Το περίφημο Grand Egyptian Museum (GEM) δεν είναι μόνο το μεγαλύτερο μουσείο στον κόσμο, αλλά ένα πραγματικό στολίδι για τον πολιτισμό και τις αρχαιότητες της Αρχαίας Αιγύπτου, καλύπτοντας ένα τεράστιο φάσμα ιστορίας από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τα Ελληνορωμαϊκά χρόνια.
Τα φαντασμαγορικά εγκαίνια, που συγκέντρωσαν αρχηγούς κρατών από όλο τον κόσμο, φάνηκαν να είναι αντάξια της επιβλητικής του φήμης και να δικαιώνουν την πολυετή αναμονή, κάτι που διαπιστώσαμε αρκετούς μήνες πριν από τη λειτουργία του, όταν το επισκεφθήκαμε από κοντά (διαβάστε το άρθρο εδώ).
Ύστερα από είκοσι σχεδόν χρόνια αναμονής, πολλαπλές αναβολές και μεταφορά της ημερομηνίας των εγκαινίων, το Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο είναι πραγματικότητα: σε μια έκταση που αγγίζει τα 50.000 τ.μ., με πάνω από 30.000 εκθέματα (μόνο 5.000 υπολογίζονται οι θησαυροί της αίθουσας του Τουταγχαμών) και με κόστος που φτάνει το μυθικό ποσό των 1,4 δισ. δολαρίων. Σε αυτό το φαραωνικό, όπως αξιώνει ο ίδιος ο τίτλος του, αλλά ταυτόχρονα υπερμοντέρνο έργο, που ο Τάρεκ Ταουφίκ, ο γενικός διευθυντής της προετοιμασίας των εκθέσεων, χαρακτηρίζει «Πυραμίδα της σύγχρονης εποχής», φιλοξενείται και συγκεντρώνεται η μεγάλη ιστορία της Αιγύπτου.
Η σκόνη από την έρημο που περιβάλλει το μουσείο σε κάνει να νιώθεις ότι βρίσκεσαι σε σκηνικό από ταινία με πρωταγωνιστές Φαραώ και αιγυπτιακές θεότητες: φτιαγμένο από πέτρες κομμένες με ακρίβεια, με πρώτα υλικά μαύρο γρανίτη και αλάβαστρο ως φόρο τιμής στη δυτική μαύρη έρημο ρεγκ της Αιγύπτου, το μουσείο βρίσκεται σε προνομιακό σημείο για να θυμίζει αιώνες ιστορίας. Ο μύθος του τάφου του Τουταγχαμών, τα μυστικά των Φαραώ, η κληρονομιά του Ραμσή του Β και η αίγλη ενός κορυφαίου πολιτισμού είναι κυρίαρχα στις επιβλητικές αίθουσες του μουσείου. Εντυπωσιάζει η γραμμένη στα Ελληνικά Αίγυπτος, ως μια από τις τρεις γλώσσες που κυριαρχούν στις επιγραφές στην είσοδο του μουσείου εκτός από τα αραβικά και τα ιερογλυφικά.
Όσο για την τριγωνική κατασκευή του μουσείου, αυτή παραπέμπει συμβολικά στις πυραμίδες ενώ τα νερά που κοσμούν την κεντρική είσοδο, αποκαλύπτουν τη μεγάλη σπουδαιότητα του Νείλου ως πηγή ζωής και ως μια περιοχή που υπερέβαινε τα όρια του επίγειου κόσμου: οι Αιγύπτιοι έρχονταν σε επαφή με όλα τα μυστικά που τους αποκάλυπταν οι Φαραώ, ως ενδιάμεσοι των θεών και των ανθρώπων, όταν εκείνοι περνούσαν με διάφορα πλοιάρια από τις περιοχές στα πέριξ του ποταμού για να εισπράξουν τις τιμές και να έρθουν σε επαφή μαζί τους. Ο Νείλος συμβόλιζε, έτσι, όχι μόνο την κυρίαρχη υδάτινη διαδρομή των Φαραώ αλλά και το ταξίδι προς τον άλλο κόσμο και ήταν, όπως γράφει χαρακτηριστικά η επιγραφή στην είσοδο του Μουσείου «το σύμβολο της αιωνιότητας, το σύμβολο της ψυχής». Η Αίγυπτος έφερνε πάντα κοντά, μέσα από τους μύθους της, διαφορετικές στιγμές της ιστορίες και σπουδαίες προσωπικότητες, όπως ο Ραμσής ο Β, ο σπουδαιότερος, ίσως Φαραώ, 19ος κατά σειρά στη δυναστεία της Αιγύπτου, που στην αρχαία Ελλάδα ήταν γνωστός ως Οσυμανδύας.
