28η Οκτωβρίου στη Χίο: Μια πολιτιστική περιήγηση στο νησί της Ιστορίας

Το κάστρο

Είναι ένα από τα λίγα κατοικημένα κάστρα της Ελλάδας, απλώνεται σε 180.000 τ.μ. στο βόρειο τμήμα του λιμανιού της πόλης και αποτελούσε ιστορικά το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο του νησιού. Όπως δείχνουν ανασκαφές, η κατοίκησή του ξεκίνησε από τους ελληνιστικούς χρόνους και συνεχίστηκε στους βυζαντινούς – ωστόσο η πιο ένδοξη εποχή του ήταν αυτή της Γενουατοκρατίας. Η βυζαντινή φάση του 9ου και 10ου αιώνα έχει ενσωματωθεί στο κάστρο των Γενουατών, ενώ από τον 14ο έως τον 18ο αιώνα κάθε κατακτητής συμπλήρωνε τμήματα της οχύρωσης. Ωστόσο, οι σεισμοί, η κατασκευή της προκυμαίας, η κατοίκησή του από Μικρασιάτες πρόσφυγες, η γερμανική Κατοχή και άλλοι λόγοι, αλλοίωσαν σοβαρά τη μορφή του και απαξιώθηκε για μεγάλο διάστημα.

Η μορφή του φρουρίου που βλέπουμε σήμερα ταυτίζεται περισσότερο με την εποχή της Γενουατοκρατίας (1346 -1566 μ.Χ.), τη σύντομη Ενετική κατάληψη το 1694-1695 και την μετέπειτα οθωμανική περίοδο. Τα χερσαία και επιθαλάσσια τείχη του σχηματίζουν ένα ακανόνιστο πεντάγωνο και κατά μήκος τους διασώζονται οκτώ από τους εννέα προμαχώνες που υπήρχαν συνολικά. Είχε τρεις πύλες, με κύρια τη μνημειώδη Porta Maggiore στα νότια, που χρησιμοποιείται σήμερα και κατασκευάστηκε το 1694 από τους Ενετούς. Μετά την καμαροσκέπαστη στοά που ακολουθεί βρίσκεται το παλατάκι των Ιουστινιάνι και σε επαφή με τη δυτική πλευρά του υπάρχει το ισόγειο του πύργου που είναι γνωστό ως «Σκοτεινή Φυλακή».

Επί της οδού Αγίου Γεωργίου, που είναι ο κύριος άξονας του οικισμού που ξεκινά από την πλατεία και καταλήγει στο επιθαλάσσιο τείχος, διατηρούνται δύο μουσουλμανικά τεμένη: το Χαμιδιέ τζαμί του 1892 και το Εσκί τζαμί, που μετατράπηκε σε ναό του Αγίου Γεωργίου. Στο μέσον περίπου του παράλιου τείχους διασώζεται η μεσαιωνική δεξαμενή του κάστρου, η λεγόμενη «Κρύα Βρύση». Ο ψηλός πεταλόσχημος πύργος που υψώνεται μετά από αυτήν, ο Κουλάς, κατασκευάστηκε στη διάρκεια της Γενουατοκρατίας, με άγνωστη μέχρι σήμερα χρήση. Κοντά του υπάρχει το «Καρνάγιο». Στους νεότερους χρόνους σε επαφή με το επιλιμένιο τείχος οικοδομήθηκε ένας μικρός ναός του Αγίου Νικολάου, στη θέση αρχαιότερου.

Στη βορειοδυτική γωνία του επιθαλάσσιου τείχους θα δείτε ένα σημαντικό τοπόσημο: το αποκατεστημένο συγκρότημα λουτρών (χαμάμ). Χρονολογείται στον 18ο αιώνα, όταν η Χίος άκμαζε, καλύπτει επιφάνεια 365 τ.μ. και αποτελείται από δέκα αίθουσες. Κατά την επίσκεψή σας εκεί θα εντυπωσιαστείτε από την αρχιτεκτονική των λουτρών, την ατμόσφαιρα που δημιουργεί ο φυσικός φωτισμός όπως μπαίνει από τις οπές των θόλων και τους μαρμάρινους πάγκους του μασάζ. Μέσα στο κάστρο θα βρείτε επιλογές για φαγητό και καφέ.

Παλατάκι Ιουστινιάνι και «Σκοτεινή φυλακή»

Εκεί όπου καταλήγει η καμαροσκέπαστη στοά της πύλης εισόδου στο κάστρο της Χίου, της Porta Maggiore, βρίσκεται το οικοδόμημα που αποκαλείται «Παλατάκι Ιουστινιάνι». Αναστηλώθηκε μεταξύ 1981-1985 και χρησιμοποιείται από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ως χώρος περιοδικών εκθέσεων αρχαιοτήτων. Το διώροφο κτίριο με το υπερυψωμένο ισόγειο και την ανοιχτή στοά με τους κίονες στην ανατολική πλευρά, είναι κτισμένο με λαξευτό λίθο Θυμιανών σε αποχρώσεις κίτρινης και κόκκινης ώχρας. Χρονολογείται στο 15ο ή 16ο αιώνα και έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι ήταν το κτίριο της καγκελαρίας στα χρόνια της Γενουατοκρατίας.

Τηλ: 22710 22819

Το ισόγειο του πύργου που είναι γνωστός ως «Σκοτεινή Φυλακή» και κατασκευάστηκε επίσης από τους Γενουάτες, εφάπτεται στη δυτική πλευρά του Ιουστινιάνι και στις οχυρώσεις γύρω από την Porta Maggiore. Είναι ένας σχεδόν τετράγωνος χώρος που καλύπτεται με τέσσερα σταυροθόλια και στο μέσον στέκει ογκώδης πεσσός. Στο κλειδί των δύο ανατολικών σταυροθολίων υπάρχουν οπές για να φωτίζεται και να αερίζεται εν μέρει ο χώρος. Αρχικά, πρέπει να διέθετε τουλάχιστον δύο ορόφους, από τους οποίους δεν σώθηκε κανένα ίχνος, και σε όλες τις πλευρές του κτίσματος υπήρχαν μεγάλα και ψηλά παράθυρα, τα οποία φράχθηκαν όταν έγιναν τροποποιήσεις στις οχυρώσεις -άγνωστο ποια εποχή: αποτελούν μαρτυρία ότι ο χώρος κάθε άλλο παρά σκοτεινός ήταν όταν κατασκευάστηκε -και ότι σίγουρα δεν ήταν φυλακή. Το κτίριο συνδέεται με ένα τραγικό γεγονός: το 1822, έτος της σφαγής της Χίου, φυλακίστηκαν εδώ από τους Τούρκους 55 πρόκριτοι μαζί με τον μητροπολίτη, πριν οδηγηθούν στην αγχόνη.

