Εξωπραγματικής κλίμακας τμήματα αρχαίων ναών, λατρευτικοί χώροι αφιερωμένοι σε διάφορους θεούς, αινιγματικές μορφές σμιλεμένες σε μάρμαρο, μύθοι γύρω από τον Δία και τον Διόνυσο. Ένα δαιδαλώδες ενετικό κάστρο κι άφθονοι ακόμη πέτρινοι, αγέρωχοι πύργοι θυμίζουν τους Ενετούς που έμειναν περισσότερο από τρεις αιώνες στο νησί. Παραλίες που μοιάζουν να εκτείνονται στο άπειρο, με χρυσαφένιες αμμουδιές και κρυστάλλινα, σχεδόν εξωτικά νερά που μπορούν να σε κρατήσουν δέσμιό τους όλο το καλοκαίρι. Χωριά σκαρφαλωμένα στον ψηλότερο ορεινό όγκο των Κυκλάδων, οι οποίοι όμως διατηρούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική τους, με κατάλευκα σπίτια και στενά, πλακόστρωτα σοκάκια. Κι ανάμεσά τους το δώρο του Βάκχου στο νησί του, αμπέλια παμπάλαια, που συμβάλλουν κι αυτά στον εύφορο χαρακτήρα τούτης της νησιωτικής γης.
Η Νάξος είναι όλα τα παραπάνω, εμπλουτισμένα σε μια σειρά από συναρπαστικά και έντονα συναισθήματα που σου γεννιούνται ανακαλύπτοντας τις τόσες ελκυστικές πλευρές της. Και είναι όλα τα παραπάνω στοιχεία που συναντά κανείς και στο Σαγκρί, μια γραφική μικρογραφία που συμπυκνώνει όσα κάνουν το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων μοναδικό. Ο χάρτης μας δείχνει το κέντρο το νησιού, η απόσταση των 11 μόλις χιλιομέτρων που το χωρίζει από τη Χώρα ευνοεί την εξερεύνησή του και τα μονοπάτια γύρω του αποδεικνύονται ιδανικά για φθινοπωρινές πεζοπορίες.
Οικισμοί ησυχαστήρια και ακρογιαλιές όνειρο
Ακόμη κι όταν τους καλοκαιρινούς μήνες η τουριστική κίνηση δοκιμάζει τις αντοχές του νησιού, το Σαγκρί μας παρουσιάζει τη Νάξο των ήπιων τόνων και των αυθεντικών ρυθμών. Το δε φθινόπωρο, οι δύο οικισμοί του προσφέρονται για βόλτες στα ασπρισμένα σοκάκια, με τον ήλιο να ρίχνει λιγότερο σκληρό το φως του και να αναδεικνύει το αξιοθαύμαστο αρχιτεκτονικό κράμα που χαρακτηρίζει το χωριό. Ήδη ανηφορίζοντας από το Κάτω Σαγκρί, το χαμηλότερο τμήμα του ευρύτερου οικισμού του Σαγκριού, που αποτελεί πλέον διατηρητέο οικισμό, περπατώντας ανάμεσα σε παλιά αρχοντικά και πετρόχτιστα σπίτια, μπορεί κανείς να νιώσει τον παλμό ενός τόπου που κρατά ζωντανές τις παραδόσεις, κάτι που φαίνεται στα εργαστήρια όπου οι ντόπιοι συνεχίζουν να παράγουν τυριά και λικέρ με τον παλιό τρόπο. Η περιοχή είναι γεμάτη μονοπάτια που, περνώντας από μοναστήρια και βυζαντινά ξωκλήσια, οδηγούν σε εύφορες πεδιάδες και ελαιώνες, ιδανικά για περιπατητές και λάτρεις της φύσης. Σε κάθε περίπτωση, η κατάληξή σας θα είναι ο μεγαλύτερος οικισμός, το Άνω Σαγκρί.
