραιότερες στιγμές του ταξιδιού σας στη Χίο. Μπορείτε να επιλέξετε το «ζωγραφιστό» Πυργί, τα Μεστά, τους Ολύμπους, την Καλαμωτή, τα Αρμόλια, τα Θυμιανά, την Καλλιμασιά. Εάν βρεθείτε στην περιοχή τον Αύγουστο θα δείτε στα χωράφια γύρω τους τη διαδικασία της συλλογής της μαστίχας. Η μαστίχα χρησιμοποιείται, σήμερα, ευρέως, στην ιατροφαρμακευτική, στην οδοντιατρική, στην κοσμετολογία και, φυσικά, στη γαστρονομία, αποτελώντας βασικό συστατικό σε διάφορα παραγόμενα τοπικά προϊόντα του νησιού, όπως λικέρ, μαρμελάδες, γλυκά, μέλι κ.ά. Προϊόντα κάθε είδους με συστατικό τη μαστίχα θα βρείτε σε καταστήματα του νησιού και οnline. (Ενδεικτικά mastihashop.com, masticha.gr, mastic.gr)

Μουσείο Μαστίχας στο Πυργί

Ανήκει στα θεματικά μουσεία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (Π.Ι.Ο.Π.) και δημιουργήθηκε με στόχο να αναδείξει την ιστορία της καλλιέργειας και επεξεργασίας της μαστίχας που εντάσσεται στο πολιτιστικό τοπίο της Χίου. Μέσα από το πρίσμα της εγγραφής από την UNESCO της παραδοσιακής μαστιχοκαλλιέργειας στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας, το 2014, το μουσείο δίνει έμφαση στη διαχρονικότητα και την αειφορία του χιώτικου προϊόντος. Η μόνιμη έκθεση αναδεικνύει τη μαστίχα ως μοναδικό φυσικό προϊόν με αναλυτικές πληροφορίες για αυτήν καθώς και για το πώς διαμορφώθηκε το αγροτικό και οικιστικό τοπίο της νότιας Χίου και των Μαστιχοχωρίων. Στην τρίτη ενότητα οι επισκέπτες ενημερώνονται για τη συνεταιριστική εκμετάλλευση και μεταποίηση της μαστίχας στους νεότερους χρόνους, που σηματοδοτεί ένα σημαντικό κεφάλαιο της παραγωγικής ιστορίας της Χίου. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις χρήσεις με τις οποίες η μαστίχα σήμερα ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο. Η μουσειακή εμπειρία ολοκληρώνεται στην υπαίθρια έκθεση, στην οποία το κοινό έρχεται σε επαφή με το φυτό και το φυσικό περιβάλλον στο οποίο ευδοκιμεί.

Η Δασκαλόπετρα

Βρίσκεται στην ακτή του Βροντάδου. Ονομάζεται και βράχος του Ομήρου και είναι ένα ιερό αφιερωμένο στη θεά Κυβέλη. Γραπτές μαρτυρίες που αναφέρουν ότι ο Όμηρος έζησε και δίδαξε στη Χίο, οδήγησαν λανθασμένα στην υπόθεση ότι ο βράχος αυτός αποτελούσε τη σχολή του Ομήρου. Πάνω στο διαβρωμένο βράχο που ταυτίζεται με ένα μονολιθικό άγαλμα-ναό της Κυβέλης, όμοιο με τους αρχαϊκούς λίθινους ναΐσκους της, μόλις που διακρίνεται σήμερα μία ανάγλυφη γυναικεία μορφή που κάθεται σε θρόνο, καθώς και ίχνη από το σώμα και τα πόδια λιονταριών που κοσμούσαν τις υπόλοιπες τρεις πλευρές του. Το μνημείο χρονολογείται στα τέλη περίπου του 6ου αιώνα π.Χ.