Ο Κάμπος

Απέχει 6 χλμ. από την πόλη και αποτελεί έναν μοναδικό τόπο μεγάλης φυσικής ομορφιάς και ιστορικής αξίας, όπου συνυπάρχουν περιβόλια εσπεριδοειδών με μεγαλοπρεπή αρχοντικά. Όλη η περιοχή, άλλωστε, έχει κηρυχθεί «ιστορικός τόπος» και «παραδοσιακός οικισμός», προστατευόμενος από το ΥΠ.ΠΟ. Αξίζει να κάνετε ποδήλατο, ή να περπατήσετε στα δρομάκια ανάμεσα στους ψηλούς τοίχους από θυμιανούσικη πέτρα που προστατεύουν τις ιδιοκτησίες για να νιώσετε τη μοναδική ατμόσφαιρα του Κάμπου -κι αν είστε τυχεροί θα βρείτε ανοιχτή κάποια από αυτές για να τη θαυμάσετε εσωτερικά. Μία πολύ καλή εικόνα θα σας δώσει και η επίσκεψη στο Κτήμα Περλέας και το μουσείο του. Ο Κάμπος πριν φτάσουν οι Γενοβέζοι είχε αξιόλογη παραγωγή δημητριακών, λαχανικών, ροδιών, μούρου και κρασιού. Από τον 13ο αιώνα εκείνοι, διαπιστώνοντας την ύπαρξη νερού, αξιοποίησαν τις εκτάσεις δημιουργώντας μεγάλους πορτοκαλεώνες για την προστασία των οποίων κτίστηκαν γύρω τους μεγάλοι τοίχοι. Οικοδομήθηκαν αρχοντικά από οικογένειες της χιώτικης και Βυζαντινής αριστοκρατίας, αλλά και Γενουατοχιώτες ευγενείς – δημιούργημα επιγαμικής σχέσης μεταξύ χιώτικων αριστοκρατικών οίκων και γενουατικών αντιστοίχων.

Η κατάκτηση της Χίου από τους Τούρκους, το 1566, άλλαξε τα δεδομένα στην περιοχή. Οι νέες συνθήκες επέτρεψαν την επιβίωση της οικονομικής και πολιτιστικής παράδοσης του νησιού και την περαιτέρω ανάπτυξη του. Η επικοινωνία με την Ευρώπη και τον πολιτισμό της ήταν συνεχής και τα μεγάλα ιστιοφόρα μετέφεραν στα λιμάνια της Πόλης, της Οδησσού και της Μασσαλίας τα πολύτιμα προϊόντα του νησιού όπως η μαστίχα, τα εσπεριδοειδή, τοπικά κρασιά και μεταξωτά. Αποτέλεσμα της τακτικής επαφής με την Ευρώπη και του πλούτου που έμπαινε στο νησί, ήταν να δημιουργηθεί στη Χίο μια ολόκληρη τάξη μεγαλοαστών που είχαν τα σπίτια τους, τους πύργους τους, όπως τους έλεγαν, στον Κάμπο.

Πίσω από τους ψηλούς τοίχους, μαζί με τα πανέμορφα περιβόλια με τα μαγγανοπήγαδα για το πότισμά τους και στέρνες διακοσμημένες με μαρμάρινα ανάγλυφα και κρουνούς, υπήρχαν λουλουδόκηποι, εξαιρετικής τέχνης βοτσαλωτές αυλές, σκιεροί διάδρομοι περιπάτου και οι επιβλητικές επαύλεις με τα δύο έως τρία πατώματα κτισμένες με κόκκινη πέτρα. Διέθεταν αψιδωτές πόρτες και παράθυρα, ζωγραφιστά ταβάνια, εσωτερικές και εξωτερικές σκάλες, στοές, μπαλκόνια και εντυπωσιακές αυλόπορτες με θυρεούς. Το υποστατικό (μούλκι) φρόντιζε ο ανεστάτης με την οικογένειά του, που προέρχονταν από τα Καμπόχωρα και έμεναν μόνιμα μέσα στο κτήμα για να το καλλιεργούν.

Η φοβερή σφαγή του 1822 μαζί με τους ανθρώπους αφάνισε και τα κτίσματα. Από τους 1200 πύργους κι επαύλεις που υπήρχαν πριν την καταστροφή, ξανακατοικήθηκαν ως εξοχικά μόνο 400. Το χειμώνα του 1850 ο Κάμπος επλήγη από έναν μεγάλο παγετό που έγινε ωστόσο αιτία να εισαχθεί από έναν Χιώτη της διασποράς το μανταρίνι που αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες και να κατακτήσει τις αγορές. Η επόμενη καταστροφή, με τη μορφή σεισμού αυτή τη φορά, ήρθε το 1881 προκαλώντας τεράστιες ζημιές στα κτίσματα. Κάποια οικοδομήθηκαν ξανά στην ίδια θέση, πάνω στα ερείπια, έχοντας πλέον και νεοκλασικές επιρροές.

Όσοι είχαν την τείχη να μείνουν στο Αργέντικο, το συγκρότημα των 32 στρεμμάτων με επίκεντρο την έπαυλη της αριστοκρατικής οικογένειας εμπόρων, όταν ήταν χώρος φιλοξενίας, δεν θα ξεχάσουν ποτέ την εμπειρία. Το λαμπρό οικοδόμημα με τις αψιδωτές πόρτες και τα μεσαιωνικού ύφους παράθυρα που αναστηλώθηκε με μεγάλη προσοχή σε κάθε λεπτομέρεια, είναι λαμπρό δείγμα της εποχής εκείνης. Το Αργέντικο δυστυχώς έκλεισε στον κορονοϊό και πλέον ανοίγει για ειδικές εκδηλώσεις.

