Ο χώρος είναι μία από τις σημαντικότερες πινακοθήκες σύγχρονης τέχνης σε παγκόσμιο επίπεδο. Εκείνος, μια καλλιτεχνική μεγαλοφυία της οποίας το δημιουργικό φάσμα δεν περιοριζόταν ούτε από νόρμες, ούτε από τα όρια του ζωγραφικού καμβά. Η αφορμή για μια σπουδαία έκθεση, διπλή: από τη μια η συμπλήρωση 25 χρόνων από τότε που το εμβληματικό πρώην εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής στη νότια όχθη του Τάμεση άνοιξε δωρεάν για το κοινό ως Tate Modern, παρουσιάζοντας εντυπωσιακές μόνιμες συλλογές Βρετανών και διεθνών καλλιτεχνών από το 1900 ως τις μέρες μας. Από την άλλη, το πέρασμα ενός αιώνα από τη δημιουργία του ριζοσπαστικού ζωγραφικού πίνακα «Οι τρεις χορεύτριες» του Πάμπλο Πικάσο, ενός από τα σημαντικότερα και πλέον διάσημα έργα που μπορεί κανείς να θαυμάσει κατά την επίσκεψή του στην Tate Modern.
Για το διπλό εορτασμό, κλήθηκαν η αναγνωρισμένη σκηνοθέτης και performer Wu Tsang και ο επιμελητής εκθέσεων και συγγραφέας Enrique Fuenteblanca, προκειμένου να διαρθρώσουν μια μοναδική έκθεση, που δίνει έμφαση στην έννοια της θεατρικότητας στο έργο του Πικάσο, φωτίζοντας εκ νέου τις αντιφάσεις και τα υπονοούμενα πολλών δημιουργιών του και εξερευνώντας τη σχεδόν εμμονική του προτίμηση για την πειραματική αποτύπωση χορευτών, καλλιτεχνών, και λοιπών μορφών από τον γοητευτικό κόσμο του θεάματος. Έτσι, ο τέταρτος όροφος της Tate Modern και συγκεκριμένα οι αίθουσες της George Economou Gallery έχουν μετατραπεί από τις 17 Σεπτεμβρίου σε ένα δυναμικό θεατρικό σκηνικό, όπου πρωταγωνιστές γίνονται τα πάνω από 50 έργα της πιο επιδραστικής ίσως μορφής της τέχνης του 20ού αιώνα, μεταξύ των οποίων σπάνιοι πίνακες, σκίτσα, κολάζ, γλυπτά, υφάσματα και κινηματογραφικό αρχειακό υλικό. Συγκεκριμένα, 41 από τα 42 συνολικά έργα του Πικάσο που διαθέτει η Tate, απαρτίζουν τον πυρήνα της έκθεσης που εξελίσσεται σε ορόσημο της μέχρι τώρα ιστορίας της πινακοθήκης, ενώ πλαισιώνονται από έργα που ταξιδεύουν για πρώτη φορά στη Μεγάλη Βρετανία από σπουδαία μουσεία όπως το Musée Picasso του Παρισιού και της Αντίμπ.
Μια νέα προσέγγιση για έναν μυθικό καλλιτέχνη
Σε όλη την έκταση της έκθεσης «Theatre Picasso», κάθε έργο λάμπει σαν σταρ επί σκηνής: οι καμβάδες φωτίζονται με δραματική ένταση με φόντο μαύρους τοίχους, τα γλυπτά μοιάζουν να τυλίγονται από ακτίνες φωτός, ενώ ρυθμοί φλαμένγκο και σύντομα φιλμ που προβάλλονται ενδιάμεσα στα εκθέματα δημιουργούν μια ατμόσφαιρα που περισσότερο θυμίζει καλλιτεχνικό installation παρά μια συμβατική έκθεση. Αλλά πάλι, «τι το συμβατικό υπήρξε ποτέ στο έργο του Πικάσο», έρχεται σαν φυσικό συμπέρασμα από τους επισκέπτες που εισέρχονται στο χώρο από έναν διάδρομο σαν παρασκήνιο θεάτρου, για να βρεθούν μπροστά σε 16 ζωγραφικούς πίνακες και σκίτσα, που εκτίθενται σε ένα μεταλλικό πλαίσιο λες και περιμένουν να τους φωνάξουν πάνω στη σκηνή.
Ακολουθεί ένα σκοτεινό μικρό αμφιθέατρο με μια αψίδα προσκηνίου, φώτα ράμπας και κουρτίνες, και η προβολή σε μια μεγάλη οθόνη ενός ντοκιμαντέρ του 1956 από τον Henri-Georges Clouzot με τίτλο «The Mystery of Picasso», που αυτή τη φορά δίνει στον ίδιο τον καλλιτέχνη -και όχι στα έργα του- τον κεντρικό ρόλο επί σκηνής. Στο αρχειακό αυτό υλικό, παρατηρώντας τον Πάμπλο Πικάσο να δημιουργεί στο στούντιό του, να συμμετέχει με όλο του το είναι σε μια παράσταση με θέμα τη ζωγραφική, ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται πέρα από τη φυσική και τη θεατρική διάσταση που είχε η δημιουργική διαδικασία γι’ αυτή την αινιγματική, πολυσύνθετη προσωπικότητα. Ανάλογο με την προβολή αυτή, και το σύντομο φιλμ που γύρισε ο Man Ray όταν ο Πικάσο βρισκόταν σε διακοπές μετά την ολοκλήρωση της «Guernica» κι όπου εμφανίζεται ως Carmen φορώντας περούκα, μια ειρωνική μεταμφίεση που γίνεται καθρέφτης της ίδιας του της θεατρικής, προκλητικής, παιχνιδιάρικης τέχνης.