Το Άγιο Γάλας

Το σπήλαιο του Αγίου Γάλακτος βρίσκεται στη βορειοδυτική Χίο, στη βάση του λόφου επάνω στον οποίο έχει κτιστεί ο ομώνυμος οικισμός. Αποτελείται ουσιαστικά από 3 επάλληλα σπήλαια από τα οποία το κατώτερο και μεγαλύτερο έχει αξιοποιηθεί και είναι προσβάσιμο. Η περιοχή συνδέεται με τον θρύλο που θέλει τη λεπρή κόρη του βασιλιά του Βυζαντίου, την οποία εξόρισε ο πατέρας της, να θεραπεύεται πίνοντας το γαλακτώδες υγρό από το εσωτερικό της σπηλιάς (Άγιο Γάλας). Στην είσοδο του μεσαίου σπηλαίου, τον 13ο-14ο αιώνα, κτίστηκε ο μικρός ναός της Παναγίας Αγιογαλούσαινας που έχει αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο, και στο εσωτερικό του μία δεύτερη εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Άννα. Το κατώτερο και μεγαλύτερο σπήλαιο αποτελείται από έναν επιμήκη διάδρομο 220 μ. που σχηματίζει μαιάνδρους και δημιουργεί ευρύχωρες αίθουσες και δαιδαλώδη σύνολα θαλάμων. Στο σπήλαιο αυτό εντοπίστηκαν προϊστορικά ευρήματα ήδη από το 1887, κάνοντας έτσι το Άγιο Γάλας μία από τις πρώτες προϊστορικές θέσεις που καταγράφηκαν στον ελλαδικό χώρο. Το 1938 έγινε η πρώτη ανασκαφική έρευνα στο κατώτερο και το μεσαίο σπήλαιο από την Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή και το 2004 σωστική ανασκαφική έρευνα στο κατώτερο σπήλαιο, στο πλαίσιο των εργασιών αξιοποίησής του.

Οι ανασκαφές έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα της Μέσης και Νεότερης Νεολιθικής περιόδου, αλλά και μεταγενέστερων χρόνων, τα οποία φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χίου (κλειστό αυτή την περίοδο). Μεταξύ των ευρημάτων περιλαμβάνονται χρηστικά πήλινα αγγεία, λίθινα και οστέινα εργαλεία, ειδώλια, κοσμήματα από πέτρα, οστά και κοχύλια. Αξιοσημείωτη είναι η ανεύρεση οστών από αρκούδες, λεοπαρδάλεις, αγριόχοιρους και ζαρκάδια – ζώα που εξαφανίστηκαν από το νησί.

Βυζαντινό Μουσείο Χίου

Στεγάζεται στο Οθωμανικό Τέμενος Μετζιτιέ το οποίο κτίστηκε με χορηγία του Σουλτάνου Αβδούλ Μετζίτ στα μέσα του 19ου αιώνα στην πλατεία της πόλης της Χίου. Αποτελείται από το ξυλόστεγο προστώο, την κεντρική αίθουσα που καλύπτεται με τρούλλο και ένα ευρύχωρο υπόγειο. Στην πλακόστρωτη αυλή του υπάρχει κρήνη με επένδυση από μαρμάρινες πλάκες. Η έκθεση του μουσείου είναι αφιερωμένη στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή Χίο, με αναφορές στην ιστορία του νησιού κατά τους νεότερους χρόνους. Εκτίθενται μεταξύ άλλων παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά γλυπτά, μεταβυζαντινές τοιχογραφίες, αντικείμενα μικροτεχνίας, ξυλόγλυπτα και μεταβυζαντινές φορητές εικόνες.