Στην είσοδό του μας υποδέχονται δύο εντυπωσιακοί ερειπωμένοι ανεμόμυλοι, απομεινάρια της εποχής που η Νάξος άλεθε τα δικά της άλευρα από δίκοκκο σιτάρι. Χτισμένος αμφιθεατρικά μέσα σε μια κατάφυτη κοιλάδα, και αυτός ο οικισμός συνδυάζει τη φυσική ομορφιά με την ιστορία, που αποτυπώνεται στη συνύπαρξη της κυκλαδίτικης με την ενετική αρχιτεκτονική, χωρίς να λείπουν τα νεοκλασικά στοιχεία από κάποια ξεχωριστά αρχοντικά. Η περιήγηση στα κατάλευκα λιθόστρωτα σοκάκια αποκαλύπτει εξώθυρα με αρχικά των ιδιοκτητών τους και ημερομηνίες, γάτες που λιάζονται τεμπέλικα, περιποιημένες αυλές και θέα προς τα γύρω χωριά και το Αιγαίο. Επίκεντρο και σπουδαίο αξιοθέατο του Άνω Σαγκριού, η Μονή του Αγίου Ελευθερίου, που υψώνεται στο κέντρο του οικισμού με την επιβλητική σιλουέτα ενός ενετικού πύργου. Κρυφό σχολειό την περίοδο της Τουρκοκρατίας, στεγάζει πλέον περιοδικές λαογραφικές εκθέσεις ιδιαίτερου ενδιαφέροντος.
Πέρα από τους παραδοσιακούς οικισμούς και την καταπράσινη κοιλάδα που τους περιβάλλει, μερικές από τις θεαματικότερες παραλίες της δυτικής Νάξου κρατούν το θερινό όνειρο ζωντανό και απέχουν το πολύ 20΄ από εδώ οδικώς. Μια διαδρομή 8-9 χλμ. μέσα από αγροτικά τοπία μας οδηγεί στην σταρ των αξιώτικων ακρογιαλιών, τη μαγευτική Πλάκα με τους χρυσαφένιους αμμόλοφους και τα διάφανα νερά, ενώ περίπου τόση είναι η απόσταση που χωρίζει το Σαγκρί από τους φυσικούς κολπίσκους του Ορκού. Επίνειο του Σαγκριού θεωρείται και η αγαπημένη των φανατικών του kitesurf και του windsurf Μικρή Βίγλα, που μάλιστα χωρίζεται από ένα μικρό λόφο σε δύο παραλίες. Για τα πανέμορφα Αλυκό και Πυργάκι θα χρειαστεί να διανύσετε γύρω στα 12-14 χλμ., αλλά το μοναδικό θέαμα του κεδρόδασους, της λευκής αμμουδιάς και των τιρκουάζ νερών θα σας αποζημιώσουν με το παραπάνω.
Μετρώντας ενετικούς πύργους
Αν η εποχή δεν ευνοεί για βουτιές, συνηγορεί σίγουρα για να εξερευνήσει κανείς τα μνημεία που κάνουν την κοινότητα του Σαγκριού να μοιάζει με ένα μικρό «ανοιχτό μουσείο» μέσα στην καρδιά της Νάξου. Είτε ακολουθώντας τα μονοπάτια που κυκλώνουν τους οικισμούς είτε οδικώς, εδώ θα συναντήσουμε τέσσερις ενετικούς πύργους να δεσπόζουν μέσα στο τοπίο. Πολύ περισσότερα από απλά πέτρινα κατάλοιπα, αληθινά στολίδια της κυκλαδίτικης γης, οι πύργοι του Σαγκριού αποτελούν ζωντανά μνημεία που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν, προσφέροντάς μας ένα μοναδικό ταξίδι στο χρόνο. Αθόρυβοι πλέον αφηγητές της ιστορίας μιας εποχής ευημερίας, συγκρούσεων και πολιτισμικής συνύπαρξης για τη Νάξο, ανάγονται στην περίοδο της Ενετοκρατίας (αρχές 13ου – 16ου αιώνα), όταν το νησί αποτελούσε κέντρο του Δουκάτου του Αιγαίου. Οι οχυρωμένες αυτές κατοικίες των ευγενών, που ταυτόχρονα λειτουργούσαν ως σημεία ελέγχου και προστασίας των αγροτικών εκτάσεων, εξακολουθούν να αποπνέουν τη δύναμη και την αίγλη της εποχής εκείνης, διατηρώντας τα ψηλά τους τείχη, τα μικρά παράθυρα και τα εντυπωσιακά θυρώματα.