Η μορφή του, και συγκεκριμένα το πελώριο άγαλμά του, δεσπόζει στην είσοδο του μουσείου και αποτελεί το κατεξοχήν σήμα κατατεθέν του, μαζί φυσικά με τον αξεπέραστο Τουταγχαμών και τους απειράριθμους μύθους του. Το άγαλμα είναι μάλιστα ειδικά τοποθετημένο ώστε να φωτογραφίζονται οι επισκέπτες. Σε μια εποχή που μια λήψη για το Instagram συνιστά μέσο προώθησης και κατεξοχήν αναμνηστικό αποτύπωμα της επίσκεψης, στο μουσείο προσφέρονται όλα τα μέσα στον επισκέπτη ώστε να καταστεί το πέρασμα από εδώ τουλάχιστον αξιομνημόνευτο. Εξού και το γεγονός ότι δίπλα στο άγαλμα, ύψους τριάντα μέτρων και βάρους 83 τόνων, του δημοφιλέστερου Φαραώ της Αιγύπτου, έχει τοποθετηθεί ειδικό photo booth όπου κανείς μπορεί να έχει τη δική του selfie στο πλευρό του Ραμσή.
Η ιστορία του Ραμσή Β
Ο Ραμσής ο Β παραμένει ο ισχυρότερος και δημοφιλέστερος Φαραώ της Αιγύπτου αφού κατά τη διάρκεια της επικράτησής του από το 1279 έως το 1213 π.Χ. έφερε εις πέρας μια σειρά από πετυχημένες εκστρατείες στη Νούβια, τη Συρία και τη Χαναάν ενώ κατάφερε να τα βάλει με τους ισχυρότερους αντιπάλους, τους Χετταίους, στην περίφημη μάχη του Καντές. Στο πλάι του και συγκεκριμένα στο πόδι του είναι χαραγμένη –κάτι που συναντά κανείς στους Φαραώ– η μορφή της βασίλισσας Νεφερτάρι, όχι της Νεφερτίτης που είναι η σύζυγος του Ακενατόν, η οποία ήταν πολύ συμπαθής στον κόσμο, ειδικά στον λαό της Αιγύπτου που τη μνημονεύει μέχρι σήμερα για τη μόρφωση και την ομορφιά της.
Ένας από τους λόγους που οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι έδειχναν να αγαπάνε πολύ τον Ραμσή είναι, εκτός από την ιδιαίτερη φροντίδα που έδειξε στη Νεφερτάρι, ότι κατασκεύασε αμέτρητα κτήρια, όσα κανείς άλλος Φαραώ, και έκανε τη χώρα κραταιά καθιστώντας την κυρίαρχη στους υπόλοιπους πολιτισμούς. Έζησε μάλιστα μέχρι τα 90, τα περισσότερα χρόνια από τα οποία δοξάστηκε ως ηγεμόνας αφού είναι γνωστό ότι οι Φαραώ αναλάμβαναν αμέσως τα ηνία. Το τεράστιο άγαλμά του –ένας πραγματικά κολοσσός– είναι αντίστοιχος της μεγάλης του φήμης και της ιστορικής ανακάλυψής του τον 19ο αιώνα από τον Ιταλό αιγυπτιολόγο Τζιοβάνι Μπατίστα Καβίλια. Ήταν μάλιστα ο τελευταίος που έσπευσε να το προσφέρει ως δώρο σε έναν Ιταλό δούκα, ο οποίος το απέρριψε λόγω του τεράστιου κόστους της μεταφοράς του. Το ίδιο έκανε και το Βρετανικό Μουσείο, όταν επίσης το κολοσσιαίο άγαλμα τού προσφέρθηκε από έναν Αιγύπτιο Πασσά ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για διάφορες πολιτικές διευκολύνσεις.