Κτήμα Περλέας και Μουσείο «Citrus άρωμα μνήμης»

Αυτός ο εύφορος και ατμοσφαιρικός μικρόκοσμος που βρίσκεται στον Κάμπο θα σας μαγέψει. Το κτήμα Περλέας αποτελείται από ξενώνα, περιβόλι και ένα μικρό μουσείο. Το περιβόλι των 17 στρεμμάτων αποτελούν κυρίως εσπεριδοειδή, αλλά υπάρχουν και ελιές μαζί με κηπευτικά. Κάνοντας βόλτες θα ανακαλύψετε το παλιό μαγγανοπήγαδο και τη στέρνα με τα νούφαρα και τα χρυσόψαρα. Ο ξενώνας φιλοξενείται σε τρία πέτρινα χτίσματα του 1640 και στο αρχοντικό της οικογένειας Καράλη του 1742 λειτουργεί ένα θαυμάσιο μουσείο που αναδεικνύει τον πρωταγωνιστικό ρόλο των εσπεριδοειδών στην ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής και στην εμπορική άνθιση του νησιού κατά τους προηγούμενους αιώνες. Εκτίθενται παλιά γεωργικά εργαλεία, τμήματα οικοσκευών των αρχοντικών οικογενειών, χάρτες των εμπορικών σταθμών και μια λεπτομερής μακέτα συσκευαστηρίου, καθώς και φωτογραφίες των εντυπωσιακών επαύλεων του Κάμπου, πολλές από τις οποίες δεν υπάρχουν πια. Μαρμελάδες και γλυκά του κουταλιού που παρασκευάζονται στη μονάδα αγροτουρισμού Περλέας είναι διαθέσιμα για να τα αγοράσετε.

Βυζαντινό Μουσείο Χίου

Στεγάζεται στο Οθωμανικό Τέμενος Μετζιτιέ, το οποίο κτίστηκε με χορηγία του Σουλτάνου Αβδούλ Μετζίτ στα μέσα του 19ου αιώνα στην πλατεία της πόλης της Χίου. Αποτελείται από το ξυλόστεγο προστώο, την κεντρική αίθουσα που καλύπτεται με τρούλλο και ένα ευρύχωρο υπόγειο. Στην πλακόστρωτη αυλή του υπάρχει κρήνη με επένδυση από μαρμάρινες πλάκες. Η έκθεση του μουσείου είναι αφιερωμένη στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή Χίο, με αναφορές στην ιστορία του νησιού κατά τους νεότερους χρόνους. Εκτίθενται μεταξύ άλλων παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά γλυπτά, μεταβυζαντινές τοιχογραφίες, αντικείμενα μικροτεχνίας, ξυλόγλυπτα και μεταβυζαντινές φορητές εικόνες.

Τηλ: 22710 26866

Ναυτικό Μουσείο Χίου

Στεγάζεται σε ένα εντυπωσιακό αρχοντικό του 19ου αιώνα, της οικογένειας Αναστασίου και Μαρουκώς Πατέρα, στο κέντρο της πόλης της Χίου και αφηγείται την σπουδαία και μακρόχρονη σχέση των Χιωτών με τη ναυτιλία και το εμπόριο. Η αριστοκρατική κατοικία σε νεοκλασικό νησιωτικό ρυθμό, με τις θαυμάσιες οροφογραφίες και την εντυπωσιακή ξύλινη σκάλα, είναι από μόνη της αξιοθέατο. Μεταξύ των εκθεμάτων περιλαμβάνονται ακρόπρωρα, όργανα ναυσιπλοΐας, ναυτολόγια, ζωγραφικές απεικονίσεις ιστιοφόρων και ατμοκίνητων πλοίων Χιωτών καραβοκύρηδων, 21 υδατογραφίες του πλοιογράφου Α. Γλύκα, θαλασσινά τοπία της ζωγράφου Δ. Μπούκη, μοντέλα από γαλέρες και εμπορικά πλοία. Υπάρχει επίσης μια εντυπωσιακή βιβλιοθήκη 3.500 τόμων.

Τηλ: 22710 26866

Βιβλιοθήκη Κοραή -Λαογραφικό Μουσείο Αργέντη

Η ιστορία της βιβλιοθήκης ξεκίνησε το 1792, όταν λειτούργησε ως παράρτημα της Μεγάλης Σχολής της Χίου. Ο πυρήνας της ήταν τα βιβλία του Αδαμάντιου Κοραή και Ελλήνων λογίων ομογενών. Κατά τη Σφαγή της Χίου το 1822, η βιβλιοθήκη καταστράφηκε, αλλά ο Κοραής απέστειλε κι άλλα βιβλία, ενώ μετά τον θάνατό του, το 1833, μεταφέρθηκε στο νησί μεγάλο μέρος των βιβλίων και των χειρογράφων του. Η βιβλιοθήκη μετακόμισε στο σημερινό κτίριο μετά τον σεισμό του 1881. Το 1948 με πρωτοβουλία του Φ. Αργέντη, κτίστηκε δεύτερος όροφος και αργότερα έγινε επέκταση και εκσυγχρονισμός ώστε να στεγαστεί η λαογραφική συλλογή που φέρει το όνομά του. Περιλαμβάνει φορεσιές και κεντήματα από χωριά του νησιού. Τα υφαντά, τα εργαλεία, τα σκεύη, οι χαλκογραφίες, οι πίνακες, τα πορτραίτα των αρχόντων, καθώς και τα ξυλόγλυπτα αντικείμενα, θα σας δώσουν την εικόνα της καθημερινής ζωής των Χιωτών από τον 17ο έως και τον 19ο αιώνα.

Στο πέρασμα του χρόνου η βιβλιοθήκη έχει συγκεντρώσει ανεκτίμητες συλλογές βιβλίων, χειρογράφων, περιοδικών, εφημερίδων, πινάκων, νομισμάτων, κειμηλίων και χαρτών που δώρισαν μεγάλοι πνευματικοί άνθρωποι. Ανεκτίμητο θησαυρό αποτελεί η δωρεά του Μεγάλου Ναπολέοντα προς τιμήν του Αδαμαντίου Κοραή “Déscription de l’Egypte”, αποτελούμενη από 14 εικονογραφημένους τόμους (έκδοση (1809-1822).