Με αυτή την αντιπαραβολή στατικών και κινούμενων εικόνων, οι Tsang και Fuenteblanca επανερμηνεύουν τα αριστουργήματα του Πικάσο υπό το πρίσμα της θεατρικότητας, ως μέρη μιας καλοστημένης παράστασης. Και ταυτόχρονα μας ωθούν να στοχαστούμε όχι μόνο πάνω στα αντικείμενα που αποτύπωνε στον καμβά του (ταυρομάχους, χορευτές, καλλιτέχνες του τσίρκου), αλλά και στον τρόπο που έχτιζε και παρουσίαζε την ίδια του την περσόνα: «τον καλλιτέχνη Πικάσο», μια δημόσια εικόνα δομημένη ως μεγαλοφυΐα της τέχνης, επαναστατικός καλλιτέχνης, εξαιρετικός showman, ένα αφήγημα που ακόμη ορίζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον Ισπανό πρωτοπόρο της τέχνης σήμερα. Είναι σαφές πως εδώ δεν έχουμε να κάνουμε απλά με μια εντυπωσιακή ρετροσπεκτίβα, αλλά με μια επαναπροσέγγιση και αναπλαισίωση ενός μοναδικού κεφαλαίου της ιστορίας της τέχνης.
Οι θεματικές ενότητες και τα συναρπαστικά hightlights
Στο «Θέατρο Πικάσο» δεν υπάρχει συμβατική χρονολογική σειρά, ούτε ευθεία ιστορική αφήγηση, όλα μοιάζουν να συμβαίνουν ταυτόχρονα, με τις θεματικές ενότητες που συνθέτουν την αναδρομική αυτή έκθεση να μοιάζουν πράξεις μιας ονειρικής θεατρικής παράστασης, όπου η τέχνη ξεπερνά τον χρόνο: «Θέατρο», «Υψηλή και Ταπεινή Κουλτούρα», «Ο Ζωγράφος και το Μοντέλο», «Ζώα, Πόλεμος και Βία». Επίκεντρο και κλιμάκωση αποτελεί φυσικά το ιδιαίτερα φορτισμένο συναισθηματικά έργο του 1925 «Οι τρεις χορεύτριες», που σηματοδοτεί αφενός την είσοδο του Πικάσο στον κόσμο του Σουρεαλισμού, αφετέρου την κατάδυσή του στην περίοδο της παραμορφωτικής απεικόνισης της γυναικείας μορφής.
Γύρω από το εμβληματικό έργο με τις φυσικών διαστάσεων γυναικείες φιγούρες να επιδίδονται σε φρενήρεις και αφύσικες χορευτικές κινήσεις, μια σειρά καλλιτεχνημάτων παρουσιάζει τον Πικάσο σε μια ασταμάτητη δημιουργική έκρηξη και σε αυτό που έκανε καλύτερα απ’ τον καθένα: να διαλύει την πραγματικότητα και να τη μεταμορφώνει σε τέχνη, να δυναμιτίζει τις συμβάσεις, να σπάει την προφανή εικόνα σε χίλια κομμάτια για να την ανασυνθέσει και να την αναστήσει, ανατρέποντας κάθε βεβαιότητα.
Στα σκίτσα που παρουσιάζονται στην αρχή της έκθεσης, όπως στο «Φιλί», ο ερωτισμός και η επιθυμία ξεχειλίζουν από το χαρτί, και μας θυμίζουν ότι ο έρωτας, όπως και ο θάνατος, αποτελούσαν βασικά σενάρια στα γεμάτα θεατρικότητα έργα του. Ο τελευταίος πίνακας της σειράς «Weeping Woman» απ’ την άλλη, που αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα έργα της συλλογής της Tate και στον οποίο απεικονίζεται η Ντόρα Μάαρ, ερωμένη και μούσα του Πικάσο, αποτελεί θεματική συνέχεια του επικού έργου «Guernica», κι εδώ επιστρατεύεται το χρώμα για να μετατρέψει το θρήνο σε μια εικόνα τόσο δυνατή που σχεδόν δεν αντέχεις να κοιτάς. Οι πληθωρικές πινελιές του κορυφώνουν το δράμα, ενώ στο πρόσωπο της Μάαρ, εν μέρει ανφάς εν μέρει προφίλ, κόκκινοι, μπλε, πράσινοι και κίτρινοι τόνοι καθρεφτίζουν την καταστροφή, τον τρόμο, τη φρίκη του πολέμου. Η εμφανής σύνδεσή του με την Ισπανία, τη γη του αίματος, του έρωτα και της τιμής, είναι ευδιάκριτη σε ένα ακόμη έργο της ίδιας χρονιάς, του 1937, το «Όνειρο και Ψέμα του Φράνκο», όπου ο δικτάτορας μεταμορφώνεται σε καρικατούρα, μισό γουρούνι μισό τέρας, σε έναν κόσμο όπου ο ταύρος της ελευθερίας ορμά ενάντια στο σκοτάδι του φασισμού.