Το άγαλμα έμεινε έτσι στη θέση του και κατέληξε στη συνέχεια να γίνει μέσο προώθησης ή μάλλον εορτασμού της επετείου της θρυλικής επανάστασης του Προέδρου Νάσερ, ο οποίος διέταξε να μεταφερθεί από τη Μέμφιδα στο Κάιρο για να γιορτάσει τη δεύτερη επέτειο της επανάστασης. Για τη μεταφορά του, σε θραύσματα, επιστρατεύτηκαν τανκς και το άγαλμα στήθηκε μπροστά από τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό του Καΐρου. Εκεί έμεινε για χρόνια αποτελώντας το περίοπτο σύμβολο της πόλης μέχρι που οι αρχαιολόγοι προέκριναν ως επιτακτική, για λόγους προστασίας, τη μεταφορά του στη Γκίζα όπου φυλασσόταν για χρόνια μέχρι να βρει επιτέλους τον φυσικό του χώρο και έτσι ξαναστέκεται περήφανος αγναντεύοντας την πυραμίδα της Γκίζας. Μάλιστα, για να μεταφερθεί στο μουσείο χρειάστηκε μια επιχείρηση ανάλογη αυτής που κατέστησε για αιώνες αδύνατη τη μεταφορά του –και αυτό ήταν ένα μεγάλο στοίχημα, εκτός από τη συγκέντρωση όλων των θησαυρών τόσο από το παλιό αρχαιολογικό μουσείο του Καΐρου και αλλού στον ίδιο χώρο.
Οι εκπλήξεις από τους τάφους των Φαραώ
Προσπερνώντας κανείς το άγαλμα του Ραμσή, συναντά το προπύργιο με τα αγάλματα των Φαραώ και τις αίθουσες -συνολικά δώδεκα- που φιλοξενούν θησαυρούς από προϊστορικούς χρόνους και το Παλιό Βασίλειο, δηλαδή περίπου από το 3100 έως το 2200 π.Χ., μέχρι τη γνωστή σε εμάς Ελληνορωμαϊκή Περίοδο. Ενώ η κατηγοριοποίηση χωρίζει τα εκθέματα σε Ανθρώπους, δηλαδή την κοινωνία, σε Βασιλείς, με άλλα λόγια τη διακυβέρνηση και όσα σχετίζονται με αυτή, και σε Θεούς, δηλαδή τα πιστεύω και τις αντιλήψεις της εποχής.
Κάθε μεγάλο άγαλμα συνοδεύεται από μικροσκοπική αναπαράσταση, ώστε να μπορούν οι τυφλοί να έχουν ακριβή αίσθηση, ενώ οι πληροφορίες είναι γραμμένες ακριβώς για αυτό τον λόγο σε γραφή Braille. Με αυτόν τον τρόπο οι υπεύθυνοι του μουσείου δεν θέλουν να αποκλείσουν κανέναν από το να αντιληφθεί το μεγαλείο του, τα σύμβολα και τους αυτοκράτορές του.
Άκρως κατατοπιστικές είναι οι πινακίδες, γραμμένες στα αιγυπτιακά και τα αγγλικά. Εκεί διαβάζουμε, για παράδειγμα, πως ο Τούθμοσις ο Τρίτος βασίλεψε για είκοσι δύο χρόνια μαζί με τη μητριά και θεία του Χατσεψούτ, από τη δέκατη όγδοη δυναστεία. Τον βλέπουμε να κάθεται πάνω σε έναν θρόνο με γυμνά πόδια πάνω σε εννέα τόξα που συμβολίζουν όλους τους εχθρούς της Αιγύπτου. Φοράει νέμες, ένα από τα σύμβολα των Φαραώ, που κάλυπτε όλο το κεφάλι, με το ουραίο στην κορυφή, το χαρακτηριστικό δηλαδή φίδι που είχε γίνει συνώνυμο της Κλεοπάτρας, ενώ ο χιτώνας του αποκαλύπτει περίτεχνες πτυχώσεις.
