Φτάσαμε στα περίχωρα του Καρπενησίου αργά το απόγευμα, λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα. Η ομίχλη ήταν πυκνή και η θερμοκρασία λίγο πάνω από το μηδέν. Το αυτοκίνητο ανέβαινε τις τελευταίες στροφές μέσα από το ελατόδασος, καθώς το τοπίο άλλαζε αισθητά, από τον κάμπο της Φθιώτιδας στο ορεινό τοπίο του Βελουχίου. Στα 960 μέτρα υψόμετρο, χτισμένο αμφιθεατρικά στις νοτιοδυτικές πλαγιές του Τυμφρηστού, το Καρπενήσι έχει κάνει τον χειμώνα μέρος της ζωής του.
Μια δραστήρια πόλη
Άφησα το αυτοκίνητο, κοντά στην οδό Ζηνοπούλου, τον κεντρικό δρόμο, που διασχίζει την πόλη. Οι βιτρίνες των καταστημάτων έλαμπαν. Η ατμόσφαιρα μύριζε κανέλα και μαστίχα. Ένα κατάστημα με κεχριμπαρένιο μέλι από τα γύρω βουνά των Αγράφων μου τράβηξε την προσοχή. Παντοπωλεία με βότανα και τοπικά προϊόντα εναλλάσσονταν με σύγχρονα καταστήματα ρούχων και τεχνολογίας. Οι άνθρωποι βάδιζαν γρήγορα στα υγρά πεζοδρόμια, ενώ η ανάσα τους σχημάτιζε μικρά σύννεφα. Η πόλη, ζωντανή, δραστήρια, σύγχρονη.
Καθοδόν προς την πλατεία, συνάντησα δύο άντρες που ανέβαιναν αργά τον δρόμο. Ο Ταξιάρχης και ο Κώστας, φίλοι από την παιδική ηλικία, γεννημένοι και μεγαλωμένοι στο Καρπενήσι, γνήσια φιλόξενοι, σταμάτησαν να μιλήσουμε. «Καλώς ήρθατε στο Καρπενήσι», είπε ο Ταξιάρχης. «Η πόλη μας αυτές τις μέρες είναι στα καλύτερά της. Οι γιορτές φέρνουν κόσμο, φέρνουν ζωή».
Με κάλεσαν να πιούμε έναν ελληνικό καφέ σε ένα παραδοσιακό καφενείο. Εκεί, καθώς το άρωμα του καφέ γέμιζε την ατμόσφαιρα, μου μίλησαν για την πόλη τους. «Εδώ οι άνθρωποι έχουν μάθει να ζουν με το βουνό, όχι να το πολεμούν», μου είπε ο Κώστας. «Ο χειμώνας είναι η εποχή μας. Αυτό που αλλού φοβούνται, εμείς το αγκαλιάζουμε». Η ζωή εδώ ήταν δύσκολη αλλά ευτυχισμένη. Η δυσκολία ήταν μέρος της συμφωνίας μας μαζί της.
Στην πλατεία Μάρκου Μπότσαρη
Αποχαιρέτησα τους δύο φίλους και κατέβηκα στην κεντρική πλατεία. Το πέτρινο δάπεδο ήταν υγρό και αντανακλούσε τα φώτα που είχαν κρεμαστεί πάνω από τα παλιά πλατάνια. Ακόμη και χωρίς φύλλα, τα δέντρα κυριαρχούσαν στον χώρο, με τους μεγάλους κορμούς τους να θυμίζουν πόσα χρόνια ζωής έχουν περάσει από εδώ. Η πλατεία λειτουργεί ως βασικός χώρος συνάντησης για κατοίκους και επισκέπτες. Στα παραδοσιακά καφενεία με θαμπά τζάμια κάθονταν ηλικιωμένοι άντρες, παρατηρώντας την κίνηση της πλατείας.