Τηλ: 22710 44246, koraeslibrary.gr

Η Νέα Μονή Χίου

Το σημαντικότατο αυτό μοναστήρι του νησιού -και όλης της Ελλάδας- ξεχωρίζει για τη λαμπρή ιστορία, τη σπουδαία αρχιτεκτονική, τον ψηφιδωτό και γλυπτό διάκοσμο που απηχούν τάσεις της τέχνης της Κωνσταντινούπολης. Το 1990 εντάχθηκε στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO (μαζί με τις Μονές Δαφνίου και Οσίου Λουκά). Ιδρύθηκε στα μέσα του 11ου αι. με χορηγία του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ΄ Μονομάχου και της συζύγου του, Ζωής. Η ανέγερση και η διακόσμηση του καθολικού ξεκίνησαν το 1042, τα εγκαίνια έγιναν το 1049 και η ολοκλήρωση του έργου έγινε το 1055, μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου Μονομάχου. Ειδικά προνόμια που δόθηκαν από αυτόν και τους διαδόχους του έκαναν το μοναστήρι ένα από τα πιο ονομαστά και πλούσια του Αιγαίου στους αιώνες που ακολούθησαν και έως την καταστροφή του της Χίου από τους Οθωμανούς το 1822. Τότε η μονή Χίου πυρπολήθηκε και λεηλατήθηκε, ενώ πολύ σημαντικό πλήγμα δέχθηκε από τον σεισμό του 1881.

Από το αρχικό συγκρότημα με την αμυντική αρχιτεκτονική διατηρούνται σήμερα το καθολικό, η κινστέρνα (δεξαμενή), ο πύργος, τμήμα της Τράπεζας και ο ναός του Αγίου Λουκά στο κοιμητήριο της μονής, εκτός του τείχους. Το καθολικό, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου αποτελεί σπουδαίο παράδειγμα του μεσοβυζαντινού αρχιτεκτονικού τύπου οκταγωνικού ναού, του λεγόμενου νησιωτικού. Ξεχωρίζει για τον λαμπρό ψηφιδωτό διάκοσμο που έχει χρονολογηθεί στα χρόνια 1049-1055 και απηχεί την ακμάζουσα τέχνη της Κωνσταντινούπολης στα χρόνια της Μακεδονικής δυναστείας. Υπάρχουν επίσης σπαράγματα πολυτελούς, πολύχρωμης ορθομαρμάρωσης.

Ανάβατος, ο «Μυστράς της Χίου»

Δύσκολα θα μπορέσετε να ξεχάσετε την πρώτη εικόνα του Ανάβατου έτσι όπως θα εμφανιστεί μπροστά σας σε μια απότομη στροφή του δρόμου: Ένα σύμπλεγμα από ερειπωμένα κτίρια με ανοιχτά πορτοπαράθυρα να χάσκουν, στέκεται πάνω στον κωνικό βράχο ύψους 450 μέτρων. Και η περιήγηση εκεί θα μείνει χαραγμένη για πάντα στη μνήμη σας. Το όνομα σημαίνει «το μέρος όπου δεν μπορεί κανείς να ανεβεί» -και πράγματι μόνο η βόρεια πλευρά του βράχου είναι προσβάσιμη. Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ιδρύθηκε -εικάζεται ότι ίσως ήταν τον 11ο αιώνα- και οι λόγοι ήταν αμυντικοί. Ο οικισμός αναπτύχθηκε προοδευτικά έως τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας. Εγκαταλείφθηκε μετά την σφαγή το 1822 αλλά διατηρεί έναν σημαντικό αριθμό οικοδομημάτων.

Παραδόξως, ο Ανάβατος δεν αναφέρεται στις Γενοβέζικες γραπτές αναφορές και δεν υπάρχουν ίχνη της παρουσίας των Γενοβέζων όπως στα Μαστιχοχώρια. Το μόνο ορατό ίχνος της επιρροής τους είναι ο κεντρικός πύργος, που αργότερα μετασκευάστηκε σε εκκλησία των Ταξιαρχών. Αποτελεί, πάντως, τυπικό δείγμα μεσαιωνικής οχύρωσης, πολεοδομίας και αρχιτεκτονικής και έχει χαρακτηριστεί ως αρχαιολογικός χώρος από το 2001. Αποτελείται από τρία τμήματα: την Ακρόπολη, το Μεσοχώρι και το Νέο Χωριό. Τα σπίτια κτίστηκαν από πέτρες του βράχου και δύσκολα ξεχωρίζουν από μακριά. Είναι διώροφα, στενόμακρα, χωρίς αυλές και μοιάζουν σαν να είχαν «συγκολληθεί» μεταξύ τους για να συμμετάσχουν στην αμυντική οχύρωση. Είχαν χαμηλές πόρτες και μικρά τοξωτά παράθυρα στον επάνω όροφο, που λειτουργούσαν σαν παρατηρητήρια και πολεμοθυρίδες. Στην κορυφή της ακρόπολης ξεχωρίζει η δίκλιτη βασιλική του παλαιού Ταξιάρχη και κοντά της βρίσκεται ένα τριώροφο συγκρότημα: στο ισόγειο λειτουργούσε ελαιοτριβείο, στον πρώτο όροφο σχολείο και στον δεύτερο βρισκόταν ο ναός της Παναγίας.

Τα περίφημα μαστιχόδεντρα και τα Μαστιχοχώρια

Στο νότιο τμήμα της Χίου βρίσκονται τα 24 φημισμένα και διατηρητέα Μαστιχοχώρια. Ο χαμηλός θάμνος με τα απλωμένα κλαριά και τον λυγισμένο κορμό που μοιάζει λίγο με εκείνον του πεύκου, αποτελεί το σήμα-κατατεθέν του νησιού. Ο μαστιχοφόρος σχίνος (Pistacia lentiscus) είναι το δεντράκι που «πληγώνουν» ή καλύτερα «κεντάνε» οι Χιώτες κι εκείνο «δακρύζει» προσφέροντας απλόχερα το πολύτιμο ρετσίνι. Θεωρείται ότι ηφαιστειακές εκρήξεις που συνέβησαν στο νησί πριν από εκατομμύρια χρόνια, σε συνδυασμό με άλλα φαινόμενα, έκαναν μαστιχοφόρο τον απλό σχίνο που φύεται σε όλη τη Μεσόγειο. Και η μαστίχα ήταν το αποτέλεσμα του φυσικού μηχανισμού προστασίας του φυτού σε αυτές τις συνθήκες. Έτσι, μόνο αυτό το είδος παράγει τη ρητίνη της μαστίχας με τις συγκεκριμένες ιδιότητες, η οποία κρυσταλλώνεται μ’ αυτόν τον τρόπο. Παρ’ όλες τις προσπάθειες και τα πειράματα, σε κανένα άλλο σημείο του νησιού -ή του κόσμου- δεν μπόρεσαν να παράγουν μαστίχα.