Ανεβαίνοντας τις σκάλες, στην πρώτη ανοιχτή αίθουσα με τα αγάλματα των Φαραώ, μαζί με τα αγάλματα των ηγεμόνων συναντάμε και τα αγάλματα διάφορων θεοτήτων που λάτρευαν οι Αιγύπτιοι, όπως ο Ρα, ο θεός του Ήλιου, αλλά και ο Σετ, η Ίσις, η θεά της μητρότητας, η οποία λατρευόταν και στην Ελλάδα, ο Θωθ, ο Άπις, ο Άνουβις. Από μια τέτοια επιγραφή, για παράδειγμα, μαθαίνουμε πως ο Πτολεμαίος ο Τέταρτος αγαπούσε τον θεό Ώρο, που ήταν ο θεός του φαραωνικού βασιλείου επί της γης, σε αντίθεση με τον Όσιρι, που ήταν του κάτω κόσμου, ενώ η μητέρα του, η Κλεοπάτρα η Τρίτη, αγαπούσε τον Χόνσου, τον οποίο καθιέρωσε ως θεό του φεγγαριού, αυτόν που σχετιζόταν με το νυχτερινό ταξίδι της σελήνης στον ουρανό. Είναι ο θεός που συμβόλιζε τη δημιουργία της ζωής σε όλα τα πλάσματα και τη φύση. Όσο για τα περίτεχνα αντικείμενα που συνόδευαν το ταξίδι των Φαραώ στη μετά θάνατον ζωή ως κτερίσματα, τα περίφημα ουσάμπτι, τα βρίσκουμε στις υπόλοιπες εντυπωσιακές αίθουσες. Διάσημοι είναι οι σκαραβαίοι, σε έντονους χρωματισμούς, όπως σε έντονο μπλε, το λάπις λάζουλι που συνδέεται με τους Φαραώ, αντίγραφα των οποίων συναντά κανείς στα διάφορα τουριστικά μαγαζιά στα πέριξ του μουσείου.
Είναι τρομερό να αναλογιστείς ότι τα σανδάλια από μπαμπού, που μοιάζουν σχεδόν άθικτα, σαν να φτιάχτηκαν τώρα, στόλιζαν τα πόδια κάποιου περίοπτου Φαραώ τόσους αιώνες πριν και τώρα συνοδεύουν το ξόδι του, ή ότι η επίσης ατόφια περούκα με πραγματικό μαλλί -και αυτό κτέρισμα- έχει μείνει έτσι χιλιάδες χρόνια. Είναι κάτι απίστευτο και συγκινητικό μαζί, που δείχνει τους αμέτρητους τρόπους και την εξέλιξη του αιγυπτιακού πολιτισμού, αφού εκμεταλλεύονταν με τον κατάλληλο τρόπο όλα τα δώρα του Νείλου. Πανέμορφες οι τοιχογραφίες που αναπαριστούν σκηνές από ψάρεμα ή από κυνήγι, με διάφορα χαρακτηριστικά σύμβολα του αιγυπτιακού πολιτισμού, μια συνήθεια να στολίζουν με ζωγραφικές αναπαραστάσεις αντί για τα γνωστά ιερογλυφικά τους τάφους, που άρχισε να εμφανίζεται από την πέμπτη δυναστεία και έπειτα. Απόδειξη της εξέλιξης του πολιτισμού είναι και ο σημαντικός ρόλος που έπαιζε στην αιγυπτιακή κοινωνία ο γραφέας, ο οποίος ήταν ο βαθύς γνώστης της ιερογλυφικής γραφής και αυτός που αναλάμβανε και τη διακόσμηση των φαραωνικών τάφων με ιερογλυφικά. Είχε κοινωνική αναγνώριση και προστατευόταν από τον θεό Θωθ, τον οποίο καταγράφει ο Πλάτων ως θεό της γραφής και του χρόνου. Στις περισσότερες απεικονίσεις ο Θωθ είναι ιβιοκέφαλος και αυτό γιατί το ράμφος του έμοιαζε με την κορυφή του φτερού που βουτούσε στο μελάνι για να γράψει στους παπύρους, όπως οι γραφείς.
Στην κεντρική αίθουσα, με τα δείγματα της κοινωνικής ζωής, μπορεί να δει κανείς το άγαλμα του γραφέα Χορεμχέμπ, κάτι που δείχνει ότι ήταν εξόχως σημαντική μορφή στην αιγυπτιακή κοινωνία. Ο συγκεκριμένος μάλιστα έφτασε να γίνει ο τελευταίος Φαραώ της δέκατης όγδοης δυναστείας της Αιγύπτου.
Για τους Αιγύπτιους όλες οι αξίες είχαν μια ενωτική διάσταση, αφού οι κύκλοι που άνοιγαν και έκλειναν στο διηνεκές έδειχναν κοινή συμπόρευση στη ζωή και τον θάνατο. Ακόμα και όλοι όσοι εργάζονταν στις πυραμίδες είχαν εξέχοντα ρόλο και δεν ήταν απλοί δούλοι -απόδειξη ότι οι τάφοι τους βρίσκονταν πολύ κοντά σε αυτούς του Φαραώ-βασιλιά. Οι καλλιτέχνες είχαν επομένως αντίστοιχα υψηλή θέση στους κρατικούς αξιωματούχους, μια θέση που, έστω και όχι τόσο σημαντική, βλέπει κανείς ότι αποτυπώνεται στους τοίχους των τάφων.