Γνωστότερος μεταξύ αυτών που περιβάλλουν το Σαγκρί, ο Πύργος Μπαζαίου, που χτίστηκε το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, ορθώνει το πέτρινο παράστημά του περίπου ένα χιλιόμετρο από τον Κάτω Σαγκρί. Λέγεται μάλιστα ότι, κατά μία εκδοχή, ακριβώς στη Μονή του Τιμίου Σταυρού οφείλει το Σαγκρί το όνομά του, από τη γαλλική ονομασία της, Saint Croix, ενώ το δικό του όνομα ο πύργος έλαβε από την οικογένεια Μπαζαίου που απέκτησε το φρουριακό οίκημα ύστερα από εκποίηση του ελληνικού δημοσίου. Συντηρημένος από τους απογόνους της ίδιας οικογένειας με ιδιαίτερη φροντίδα, ο Πύργος Μπαζαίου αποτελεί σταθερά κάθε χρόνο από το 2001 μια ολοζώντανη εστία πολιτισμού, φιλοξενώντας εικαστικές εκθέσεις και άλλες δράσεις της καλοκαιρινής καλλιτεχνικής ατζέντας της Νάξου. Ο επισκέπτης πραγματικά αποκομίζει μια αυθεντική και ουσιαστική βιωματική εμπειρία, παρατηρώντας από το ισόγειο ως τον δεύτερο όροφο εγχάρακτες ημερομηνίες στα υπέρθυρα, τα κελιά των μοναχών, το καθολικό του παλιού μοναστηριού, τη σάλα, την τραπεζαρία και το αίθριο που προσφέρει εντυπωσιακή θέα στο Σαγκρί και στον κάμπο της Αγιασσού.
Από σχετική απόσταση θα θαυμάσετε τον Πύργο Παλαιολόγου -από τους ντόπιους θα τον ακούσετε και σαν Πύργο της Μαριγούλας-, στα βορειοανατολικά του χωριού, ένα ακόμη εντυπωσιακό αμυντικό φρουριακό συγκρότημα, που πέρασε διαδοχικά από τις οικογένειες Crispi, Barozzi και Παλαιολόγου, σημερινούς ιδιοκτήτες από το 1915. Ο Πύργος Σομαρίπα δεν είχε την ίδια τύχη και στέκει μισογκρεμισμένος, όπως διακρίνεται στον ορίζοντα, παρατηρώντας τον από τον μαγευτικό κήπο που περιβάλλει τον ιστορικό Πύργο Γρατσία, που όχι μόνο έχει το δικό του μερίδιο στην ενετική γοητεία του Σαγκριού, αλλά αποτελεί και μια εξαιρετική εισαγωγή στη νέα εποχή της οινικής κουλτούρας της Νάξου.
Οινογνωσία σε έναν αληθινό Κήπο της Εδέμ
Σε ένα πολύ ταιριαστό λογοπαίγνιο, ο Πύργος Della Rocca-Gratzia δίνει το όνομά του στο κτήμα Terra Grazia – «Γη γεμάτη χάρη» – και αποτελεί από μόνος του ικανό λόγο για να γνωρίσουμε το Σαγκρί. Η απόγονος της οικογένειας Γρατσία, της οποίας ο ενετικός πύργος, άριστα διατηρημένος, φέρει το όνομά της, η οραματίστρια αμπελουργός Αγγελική Γρατσία, έχει διαμορφώσει γύρω του ένα περιβάλλον πανέμορφο και γαλήνιο, μια φιλόξενη όαση που αγκαλιάζει και εντυπωσιάζει όποιον επισκέπτη περάσει τη φυσική πύλη από ψηλές κουμαριές για να φτάσει στις διαδοχικές πέτρινες αυλές και τα αυθεντικά ενετικά κτίσματα του συγκροτήματος.
Επίκεντρο ο 600 ετών πύργος, με τις διάσπαρτες πολεμίστρες που πλέον αποτελούν τα παράθυρα της οικογενειακής κατοικίας, τον μεταγενέστερο περιστεριώνα στην οροφή, τους πάχους άνω του ενός μέτρου πέτρινους τοίχους και τους ημικυκλικούς θόλους εντός. Γύρω του, το βοηθητικό φουρνόσπιτο που διαμορφώθηκε σε ξενώνα, το ακόμη παλαιότερο λευκό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου του Tolentino και ένας παραδεισένιος κήπος με ψηλούς ευκαλύπτους που φιλοξενούν σπιτάκια για πουλιά, φραγκοσυκιές που θεριεύουν αλλά και δελεάζουν με τους καρπούς τους, θάμνους λουίζας και λεβάντας που συναγωνίζονται με τα αναζωογονητικά και χαλαρωτικά αρώματά τους, αθάνατους που σκαρφαλώνουν τους φράχτες, γιασεμιά, τριανταφυλλιές, παχύφυτα, βότανα κι ακόμη πιο πέρα ο οικογενειακός ελαιώνας και ο ιδιόκτητος αμπελώνας.