Τηλ: 22710 26866

Ναυτικό Μουσείο Χίου

Στεγάζεται σε ένα εντυπωσιακό αρχοντικό του 19ου αιώνα, της οικογένειας Αναστασίου και Μαρουκώς Πατέρα, στο κέντρο της πόλης της Χίου και αφηγείται την σπουδαία και μακρόχρονη σχέση των Χιωτών με τη ναυτιλία και το εμπόριο. Η αριστοκρατική κατοικία σε νεοκλασικό νησιωτικό ρυθμό, με τις θαυμάσιες οροφογραφίες και την εντυπωσιακή ξύλινη σκάλα, είναι από μόνη της αξιοθέατο. Μεταξύ των εκθεμάτων περιλαμβάνονται ακρόπρωρα, όργανα ναυσιπλοΐας, ναυτολόγια, ζωγραφικές απεικονίσεις ιστιοφόρων και ατμοκίνητων πλοίων Χιωτών καραβοκύρηδων, 21 υδατογραφίες του πλοιογράφου Α. Γλύκα, θαλασσινά τοπία της ζωγράφου Δ. Μπούκη, μοντέλα από γαλέρες και εμπορικά πλοία. Υπάρχει επίσης μια εντυπωσιακή βιβλιοθήκη 3.500 τόμων.

Τηλ: 22710 26866

Βιβλιοθήκη Κοραή –Λαογραφικό Μουσείο Αργέντη

Η ιστορία της βιβλιοθήκης ξεκίνησε το 1792, όταν λειτούργησε ως παράρτημα της Μεγάλης Σχολής της Χίου. Ο πυρήνας της ήταν τα βιβλία του Αδαμάντιου Κοραή και Ελλήνων λογίων ομογενών. Κατά τη Σφαγή της Χίου το 1822, η βιβλιοθήκη καταστράφηκε, αλλά ο Κοραής απέστειλε κι άλλα βιβλία, ενώ μετά τον θάνατό του, το 1833, μεταφέρθηκε στο νησί μεγάλο μέρος των βιβλίων και των χειρογράφων του. Η βιβλιοθήκη μετακόμισε στο σημερινό κτίριο μετά τον σεισμό του 1881. Το 1948 με πρωτοβουλία του Φ. Αργέντη, κτίστηκε δεύτερος όροφος και αργότερα έγινε επέκταση και εκσυγχρονισμός ώστε να στεγαστεί η λαογραφική συλλογή που φέρει το όνομά του. Περιλαμβάνει φορεσιές και κεντήματα από χωριά του νησιού. Τα υφαντά, τα εργαλεία, τα σκεύη, οι χαλκογραφίες, οι πίνακες, τα πορτραίτα των αρχόντων, καθώς και τα ξυλόγλυπτα αντικείμενα, θα σας δώσουν την εικόνα της καθημερινής ζωής των Χιωτών από τον 17ο έως και τον 19ο αιώνα.

Στο πέρασμα του χρόνου η βιβλιοθήκη έχει συγκεντρώσει ανεκτίμητες συλλογές βιβλίων, χειρογράφων, περιοδικών, εφημερίδων, πινάκων, νομισμάτων, κειμηλίων και χαρτών που δώρισαν μεγάλοι πνευματικοί άνθρωποι. Ανεκτίμητο θησαυρό αποτελεί η δωρεά του Μεγάλου Ναπολέοντα προς τιμήν του Αδαμαντίου Κοραή “Déscription de l’Egypte”, αποτελούμενη από 14 εικονογραφημένους τόμους (έκδοση (1809-1822).

Τηλ: 22710 44246, koraeslibrary.gr

Ο αρχαίος οικισμός του Εμπορειού

Βρίσκεται στη νοτιοδυτική κλιτύ του λόφου του Προφήτη Ηλία και ήρθε στο φως χάρη στις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή μεταξύ 1952-1955. Ο οικισμός ιδρύθηκε τον 8ο αιώνα π.Χ. από τους Ίωνες και εγκαταλείφθηκε στο τέλος του 2ου αιώνα π. Χ. Στην κορυφή του αρχαιολογικού χώρου υπάρχει η τειχισμένη ακρόπολη των γεωμετρικών χρόνων, έκτασης 20.000 τ.μ. Η οχύρωση περικλείει ένα μεγαρόσχημο ορθογώνιο κτίριο που εικάζεται ότι ήταν η κατοικία του τοπικού άρχοντα. Στο χώρο της οχύρωσης κτίστηκε τον 6ο αι. π.Χ. ναός της Αθηνάς που επισκευάστηκε τον 4ο αι. π.Χ. Έξω από τα τείχη της ακρόπολης, στη δυτική πλαγιά του λόφου έχουν βρεθεί οικοδομικά λείψανα κατοικιών και δρόμοι που καταλαμβάνουν έκταση 40.000 τ.μ.