Το 1997 το ευγενικό, ευωδιαστό και πανάκριβο προϊόν της μαστίχας έγινε Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) και το 2015 αναγνωρίστηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων ως φυσικό φάρμακο φυτικής προέλευσης. Το 2014 η Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την Προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ενέγραψε την τεχνογνωσία της μαστιχοκαλλιέργειας στη Χίο στον Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας. Τα Μαστιχοχώρια, χαρακτηρισμένοι ως παραδοσιακοί ή διατηρητέοι οικισμοί, πήραν την οριστική τους μορφή μετά το 1346, όταν η Χίος πέρασε στα χέρια της γενοβέζικης οικογένειας των Ιουστινιάνι και συστηματοποιήθηκε η καλλιέργεια του μονοπωλιακού προϊόντος της μαστίχας το οποίο εξήγαγαν και εμπορεύονταν.

Όλα τα χωριά ήταν αόρατα από τη θάλασσα και τους πειρατές, κτισμένα με φρουριακή μορφή και κλειστό τετράπλευρο σχήμα. Οι τοίχοι των περιφερειακών σπιτιών σχημάτιζαν το αμυντικό τείχος και η πρόσβαση ήταν περιορισμένη και καλά ελεγχόμενη. Μετά το 1566 που οι Οθωμανοί κατέλαβαν το νησί παραχώρησαν ειδικά προνόμια στα χωριά τα οποία αποτέλεσαν και αυτόνομη διοικητική ενότητα. Η μαστίχα έγινε περιζήτητη σε Ανατολή και Δύση και ήταν βασική πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους. Η περιήγηση στα Μαστιχοχώρια θα είναι από τις ωραιότερες στιγμές του ταξιδιού σας στη Χίο. Μπορείτε να επιλέξετε το «ζωγραφιστό» Πυργί, τα Μεστά, τους Ολύμπους, την Καλαμωτή, τα Αρμόλια, τα Θυμιανά, την Καλλιμασιά. Εάν βρεθείτε στην περιοχή τον Αύγουστο θα δείτε στα χωράφια γύρω τους τη διαδικασία της συλλογής της μαστίχας.

Η μαστίχα χρησιμοποιείται, σήμερα, ευρέως, στην ιατροφαρμακευτική, στην οδοντιατρική, στην κοσμετολογία και, φυσικά, στη γαστρονομία, αποτελώντας βασικό συστατικό σε διάφορα παραγόμενα τοπικά προϊόντα του νησιού, όπως λικέρ, μαρμελάδες, γλυκά, μέλι κ.ά. Προϊόντα κάθε είδους με συστατικό τη μαστίχα θα βρείτε σε καταστήματα του νησιού και οnline. (Ενδεικτικά mastihashop.com, masticha.gr, mastic.gr).

Πυργί, το ζωγραφιστό χωριό

Περπατώντας στον οικισμό νομίζεις πως σε γελούν τα μάτια σου, ή πως βρίσκεσαι σε ένα μεγάλο υπαίθριο χώρο τέχνης: Παντού γύρω, όπου φτάνει το βλέμμα, οι προσόψεις των σφιχταγκαλιασμένων οικημάτων είναι ζωγραφισμένες με τα περίφημα ξυστά (ή ξεστά): έναν ιδιότυπο και εντυπωσιακό τρόπο διακόσμησης μοναδικό στην Ελλάδα. Τα γεωμετρικά σχήματα σε άσπρο και μαύρο χρώμα απλώνονται σε όλο το ύψος της πρόσοψης σε επάλληλες οριζόντιες ταινίες με τρίγωνα, ρόμβους, κύκλους, ημικύκλια, ψαροκόκκαλα. Η τεχνική έχει ως βάση τη μαύρη άμμο του επιχρίσματος, το οποίο αφού ασπριστεί, ξύνεται βάσει σχεδίου ώστε να δημιουργούνται τα μαύρα σχέδια στο λευκό φόντο. Σήμερα, τα ξυστά έχουν αλλάξει, κυρίως στη θεματογραφία, και χρησιμοποιούν ως χρώματα μόνο το γκρι και το άσπρο, ενώ παλιότερα χρησιμοποιούσαν περισσότερα. Υπάρχουν διάφορες πληροφορίες σχετικά με την ίδρυση του οικισμού. Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι δημιουργήθηκε από τη συνοίκηση των κατοίκων των γύρω χωριών στα τέλη του 14ου και στις αρχές του 15ου αιώνα, όταν η Γενουατική κατοχή της Χίου έχει ήδη επισημοποιηθεί από το βυζαντινό κράτος (το 1363 ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε’ ο Παλαιολόγος αναγνώρισε τα δικαιώματα των Ιουστινιάνι στο νησί).

Το Πυργί είναι κτισμένο μακριά από τη θάλασσα και αθέατο. Είναι ολόκληρο ένα φρούριο -όπως και τα άλλα Μαστιχοχώρια– με τα ακριανά σπίτια να αποτελούν την εξωτερική αμυντική οχύρωση κτισμένα σε συνεχή, αδιάσπαστη σειρά. Δεν έχουν πόρτες και παράθυρα προς την έξω πλευρά, αλλά μόνο προς το εσωτερικό του χωριού. Σε κάθε γωνία του τετράπλευρου τείχους που σχηματιζόταν υπήρχε ένας μικρός πύργος. Σήμερα, το αρχικό σχήμα του οικισμού είναι δυσδιάκριτο, γιατί έχουν κτιστεί αρκετά σπίτια έξω από τον παλιό οχυρωμένο πυρήνα, διατηρείται όμως η παλιά ρυμοτομία του. Στο κέντρο του Πυργίου υψώνεται ημιερειπωμένος ο μεγάλος αμυντικός πύργος που περιβαλλόταν από περιτείχισμα και εκεί κατέφευγαν οι κάτοικοι για να προστατευτούν.