Δίπλα τους, τα πιο σύγχρονα καφέ έσφυζαν από νεαρούς: κουβέντες για βραδινές εξόδους, σχέδια για τις γιορτές, γέλια. Αυτή η συνύπαρξη, του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος, της παράδοσης και νεωτερικότητας, λέει πολλά για το σημερινό Καρπενήσι. Στο κάτω μέρος της πλατείας, μια πέτρινη πηγή με πέντε μαρμάρινες λεοντοκεφαλές έτρεχε άφθονο, παγωμένο νερό. Και στο δάπεδο, οι μαρμάρινες πλάκες χαράσσουν τους παλιούς δήμους της Ευρυτανίας, σαν έναν χάρτη που θυμίζει από πού ξεκίνησαν όλα.
Οι γιορτές στο Καρπενήσι
Ο δήμος διοργανώνει κάθε χρόνο ένα πλούσιο πρόγραμμα «Γιορτές Χειμώνα» που διαρκεί από τις αρχές Δεκεμβρίου έως τα Θεοφάνεια. Συναυλίες στην πλατεία, παιδικές δράσεις με χριστουγεννιάτικα εργαστήρια, παραδοσιακά δρώμενα που αναβιώνουν την ιστορία του τόπου. Η κορύφωση έρχεται στην Παραμονή των Χριστουγέννων με τη «Νύχτα των Ευχών» όπου χιλιάδες βιοδιασπώμενα φαναράκια απελευθερώνονται ταυτόχρονα στον ουρανό, μεταφέροντας ευχές και ελπίδες. Το θέαμα των φωτισμένων σημείων που χάνονται μέσα στη νύχτα, με φόντο τις σκοτεινές κορυφές του Βελουχίου, είναι συγκλονιστικό.
Στις 26 Δεκεμβρίου, η οδός Ζηνοπούλου κλείνει και μετατρέπεται σε μια μεγάλη πίστα χορού για το Street Party. DJs, ζεστά ροφήματα και χορός δίνουν στην πόλη μια νεανική, απρόσμενη ενέργεια. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, τα κάλαντα γεμίζουν την πλατεία, ενώ στις 6 Ιανουαρίου ο αγιασμός των υδάτων πραγματοποιείται στη μικρή λίμνη του Παλιού Μικρού Χωριού. Πέρα από τις οργανωμένες εκδηλώσεις, η παράδοση διατηρείται στα σπίτια, μέσα από έθιμα όπως η παρασκευή των χριστόψωμων.
Περπατώντας στο Καρπενήσι, δύσκολα αγνοεί κανείς το βάρος της ιστορίας. Μόλις τρία χιλιόμετρα από το κέντρο, το Κεφαλόβρυσο, σήμερα χώρος αναψυχής με τεράστια πλατάνια και τρεχούμενα νερά, υπήρξε τη νύχτα της 8ης προς 9η Αυγούστου 1823 το σκηνικό μιας από τις πιο παράτολμες μάχες της Επανάστασης. Εδώ έπεσε ο Μάρκος Μπότσαρης, επιτιθέμενος στο στρατόπεδο του Μουσταή Πασά. Ο θάνατός του τον πέρασε στη σφαίρα του θρύλου και συνέδεσε για πάντα το Καρπενήσι με τον Αγώνα του ’21.
Η Ευρυτανία υπήρξε προπύργιο της Εθνικής Αντίστασης. Στους κοντινούς Κορυσχάδες, το ιστορικό σχολείο φιλοξένησε το 1944 τις εργασίες του Εθνικού Συμβουλίου της λεγόμενης «Κυβέρνησης του Βουνού». Σήμερα, το κτήριο λειτουργεί ως Μουσείο Εθνικής Αντίστασης, κρατώντας ζωντανή τη μνήμη εκείνων των ημερών. Το Καρπενήσι πλήρωσε βαρύ τίμημα, όταν πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς τον Αύγουστο του 1944. Ο Εμφύλιος που ακολούθησε, με την κατάληψη της πόλης από τον Δημοκρατικό Στρατό το 1949, άφησε ακόμη βαθύτερες πληγές. Κάθε φορά, η πόλη ξαναχτιζόταν. Οι άνθρωποι έμεναν. Τα βουνά παρέμεναν. Η σημερινή εικόνα του Καρπενησίου είναι αποτέλεσμα αυτής της διαρκούς επανεκκίνησης.