Η Βολισσός και το κάστρο της

Επίκεντρο της βορειοδυτικής Χίου είναι το μεγάλο αυτό χωριό όπου σύμφωνα με τον μύθο έζησε ο μεγάλος ποιητής Όμηρος. Η Βολισσός είναι κτισμένη στη θέση μιας μικρής αρχαίας πόλης που ονομαζόταν Βόλισσος, ή Βολίσκος, και φημιζόταν για το κάστρο της: έχει τραπεζοειδές σχήμα και είναι κτισμένο σε στρατηγική θέση, στο επίκεντρο της αμυντικής διάταξης των οχυρώσεων που προστάτευαν το βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, έχοντας οπτική επαφή με όλη σχεδόν την ακτογραμμή της πλευράς αυτής και με τις βίγλες. Σύμφωνα με την παράδοση, το κάστρο κτίστηκε τον 6ο αιώνα από τον διάσημο στρατηγό του Ιουστινιανού, Βελισσάριο, όταν εξορίστηκε εκεί τυφλός -μάλιστα οι Γενουάτες ιστορικοί συνήθιζαν να το αποκαλούν «κάστρο του Βελισσαρίου».

Η πιο έγκυρη άποψη πάντως, στην οποία συνηγορεί η μαρτυρία της Άννας Κομνηνής στην «Αλεξιάδα», είναι ότι κτίστηκε αρχικά από τους Βυζαντινούς, κατά πάσα πιθανότητα τον 11ο αι. και τον 15ο αι. πήρε την τελική του μορφή από τους Γενοβέζους. Καθώς κατασκευάστηκε με τοπικό σκουρόχρωμο πέτρωμα που είχε υψηλή περιεκτικότητα σε χαλκό η όψη του είναι πολύ ιδιαίτερη. Περιμετρικά υπήρχαν έξι κυκλικοί πύργοι και στο εσωτερικό διάφορα κτίσματα όπως δεξαμενές και εκκλησίες. Το μεγάλο χωριό της Βολισσού έχει πολλές εκκλησίες (λένε ότι φθάνουν τις 41) αφιερωμένες σε διάφορους αγίους, και καλές υποδομές. Διαθέτει επίσης τον παραδοσιακό φούρνο «του Κλώσσα», καταστήματα, εστιατόρια, μικρά ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα. Επίνειό του είναι τα Λημνιά με το μικρό γραφικό λιμάνι όπου θα βρείτε ουζομεζεδοπωλεία και καφέ.

Οι βίγλες

Μπορεί τα χωριά της Χίου να είχαν κτιστεί μακριά από τη θάλασσα, αλλά επειδή οι αποβάσεις των πειρατών γίνονταν ξαφνικά με σκοπό να βρουν τους κατοίκους απροετοίμαστους, κτίστηκαν μικροί πύργοι- παρατηρητήρια, που ονομάζονταν βίγλες ή φρυκτωρίες, σε επίκαιρα σημεία που είχαν θέα στην ανοικτή θάλασσα. Το δίκτυο δημιουργήθηκε επί Γενουατοκρατίας (1346- 1566) και συνέχισε να λειτουργεί τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του 17ου αι. Οι βίγλες ήταν κυλινδρικά κτίσματα με ύψος από 12 έως 20 μ. και διάμετρο 15 μ. Διέθεταν πολεμίστρες και καταχύστρες, όχι όμως πόρτες -εξ ου και οι βιγλάτορες κάθε φορά ανέβαιναν με σκοινί με γάντζο στερέωσης για να αναρριχηθούν εκεί. Ήταν κτισμένες σε επιλεγμένα υψώματα με ανεμπόδιστη θέα στο πέλαγος και ειδοποιούσαν με φωτιές, ή καπνό για την έλευση ύποπτου πλοίου. Υπολογίζεται πως λειτουργούσαν 50 βίγλες περιμετρικά στο νησί και από την κορυφή κάθε μιας ο βιγλάτορας μπορούσε καθαρά να δει άλλες δύο εκατέρωθεν. Στη βόρεια Χίο είναι κατεστραμμένες, αλλά στη δυτική και τη νότια κάποιες φρυκτωρίες διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Την πιο σημαντική πάντως θα τη δείτε στο κάστρο της Χίου, στην πρωτεύουσα, και είναι η μεγάλη βίγλα του Κουλά.