Αξίζει να περιηγηθείτε στα στενά, σκοτεινά και δαιδαλώδη σοκάκια και να θαυμάσετε τον ζωγραφιστό οικισμό με τη μυστηριακή ατμόσφαιρα. Θα αντιληφθείτε ότι για να εξοικονομηθεί χώρος η έκτασή του είχε προκαθοριστεί, γι’ αυτό τα σπίτια είναι συνεχόμενα, στενόχωρα και αναπτυγμένα σε ύψος. Σε πολλά σημεία ημικυλινδρικοί θόλοι ενώνουν τις απέναντι συστοιχίες σπιτιών και επάνω σ’ αυτούς υπάρχουν δωμάτια -τα λεγόμενα σκεπαστά. Αξιόλογα θρησκευτικά μνημεία που θα δείτε είναι ο ναός των Αγίων Αποστόλων (13ος-14ος αι.) και της Κοίμησης της Θεοτόκου (1680).

Μουσείο Μαστίχας στο Πυργί

Ανήκει στα θεματικά μουσεία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (Π.Ι.Ο.Π.) και δημιουργήθηκε με στόχο να αναδείξει την ιστορία της καλλιέργειας και επεξεργασίας της μαστίχας που εντάσσεται στο πολιτιστικό τοπίο της Χίου. Μέσα από το πρίσμα της εγγραφής από την UNESCO της παραδοσιακής μαστιχοκαλλιέργειας στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας, το 2014, το μουσείο δίνει έμφαση στη διαχρονικότητα και την αειφορία του χιώτικου προϊόντος.

Η μόνιμη έκθεση αναδεικνύει τη μαστίχα ως μοναδικό φυσικό προϊόν με αναλυτικές πληροφορίες για αυτήν καθώς και για το πώς διαμορφώθηκε το αγροτικό και οικιστικό τοπίο της νότιας Χίου και των Μαστιχοχωρίων. Στην τρίτη ενότητα οι επισκέπτες ενημερώνονται για τη συνεταιριστική εκμετάλλευση και μεταποίηση της μαστίχας στους νεότερους χρόνους, που σηματοδοτεί ένα σημαντικό κεφάλαιο της παραγωγικής ιστορίας της Χίου. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις χρήσεις με τις οποίες η μαστίχα σήμερα ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο. Η μουσειακή εμπειρία ολοκληρώνεται στην υπαίθρια έκθεση, στην οποία το κοινό έρχεται σε επαφή με το φυτό και το φυσικό περιβάλλον στο οποίο ευδοκιμεί.

Τα Μεστά

Ο υπέροχος, διατηρητέος, μεσαιωνικός οικισμός θεωρείται από τους ωραιότερους στο νησί. Έχει και αυτός, όπως όλα τα Μαστιχοχώρια, καθαρά αμυντική αρχιτεκτονική με τα μικρά πέτρινα σπίτια του κτισμένα κολλητά το ένα στο άλλο να σχηματίζουν ένα ισχυρό προστατευτικό τείχος. Περπατήστε στον μικρό λαβύρινθο και μπείτε στην ιδιαίτερη ατμόσφαιρα των Μεστών περνώντας μέσα από στοές και κάτω από τις καμάρες που σχηματίζουν τα μπαλκόνια. Θα δείτε την εκκλησία του Παλαιού Ταξιάρχη, μνημείο του 15ου αι., με ένα από τα παλαιότερα ξυλόγλυπτα τέμπλα που σώζονται στη Χίο και στην πλατεία του χωριού τον μεγαλύτερο ναό του νησιού, τον Νέο Ταξιάρχη, δείγμα της παλιάς λαϊκής αρχιτεκτονικής της Χίου. Αξίζει να δοκιμάσετε επίσης τοπικό κρασί και σούμα. Την τελευταία Κυριακή της αποκριάς στην κεντρική πλατεία των Μεστών, όπως και σε κάποια ακόμη Μαστιχοχώρια, αναβιώνει το έθιμο του Αγά. Είναι ένας αυστηρός δικαστής ο οποίος ορίζεται από τους κατοίκους του χωριού. Δικάζει και καταδικάζει με χιούμορ τους περισσότερους παρευρισκόμενους και οι καταδικασμένοι υποχρεούνται να εξαγοράσουν την ποινή τους. Το έθιμο είναι πολύ παλιό με ρίζες στην οθωμανική περίοδο.

Τα Αρμόλια των αγγειοπλαστών

Είναι ένα ακόμη μεσαιωνικό Μαστιχοχώρι κτισμένο με αμυντική αρχιτεκτονική, που όμως έχει την ιδιαιτερότητα να ξεχωρίζει για την παράδοση της αγγειοπλαστικής που ξεκίνησε από την εποχή των Γενοβέζων. Πρόκειται για στάμνες, πιθάρια και μικρά δοχεία που χρησιμοποιούνταν σε όλη τη Χίο κυρίως για τη μεταφορά της μαστίχας, καθώς ο πηλός έχει την ιδιαιτερότητα να ψύχεται όταν βρέχεται και άρα να διατηρεί δροσερό το προϊόν. Διαφορετικά η μαστίχα αλλοιώνεται από τις υψηλές θερμοκρασίες χάνοντας κάποια από τα ευεργετικά συστατικά της. Τα Αρμόλια βρίσκονται στα ριζά του κάστρου των Απολίχνων, κτισμένα σχεδόν στον κάμπο, και ο κύριος λόγος ύπαρξής τους για τους Γενουάτες ήταν η παραγωγή των κεραμικών σκευών. Στα χρόνια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας οι Αρμολούσοι τσουκαλάδες σχημάτισαν συντεχνία ταυτισμένη με την κοινότητα του χωριού και μετέφεραν τα πήλινα σκεύη για τις διάφορες χρήσεις σε διάφορα σημεία της Χίου με τα υποζύγια.