Αλλά η μουμιοποίηση δεν αφορούσε μόνο τους Φαραώ και τους προύχοντες της εκάστοτε δυναστείας. Εντύπωση προκαλούν οι μούμιες κροκοδείλων, αφού ήταν γνωστό ότι λατρεύονταν ως θεότητες στην Αρχαία Αίγυπτο. Οι κροκόδειλοι συνδέονταν στενά με τον θεό του Νείλου, Σομπέκ (ελληνικά Σούχος), ο οποίος είχε τη μορφή κροκόδειλου. Ο Ηρόδοτος μιλούσε μάλιστα για την Πόλη των Κροκοδείλων, που, όπως έλεγε, ήταν «πιο εκπληκτική από τις πυραμίδες». Καθώς αποτελούσαν την ιερή ενσάρκωση του θεού, οι κροκόδειλοι έφτασαν να μομιοποιούνται ως απόδειξη του ιερού τους ρόλου.
Οι απειράριθμοι, εντυπωσιακοί θησαυροί του Τουταγχαμών
Μετά τις κεντρικές αίθουσες, από όπου έχει κανείς θέα στην έρημο και τις εντυπωσιακές πυραμίδες της Γκίζας, σειρά έχει το δωμάτιο με τις μούμιες -όπου βρίσκεται η μούμια κροκόδειλος- και οι Ελληνορωμαϊκές αρχαιότητες. Η πιο σημαντική αίθουσα, και η τελευταία που προστέθηκε όταν ολοκληρώθηκε το νέο μουσείο, δεν είναι άλλη από αυτή του διάσημου Τουταγχαμών, αφού είναι ο μόνος Φαραώ που ο τάφος του βρέθηκε ασύλητος. Η χρυσή του μάσκα δεσπόζει πια στην κοινή μυθολογία και αντίγραφά της πωλούνται μαζικά στα μαγαζιά με τα αναμνηστικά σε ολόκληρη την Αίγυπτο.
Ο Τουταγχαμών θάφτηκε με μεγάλες τιμές, με ανεκτίμητης αξίας κτερίσματα, αλλά και με τα ζωτικά του όργανα, όπως η καρδιά και τα πνευμόνια του. Για να γίνει πιο κατανοητή η ιστορία του και η αποκάλυψη του τάφου του, υπάρχουν προβολές επαυξημένης πραγματικότητας και virtual reality που κάνουν τα αντικείμενα πιο προσβάσιμα στο ευρύ κοινό και αφηγούνται την πορεία του πιο διάσημου, ίσως, Φαραώ της Ιστορίας, ο οποίος έφυγε από τη ζωή το 1323 π.Χ.
Λέγεται πως η κατάρα που τον συνόδευε έκανε πολλούς από όσους συνδέθηκαν με τον τάφο του να πεθαίνουν νωρίς, μια ιστορία που ακολουθεί τον Τουταγχαμών μέχρι σήμερα. Σημαντική λεπτομέρεια αποτελεί ότι μαζί του θάφτηκαν εκατοντάδες μπαστούνια, ενδεικτικά κάποιας αναπηρίας που τον βασάνιζε από παιδί. Σύμφωνα με δημοσίευμα του αμερικανικού επιστημονικού περιοδικού Journal of the American Medical Association το 2010, ο Τουταγχαμών φαίνεται πως έπασχε από τη νόσο του Κέλερ. Δεν πρόλαβε να κυβερνήσει παρά μία δεκαετία, αφού πέθανε μόλις στα δεκαεννιά του χρόνια, και όπως προέκυψε από πρόσφατες έρευνες DNA, ο θάνατός του σχετιζόταν με επιπλοκές ελονοσίας.
Για πρώτη φορά, στο μουσείο αναπαριστάται ο τάφος ακριβώς όπως τον βρήκε ο Βρετανός αρχαιολόγος Χάουαρντ Κάρτερ το 1922, μια εμπειρία που αναμφίβολα θα θυμούνται όσοι την αντικρίσουν -επισκέπτες και επίσημοι ηγέτες που θαμπώνονται όχι μόνο από τη χρυσή μάσκα, αλλά και από τους μυστικούς θησαυρούς του τάφου του.
Διαβάστε ακόμα:
Low budget τετραήμερο στην Αλεξάνδρεια: Βιβλιοθήκη, Qaitbay και έντονο άρωμα Ελλάδας