Ο ρουκετοπόλεμος στον Βροντάδο

Είναι ένα φημισμένο (αλλά και τρομακτικό για όσους έχουν βρεθεί εκεί) έθιμο που τηρείται κάθε Πάσχα στον Βροντάδο της Χίου. Οι δύο «αντίπαλες» ενορίες, του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής, εκτοξεύουν το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου χιλιάδες αυτοσχέδιες ρουκέτες με στόχο το καμπαναριό της αντίπαλης εκκλησίας, δημιουργώντας ένα μοναδικό πανδαιμόνιο και θέαμα. Η προέλευση του εθίμου δεν είναι σαφής, αλλά θεωρείται ότι ξεκίνησε την εποχή της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με την παράδοση, αρχικά για τον εορτασμό του Πάσχα χρησιμοποιούνταν κανόνια. Όταν οι Τούρκοι απαγόρεψαν τα κανόνια, υπό το φόβο ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν εναντίον τους, οι κάτοικοι τα αντικατέστησαν με αυτοσχέδιες ρουκέτες. Το έθιμο είναι κατά πολλούς αμφιλεγόμενο, καθώς έχουν σημειωθεί περιστατικά τραυματισμών αλλά και καταστροφών από ρουκέτες. Πάντως, ο ρουκετοπόλεμος συνεχίζεται κάθε Πάσχα με τον ίδιο ενθουσιασμό από τους ντόπιους.

Το έθιμο του Αγά

Το έθιμο του Αγά, από παλαιότερα της Χίου, αναβιώνει την Καθαρά Δευτέρα στην κεντρική πλατεία πολλών χωριών, όπως στα Μεστά, τους Ολύμπους, το Λιθί, κ.ά. Η παράδοση έχει τις ρίζες της στην τουρκοκρατία, όταν οι Τούρκοι διοικητές επέβαλαν ιδιαίτερα σκληρές ποινές στους κατοίκους των Μαστιχοχωρίων. Στις μέρες μας, το πρωί της Καθαρής Δευτέρας ένας ντόπιος μεταμφιέζεται σε Αγά και μαζί με τη συνοδεία του κάθεται στην θέση του σε κεντρικό σημείο του χωριού και «δικάζει» τους παρευρισκόμενους. Η δίκη περιλαμβάνει πειράγματα, σάτιρα και καυστικό χιούμορ. Φυσικά, όλοι είναι ένοχοι και η συνήθης ποινή που επιβάλλει ο Αγάς είναι ο «ακάβαλος», δηλαδή χτυπήματα με πλαστικό ρόπαλο. Το έθιμο συνοδεύεται με γλέντι και παραδοσιακούς χορούς.

Οι ορχιδέες και οι τουλίπες της Χίου

Το νησί κατέχει ξεχωριστή θέση παγκοσμίως από βοτανολογικής άποψης καθώς σε πολλά σημεία του την άνοιξη φυτρώνουν περίπου 92 είδη ορχιδέας (από τα 250 που υπάρχουν στην Ευρώπη) μερικά από τα οποία είναι ιδιαίτερα σπάνια. Στην κεντρική Χίο, κοντά στο χωριό Θολοποτάμι, φυτρώνουν οι «λαλάδες», οι άγριες τουλίπες.

Διαβάστε ακόμα:

Μαστίχα: Το ευωδιαστό «δάκρυ» της Χίου

Χίος: Ένα γαστρονομικό οδοιπορικό στο νησί των αρωμάτων

Στα μεσαιωνικά χωριά της Χίου, όπου η Ανατολή συναντά την Δύση