Ο γεμάτος ποιητικότητα «Ακροβάτης» του 1930 έρχεται προς το τέλος της έκθεσης για να μας θυμίσει ότι ο γεννημένος μέσα σε έναν κόσμο ρεαλιστικών μορφών και σταθερών προοπτικών Πικάσο τόλμησε να τινάξει στον αέρα το ίδιο το πλαίσιο της τέχνης, για να το ανασυνθέσει από την αρχή, διαφορετικό κάθε φορά, πολύ συχνά αδιανόητο. Έτσι, ο δικός του ακροβάτης, μια ακόμη φιγούρα από τον κόσμο του performance, είναι ένα σώμα δίχως φύλο, λυγισμένο σε γωνίες με τρόπο που είναι φυσικά αδύνατος, ένας ανθρώπινος γρίφος, όπως εξάλλου και το πνεύμα του Πικάσο. Γύρω του εκτίθενται έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, η εικονογράφησή του για την ποιητική συλλογή «Lost Body» του Cesaire, η ταπισερί σε μαλλί και μετάξι «Le Minotaure» που ήρθε από την Αντίμπ για την έκθεση και παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη Μεγάλη Βρετανία, όλα αντηχούν το μοτίβο της μεταμόρφωσης, δίνοντας έμφαση στην εμμονή του καλλιτέχνη με τις ρέουσες σιλουέτες και τα σώματα σε διαρκή κίνηση.
Ένας σύγχρονος δημιουργικός διάλογος
Είναι σαφώς δύσκολο να μη νιώσεις δέος μπροστά στα αριστουργήματα που παρουσιάζονται στην έκθεση Theatre Picasso, να μην πιαστείς στη δίνη της δημιουργικής ενέργειας του ρηξικέλευθου καλλιτέχνη, να μην εντυπωσιαστείς από την κλίμακα των καλλιτεχνικών του καινοτομιών. Ανάμεσα σε αμέτρητες εκθέσεις-αφιερώματα στο έργο του Πάμπλο Πικάσο, αυτό που καθιστά το Theatre Picasso πραγματικά ξεχωριστό, είναι ο τρόπος με τον οποίο μετατρέπει τον διάλογο ανάμεσα στην ιστορική και τη σύγχρονη καλλιτεχνική σκηνή, σε μια εμπειρία με ζωντάνια και πνεύμα. Μέσα από την ευρηματική επιμέλεια και τον δυναμικό σχεδιασμό της, η έκθεση υπερβαίνει τον ρόλο ενός απλού αφιερώματος ή ενός φόρου τιμής, γίνεται ένα σκηνικό εξερεύνησης, όπου ο Πικάσο παρουσιάζεται όχι μόνο ως εμβληματικός καλλιτέχνης, αλλά ως διαρκές φαινόμενο.
Απευθυνόμενη εξίσου σε γνώστες του έργου του και σε επισκέπτες που προσεγγίζουν τον μύθο «Πικάσο» για πρώτη φορά, η έκθεση της Tate Modern προσφέρει μια πλούσια, βιωματική εμπειρία. Εστιάζοντας στη σχέση του Πικάσο με την περφόρμανς, στη θεατρικότητα και το πάθος που διαπερνούσε τη δημιουργία του, φωτίζεται εκ νέου η καλλιτεχνική του κληρονομιά, αποκαλύπτονται νέες πτυχές της ιδιοφυΐας του και προσκαλείται το σημερινό κοινό να αναλογιστεί πως η τέχνη, η ταυτότητα και το θέαμα συνυφαίνονται σε ένα ενιαίο όραμα.
Τελικά, καθώς η εμβληματική πινακοθήκη γιορτάζει την 25η επέτειό της, το Theatre Picasso λειτουργεί ως ένα ιδανικό αφιέρωμα, όχι μόνο στο έργο «The Three Dancers», αλλά και στη διαρκή δύναμη της ανανέωσης, τόσο στην τέχνη όσο και στον τρόπο που αυτή εκτίθεται και βιώνεται.
Διεύθυνση: Tate Modern – Bankside, SE1 9TG
Διάρκεια έκθεσης: έως 12 Απριλίου 2026
Εισιτήρια: 15£
Διαβάστε ακόμα:
Λονδίνο: Επισκεφθήκαμε τα χριστουγεννιάτικα τμήματα στα μεγαλύτερα καταστήματά του
Κοκτέιλ, τέχνη και στιλ: Μια βασιλική περιήγηση στο Λονδίνο όπως θα την ονειρευόταν η Μαρία Αντουανέτα