Έχοντας αφιερώσει χρόνια στη χαρτογράφηση και την αναβίωση του αξιώτικου αμπελώνα, αναζητώντας και ανακαλύπτοντας άγνωστες ποικιλίες που βρίσκονται σε διαδικασία επίσημης ταυτοποίησης από κρατικούς φορείς και έχοντας δημιουργήσει το πρώτο αυτοδύναμο οινοποιείο της Νάξου, η οικογένεια Γρατσία μας καλεί να βιώσουμε τη γαλήνη και την αρμονία που αποπνέει το Terra Grazia, με τα πολυβραβευμένα κρασιά τους από Φωκιανό και Ασύρτικο να γίνονται μέσο σύνδεσης και επικοινωνίας όσων στο πλαίσιο μιας οργανωμένης οινογευσίας μυούνται στα δώρα του θεού Διονύσου προς το νησί του.
Εκεί που λατρευόταν η θεά Δήμητρα
Μπορεί η Νάξος να είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον πατέρα των Ολύμπιων θεών -ο μύθος θέλει τον Δία να φτάνει στο μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων σε βρεφική ηλικία προκειμένου να σωθεί από την οργή του πατέρα του, Κρόνου- και τον Διόνυσο -κατά μια θεωρία γεννήθηκε στη Νάξο, ενώ εδώ είδε την Αριάδνη εγκαταλειμμένη από τον Θησέα την ερωτεύτηκε και την έκανε σύζυγό του-, αλλά οι Αξιώτες δεν παρέλειπαν να τιμούν και να δοξάζουν και τη θεά της γονιμότητας, της γεωργίας, της καρποφορίας της γης. Και πως θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού η Δήμητρα είχε προικίσει με τόσο εύφορη γη το νησί τους. Η θέση Γύρουλας λίγο έξω από το Σαγκρί ήταν η θέση που επέλεξαν να χτίσουν το θεαματικό ναό προς τιμήν της, με προσανατολισμό δυτικό, συμβολικό του κύκλου μαρασμού και ανανέωσης της φύσης. Εξολοκλήρου χτισμένος από μάρμαρο, μάρτυρας της ακμής που γνώριζε η περιοχή γύρω στο 530 π.Χ., ο σχεδόν τετράγωνος ναός ιωνικού ρυθμού έφερε πέντε ημικίονες στην πρόσοψή του και θεωρείται εξαιρετικής σημασίας για την ιστορία της αρχιτεκτονικής, όχι μόνο της νησιωτικής αλλά γενικότερα της κλασικής.
Παρά τη μετατροπή του σε εκκλησία κατά τους πρώιμους χριστιανικούς χρόνους, ο αναστηλωμένος ναός της Δήμητρας, ένας από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Νάξου, ξεχωρίζει για την αρμονική του αρχιτεκτονική, ενώ το λευκό του μάρμαρο τον κάνει να λάμπει κάτω από το αιγαιοπελαγίτικο φως. Την περιήγηση στο χώρο του αρχαίου οικοδομήματος, με την ιδιαίτερα μυσταγωγική ατμόσφαιρα, ολοκληρώνει η επίσκεψη στο μικρό μουσείο, όπως και η γύρω εντυπωσιακή θέα σε ένα ακόμη κομμάτι της Νάξου, όπου η φύση, η ιστορία και η τέχνη βρίσκονται σε απόλυτη ισορροπία.
Διαβάστε ακόμα:
H άλλη Νάξος: Μια διαδρομή μέσα από γραφικούς οικισμούς
Νάξος: Η ιστορία της θρυλικής ταβέρνας που τάιζε τους χίπις του νησιού και μετρά πια μισό αιώνα ζωής
Νάξος: Ένα ταξίδι στις γεύσεις της Eύφορης Γης των Κυκλάδων -Το οινικό προφίλ και τα τοπικά προϊόντα