Aυθεντική ομορφιά στα χωριά
Η εξερεύνηση δεν σταματά στην πόλη. Τα γύρω χωριά, φωλιασμένα στις πλαγιές των βουνών, αποτελούν θεματοφύλακες της αρχιτεκτονικής παράδοσης. Το Παλιό Μικρό Χωριό έχει αναγεννηθεί μετά την κατολίσθηση της 13ης Ιανουαρίου 1963 που καταπλάκωσε το μεγαλύτερο μέρος του οικισμού και οδήγησε στο θάνατο 13 ανθρώπων. Τα σπίτια που σώθηκαν έχουν αναπαλαιωθεί με σεβασμό στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, λειτουργώντας ως ξενώνες και εστιατόρια.
Στην είσοδο του χωριού, η μικρή λίμνη που δημιουργήθηκε από την καταστροφή, πλαισιωμένη από ιτιές και πλατάνια, αποτελεί ένα μνημείο της δύναμης της φύσης αλλά και της ομορφιάς που μπορεί να προκύψει ακόμα και μετά την τραγωδία. Απέναντι, στους πρόποδες της Καλιακούδας, βρίσκεται το Μεγάλο Χωριό. Ένα πετρόκτιστο στολίδι με πλακόστρωτα καλντερίμια που δεν επιτρέπουν την κίνηση οχημάτων στο κέντρο, διατηρώντας την ηρεμία και την παραδοσιακή αισθητική. Οι Κορυσχάδες, πιο κοντά στο Καρπενήσι, εντυπωσιάζουν με τα αρχοντικά και την ιστορική πλατεία τους, προσφέροντας ένα ταξίδι στον χρόνο.
Γεύσεις του βουνού
Η επίσκεψη στο Καρπενήσι ολοκληρώνεται μόνο μέσα από τη γεύση. Στις ταβέρνες της περιοχής, το τζάκι καίει ακατάπαυστα, δημιουργώντας την ιδανική ατμόσφαιρα για να απολαύσει κανείς τα τοπικά εδέσματα. Το τσαλαφούτι, το ΠΟΠ τυρί της Ευρυτανίας, είναι κρεμώδες, με δροσερή και ελαφρώς υπόξινη γεύση. Παράγεται από πρόβειο γάλα και είναι το τέλειο άλειμμα για το χωριάτικο ψωμί. Η περιοχή φημίζεται για τα λουκάνικα με πράσο και το προσούτο φυσικής ωρίμασης που παράγεται στον Προυσό, αξιοποιώντας τον αέρα των Αγράφων.
Στον οικισμό Γάβρος, δίπλα στον Καρπενησιώτη ποταμό, θα βρείτε φρέσκια πέστροφα ψητή ή τηγανητή με βούτυρο, απευθείας από το ιχθυοτροφείο. Η εμπειρία του φαγητού δίπλα στο τρεχούμενο νερό, ακούγοντας τον ήχο του ποταμού, είναι μοναδική. Στο Μεγάλο Χωριό, το γαλακτομπούρεκο του Καρβέλη έχει γίνει θρυλικό για το τραγανό φύλλο και τη βελούδινη κρέμα του, αποτελώντας λόγο επίσκεψης από μόνο του.