Στην εποχή μας οι αγγειοπλάστες έχουν στραφεί στα μοντέρνα κεραμικά που πουλάνε ως σουβενίρ, χρηστικά και διακοσμητικά και μόνο ένα παραδοσιακό εργαστήριο δουλεύει με δικό του πηλό. Τα υπόλοιπα που θα βρείτε στην είσοδο του χωριού είναι εκθετήρια-πωλητήρια των καλλιτεχνών -αρκετοί από τους οποίους είναι νέοι. Περπατώντας στα σοκάκια των Αρμολίων θα φτάσετε στην πλατεία με την εκκλησία της Παναγίας που είναι ενωμένη με τον Άγιο Δημήτριο και ξεχωρίζει για το ωραίο της τέμπλο του 1744. Το βυζαντινό κάστρο των Απολίχνων βρίσκεται στα ΒΔ στην κορυφή του λόφου του Λυκουριού και εκεί το 1446 ο Ιερώνυμος Ιουστινιάνι είχε εγκαταστήσει το διοικητικό μέγαρο των Μαστιχοχωρίων. Το μνημείο διατηρείται σε καλή κατάσταση και η διαδρομή ως εκεί είναι σηματοδοτημένη,

Τα Μαύρα Βόλια

Η παραλία-φαινόμενο βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νησιού, κοντά στο ψαροχώρι του Εμπορειού και φημίζεται σε όλη την Ελλάδα. Ο Μαύρος Γιαλός, όπως την αποκαλούν οι Χιώτες, αποτελείται από τρεις διαδοχικούς κολπίσκους με νερά πεντακάθαρα και κρυστάλλινα. Στην «πλάτη» τους υπάρχουν ψηλά βράχια. Το τοπίο θα σας εντυπωσιάσει από την πρώτη στιγμή που θα αντικρίσετε τα υπέροχα μικρά μαύρα βότσαλα που τον αποτελούν -ειδικά εκείνα που είναι σύριζα στο νερό και λάμπουν στον ήλιο σαν κοσμήματα. Μπορεί να σας δελεάσουν για να πάρετε μαζί σας μερικά ως διακοσμητικά για το σπίτι, ωστόσο θα πρέπει να ξέρετε ότι αυτό απαγορεύεται ρητά. Το μοναδικό αυτό τοπίο διαμορφώθηκε εξαιτίας της έκρηξης του ανενεργού-πλέον- ηφαιστείου Ψάρωνας, ένα συμβάν το οποίο οι αρχαιολόγοι αδυνατούν να προσδιορίσουν με ακρίβεια στον χρόνο.

Το Άγιο Γάλας

Το σπήλαιο βρίσκεται στη βορειοδυτική Χίο, στη βάση του λόφου επάνω στον οποίο έχει κτιστεί ο ομώνυμος οικισμός. Αποτελείται ουσιαστικά από 3 επάλληλα σπήλαια από τα οποία το κατώτερο και μεγαλύτερο έχει αξιοποιηθεί και είναι προσβάσιμο. Η περιοχή συνδέεται με τον θρύλο που θέλει τη λεπρή κόρη του βασιλιά του Βυζαντίου, την οποία εξόρισε ο πατέρας της, να θεραπεύεται πίνοντας το γαλακτώδες υγρό από το εσωτερικό της σπηλιάς (Άγιο Γάλας). Στην είσοδο του μεσαίου σπηλαίου τον 13ο-14ο αιώνα κτίστηκε ο μικρός ναός της Παναγίας Αγιογαλούσαινας που έχει αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο, και στο εσωτερικό του μία δεύτερη εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Άννα. Το κατώτερο και μεγαλύτερο σπήλαιο αποτελείται από έναν επιμήκη διάδρομο 220 μ. που σχηματίζει μαιάνδρους και δημιουργεί ευρύχωρες αίθουσες και δαιδαλώδη σύνολα θαλάμων.

Στο σπήλαιο αυτό εντοπίστηκαν προϊστορικά ευρήματα ήδη από το 1887, κάνοντας έτσι το Άγιο Γάλας μία από τις πρώτες προϊστορικές θέσεις που καταγράφηκαν στον ελλαδικό χώρο. Το 1938 έγινε η πρώτη ανασκαφική έρευνα στο κατώτερο και το μεσαίο σπήλαιο από την Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή και το 2004 σωστική ανασκαφική έρευνα στο κατώτερο σπήλαιο, στο πλαίσιο των εργασιών αξιοποίησής του. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα της Μέσης και Νεότερης Νεολιθικής περιόδου, αλλά και μεταγενέστερων χρόνων, τα οποία φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χίου (κλειστό αυτή την περίοδο). Μεταξύ των ευρημάτων περιλαμβάνονται χρηστικά πήλινα αγγεία, λίθινα και οστέινα εργαλεία, ειδώλια, κοσμήματα από πέτρα, οστά και κοχύλια. Αξιοσημείωτη είναι η ανεύρεση οστών από αρκούδες, λεοπαρδάλεις, αγριόχοιρους και ζαρκάδια -ζώα που εξαφανίστηκαν από το νησί.

Ο αρχαίος οικισμός του Εμπορειού

Βρίσκεται στη νοτιοδυτική κλιτύ του λόφου του Προφήτη Ηλία και ήρθε στο φως χάρη στις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή μεταξύ 1952-1955. Ο οικισμός ιδρύθηκε τον 8ο αιώνα π.Χ. από τους Ίωνες και εγκαταλείφθηκε στο τέλος του 2ου αιώνα π. Χ. Στην κορυφή του αρχαιολογικού χώρου υπάρχει η τειχισμένη ακρόπολη των γεωμετρικών χρόνων, έκτασης 20.000 τ.μ. Η οχύρωση περικλείει ένα μεγαρόσχημο ορθογώνιο κτίριο που εικάζεται ότι ήταν η κατοικία του τοπικού άρχοντα. Στο χώρο της οχύρωσης κτίστηκε τον 6ο αι. π.Χ. ναός της Αθηνάς που επισκευάστηκε τον 4ο αι. π.Χ. Έξω από τα τείχη της ακρόπολης στη δυτική πλαγιά του λόφου έχουν βρεθεί οικοδομικά λείψανα κατοικιών και δρόμοι που καταλαμβάνουν έκταση 40.000 τ.μ.

Η Βολισσός και το κάστρο της

Επίκεντρο της βορειοδυτικής Χίου είναι το μεγάλο αυτό χωριό όπου σύμφωνα με τον μύθο έζησε ο μεγάλος ποιητής Όμηρος. Η Βολισσός είναι κτισμένη στη θέση μιας μικρής αρχαίας πόλης που ονομαζόταν Βόλισσος, ή Βολίσκος, και φημιζόταν για το κάστρο της: έχει τραπεζοειδές σχήμα και υψώνεται σε στρατηγική θέση, στο επίκεντρο της αμυντικής διάταξης των οχυρώσεων που προστάτευαν το βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, έχοντας οπτική επαφή με όλη σχεδόν την ακτογραμμή της πλευράς αυτής και με τις βίγλες.