Οι φύλακες της μνήμης
Πριν φύγω, υπήρχαν δύο ακόμη στάσεις που δεν γινόταν να παραλείψω. Το Κέντρο Ιστορίας Πολιτισμού Ευρυτανίας, στεγασμένο στο ιστορικό κτήριο του παλιού Δασαρχείου, προσφέρει μια εμπειρία σπάνια για τα ελληνικά δεδομένα. Μέσα από εφαρμογές εικονικής πραγματικότητας, ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί στον βυθισμένο ναό της Επισκοπής, το βυζαντινό μνημείο που χάθηκε κάτω από τα νερά της λίμνης Κρεμαστών τη δεκαετία του 1960. Φορώντας τα ειδικά γυαλιά VR, βρέθηκα μέσα στον ναό όπως ήταν πριν χαθεί, ανάμεσα σε τοιχογραφίες και αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες που σήμερα δεν υπάρχουν πια. Ήταν σαν να ανοίγει, για λίγο, ένα παράθυρο σε ένα κομμάτι ιστορίας που έμεινε κάτω από το νερό.
Λίγα μέτρα πιο κάτω, το Μουσείο Βουνού, το μοναδικό στην Ελλάδα αφιερωμένο αποκλειστικά στο βουνό, αφηγείται μια άλλη ιστορία. Εκτίθεται ο αυθεντικός εξοπλισμός της πρώτης επιτυχημένης ελληνικής αποστολής στο Έβερεστ το 2004: μάσκες οξυγόνου, στολές για το ακραίο ψύχος των -40°C, κραμπόν και πιολέ που έφτασαν στην κορυφή. Υπάρχουν ακόμη σπάνια βιβλία και εκδόσεις, καθώς και το φωτογραφικό αρχείο του Γιάννη Φλέγκα, πρωτεργάτη της χιονοδρομίας στην περιοχή, που καταγράφει τη διαδρομή από τις πρώτες ερασιτεχνικές προσπάθειες μέχρι τη δημιουργία του σύγχρονου χιονοδρομικού κέντρου. Τα δύο μουσεία λειτουργούν σαν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, το ένα φυλάει τη μνήμη του παρελθόντος, το άλλο τιμά την περιπέτεια του παρόντος. Την επόμενη μέρα, λίγο πριν φύγω, πέρασα ξανά από την οδό Ζηνοπούλου. Οι μαγαζάτορες άνοιγαν τις πόρτες τους με τον ίδιο, γνώριμο ρυθμό. Ο ουρανός παρέμενε γκρίζος, το βουνό κρυμμένο στην ομίχλη. Η πόλη συνέχιζε, όπως πάντα, ανεξάρτητα από τον καιρό, ανεξάρτητα από τις συνθήκες.
Το Καρπενήσι είναι μια κοινότητα που έμαθε να ζει με την προσπάθεια, να χτίζει γύρω από δυνάμεις που δεν μπορούσε να ελέγξει, να αντέχει τη φωτιά, τον πόλεμο, τις απώλειες. Κι όμως, να κρατά την ταυτότητά της ως ένας τόπος όπου, όπως μου είπαν ο Ταξιάρχης και ο Κώστας, η ζωή είναι δύσκολη αλλά ευτυχισμένη.
Ένας τόπος όπου οι άνθρωποι επιμένουν να δημιουργούν, ακόμη και μέσα στον χειμώνα, προσκαλώντας μας να γίνουμε, έστω για λίγο, μέρος της ιστορίας τους. Καθώς το αυτοκίνητο κατηφόριζε τον Τυμφρηστό και η ομίχλη έμενε πίσω, η σκέψη της επιστροφής γεννιέται αυθόρμητα.
Διαβάστε ακόμα:
Ταξίδι στο Καρπενήσι, στην καρδιά της Ευρυτανίας
Απόδραση στο Mεγάλο Χωριό, έναν παράδεισο στην καρδιά της Ευρυτανίας
Αποστολή στην Ευρυτανία: Αυθεντικός τρόπος ζωής σε έναν μεγαλοπρεπή τόπο