Σύμφωνα με την παράδοση, το κάστρο κτίστηκε τον 6ο αιώνα από τον διάσημο στρατηγό του Ιουστινιανού, Βελισσάριο, όταν εξορίστηκε εκεί τυφλός -μάλιστα οι Γενουάτες ιστορικοί συνήθιζαν να το αποκαλούν «κάστρο του Βελισσαρίου». Η πιο έγκυρη άποψη πάντως, στην οποία συνηγορεί η μαρτυρία της Άννας Κομνηνής στην «Αλεξιάδα», είναι ότι κτίστηκε αρχικά από τους Βυζαντινούς, κατά πάσα πιθανότητα τον 11ο αι. και τον 15ο αι. πήρε την τελική του μορφή από τους Γενοβέζους. Καθώς κατασκευάστηκε με τοπικό σκουρόχρωμο πέτρωμα που είχε υψηλή περιεκτικότητα σε χαλκό η όψη του είναι πολύ ιδιαίτερη. Περιμετρικά υπήρχαν έξι κυκλικοί πύργοι και στο εσωτερικό διάφορα κτίσματα όπως δεξαμενές και εκκλησίες.

Το μεγάλο χωριό της Βολισσού έχει πολλές εκκλησίες (λένε ότι φθάνουν τις 41) αφιερωμένες σε διάφορους αγίους, και καλές υποδομές. Διαθέτει επίσης τον παραδοσιακό φούρνο «του Κλώσσα», καταστήματα, εστιατόρια, μικρά ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα. Επίνειό του είναι τα Λημνιά με το μικρό γραφικό λιμάνι όπου θα βρείτε ουζομεζεδοπωλεία και καφέ.

Η Δασκαλόπετρα

Βρίσκεται στην ακτή του Βροντάδου. Ονομάζεται και βράχος του Ομήρου και είναι ένα ιερό αφιερωμένο στη θεά Κυβέλη. Γραπτές μαρτυρίες που αναφέρουν ότι ο Όμηρος έζησε και δίδαξε στη Χίο, οδήγησαν λανθασμένα στην υπόθεση ότι ο βράχος αυτός αποτελούσε τη σχολή του Ομήρου. Πάνω στο διαβρωμένο βράχο που ταυτίζεται με ένα μονολιθικό άγαλμα-ναό της Κυβέλης, όμοιο με τους αρχαϊκούς λίθινους ναΐσκους της, μόλις που διακρίνεται σήμερα μία ανάγλυφη γυναικεία μορφή που κάθεται σε θρόνο, καθώς και ίχνη από το σώμα και τα πόδια λιονταριών που κοσμούσαν τις υπόλοιπες τρεις πλευρές του. Το μνημείο χρονολογείται στα τέλη περίπου του 6ου αιώνα π.Χ.

Ο ρουκετοπόλεμος στον Βροντάδο

Είναι ένα φημισμένο (αλλά και τρομακτικό για όσους έχουν βρεθεί εκεί) έθιμο που τηρείται κάθε Πάσχα στον Βροντάδο της Χίου. Οι δύο «αντίπαλες» ενορίες, του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής, εκτοξεύουν το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου χιλιάδες αυτοσχέδιες ρουκέτες με στόχο το καμπαναριό της αντίπαλης εκκλησίας, δημιουργώντας ένα μοναδικό πανδαιμόνιο και θέαμα. Η προέλευση του εθίμου δεν είναι σαφής, αλλά θεωρείται ότι ξεκίνησε την εποχή της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με την παράδοση, αρχικά για τον εορτασμό του Πάσχα χρησιμοποιούνταν κανόνια. Όταν οι Τούρκοι απαγόρευσαν τα κανόνια, υπό τον φόβο ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν εναντίον τους, οι κάτοικοι τα αντικατέστησαν με αυτοσχέδιες ρουκέτες. Το έθιμο είναι κατά πολλούς αμφιλεγόμενο, καθώς έχουν σημειωθεί περιστατικά τραυματισμών αλλά και καταστροφών από ρουκέτες. Πάντως, ο ρουκετοπόλεμος συνεχίζεται κάθε Πάσχα με τον ίδιο ενθουσιασμό από τους ντόπιους.

Οι βίγλες

Μπορεί τα χωριά της Χίου να είχαν κτιστεί μακριά από τη θάλασσα, αλλά επειδή οι αποβάσεις των πειρατών γίνονταν ξαφνικά με σκοπό να βρουν τους κατοίκους απροετοίμαστους, κτίστηκαν μικροί πύργοι- παρατηρητήρια, που ονομάζονταν βίγλες ή φρυκτωρίες, σε επίκαιρα σημεία που είχαν θέα στην ανοικτή θάλασσα. Το δίκτυο δημιουργήθηκε επί Γενουατοκρατίας (1346- 1566) και συνέχισε να λειτουργεί τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του 17ου αι. Οι βίγλες ήταν κυλινδρικά κτίσματα με ύψος από 12 έως 20 μ. και διάμετρο 15 μ. Διέθεταν πολεμίστρες και καταχύστρες, όχι όμως πόρτες -εξ ου και οι βιγλάτορες κάθε φορά χρησιμοποιούσαν σκοινί με γάντζο στερέωσης για να αναρριχηθούν εκεί. Ήταν κτισμένες σε επιλεγμένα υψώματα με ανεμπόδιστη θέα στο πέλαγος και ειδοποιούσαν με φωτιές, ή καπνό για την έλευση ύποπτου πλοίου.

Υπολογίζεται πως λειτουργούσαν 50 βίγλες περιμετρικά στο νησί και από την κορυφή κάθε μιας ο βιγλάτορας μπορούσε καθαρά να δει άλλες δύο εκατέρωθεν. Στη βόρεια Χίο είναι κατεστραμμένες, αλλά στη δυτική και τη νότια κάποιες φρυκτωρίες διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Την πιο σημαντική πάντως θα τη δείτε στο κάστρο της Χίου, στην πρωτεύουσα, και είναι η μεγάλη βίγλα του Κουλά.

Διαβάστε ακόμα:

Ένας φούρνος στη Βολισσό της Χίου που δεν έχει αγγίξει ο χρόνος και το μάρκετινγκ

Χίος: Ένα γαστρονομικό οδοιπορικό στο νησί των αρωμάτων

Ανεξερεύνητοι Τόποι: Μια περιπλάνηση στα Λημνιά της Χίου