Στο βορειοδυτικό άκρο των Σερρών, η λίμνη της Κερκίνης απλώνεται βαριά και ήρεμη, με την ομώνυμη οροσειρά να καθρεφτίζεται στα παγωμένα νερά της. Η ομίχλη έρχεται και φεύγει χωρίς πρόγραμμα, σβήνοντας τα όρια ανάμεσα στο έδαφος και τον ουρανό. Δεν πρόκειται για ένα τοπίο που εντυπωσιάζει κραυγαλέα. Αντίθετα, επιβάλλεται σιωπηλά, μέσα από τη λιτότητά του. Είναι από εκείνα τα μέρη που δεν σου υπόσχονται κάτι συγκεκριμένο, αλλά τελικά σου αφήνουν περισσότερα απ’ όσα περίμενες.
Το σκηνικό έχει κάτι από αγγελοπουλικό τοπίο, μια αίσθηση ακινησίας και εσωτερικής έντασης, όπου ο χρόνος μοιάζει να καθυστερεί επίτηδες. Δεν πρόκειται για ένα τοπίο που εντυπωσιάζει κραυγαλέα. Αντίθετα, επιβάλλεται σιωπηλά, μέσα από τη λιτότητά του. Είναι από εκείνα τα μέρη που δεν σου υπόσχονται κάτι συγκεκριμένο, αλλά τελικά σου αφήνουν περισσότερα απ’ όσα περίμενες.
Η οροσειρά της Κερκίνης, το Μπέλλες των ντόπιων, υπήρξε για δεκαετίες ένα βουνό-σύνορο. Όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά και συμβολικά. Ένα φυσικό όριο με τη Βουλγαρία, φορτισμένο από την έννοια της επιτήρησης, της άμυνας, της απομόνωσης. Ένα βουνό που έμαθε να ζει με την έννοια της γραμμής, άλλοτε αόρατης και άλλοτε αυστηρά χαραγμένης στο έδαφος και στις ζωές των ανθρώπων. Οι απότομες πλαγιές του δεν αφηγούνται μόνο φυσικές διεργασίες, αλλά και ιστορίες φόβου, επιφυλακής και αντίστασης.
Διάσπαρτα μέσα στο ανάγλυφο διακρίνονται ακόμη τα οχυρά της Γραμμής Μεταξά. Χαμηλά, σχεδόν ταπεινά μέσα στο τοπίο, μοιάζουν περισσότερο με πληγές του βουνού παρά με κατασκευές επιβολής. Τον Απρίλιο του 1941, εδώ γράφτηκαν σελίδες αντίστασης απέναντι στους Γερμανούς εισβολείς, σε συνθήκες που δοκίμασαν τα όρια ανθρώπων και μηχανισμών. Το ίδιο το τοπίο υπήρξε σύμμαχος και εχθρός μαζί, τότε όπως και σήμερα, απαιτώντας απόλυτη προσαρμογή.
Λίγο ψηλότερα, σκουριασμένες σκοπιές και εγκαταλειμμένα παρατηρητήρια θυμίζουν μια άλλη, λιγότερο ορατή αλλά εξίσου βαριά περίοδο. Τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, όταν το Μπέλλες βρέθηκε στην άκρη του Σιδηρού Παραπετάσματος. Ένα βουνό κλειστό, απροσπέλαστο, με αυστηρούς κανόνες και συνεχή επιτήρηση. Η ζωή στις δύο πλευρές των συνόρων καθοριζόταν από καχυποψία και φόβο, και το τοπίο λειτουργούσε περισσότερο ως εμπόδιο παρά ως τόπος.
Σήμερα, το βουνό έχει αλλάξει πρόσωπο. Ο στρατός έχει αποσυρθεί από τις κορυφογραμμές, τα φυλάκια σιώπησαν και τα σύνορα έχασαν τον απαγορευτικό τους χαρακτήρα. Στην εποχή της Συνθήκης Σένγκεν, εκεί όπου άλλοτε κινούνταν μόνο περίπολοι, σήμερα περπατούν άνθρωποι με σακίδια, φωτογραφικές μηχανές και βλέμμα στραμμένο στο τοπίο. Παλιά μονοπάτια επιτήρησης μετατρέπονται σε διαδρομές εξερεύνησης, και το Μπέλλες αποκαλύπτεται ως ένας τόπος που δεν ζητά να ξεχαστεί το παρελθόν του, αλλά να γίνει κατανοητό.
Σε αυτό το νέο πλαίσιο, στους πρόποδες του βουνού, στο Νέο Πετρίτσι, δημιουργήθηκε το Κέντρο Μνήμης Μπέλλες Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (Τηλ: 6955564304) Ένας χώρος που ήρθε να καλύψει ένα σημαντικό ιστορικό κενό της περιοχής και να δώσει συνοχή στη διάσπαρτη μνήμη του τόπου. Το Κέντρο είναι αφιερωμένο στη Μάχη των Οχυρών του 1941, αλλά ταυτόχρονα φωτίζει τη συνολική στρατιωτική και γεωπολιτική ιστορία της Κερκίνης, ενός βουνού που για δεκαετίες βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της Ιστορίας.
Η φιλοσοφία του χώρου αποφεύγει τον εύκολο εντυπωσιασμό. Η προσέγγιση είναι ήρεμη, τεκμηριωμένη και ανθρώπινη. Αυθεντικά εκθέματα, αρχειακό και φωτογραφικό υλικό, προσωπικές μαρτυρίες και αφηγήσεις συνθέτουν ένα αφήγημα που δεν περιορίζεται στις πολεμικές επιχειρήσεις, αλλά αγγίζει την καθημερινότητα όσων έζησαν, υπηρέτησαν και κινήθηκαν σε αυτό το βουνό. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στα οχυρά της Γραμμής Μεταξά, όχι ως σύμβολα στρατιωτικής ισχύος, αλλά ως χώροι ανθρώπινης αντοχής και επιλογών σε ακραίες συνθήκες.
Παράλληλα, σύγχρονες ψηφιακές εφαρμογές και εμπειρίες εικονικής πραγματικότητας επιτρέπουν στον επισκέπτη να προσεγγίσει την ιστορία βιωματικά. Οι τεχνολογίες αυτές δεν υποκαθιστούν την τεκμηρίωση, αλλά λειτουργούν ως γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και τον σημερινό επισκέπτη, κάνοντας την εμπειρία πιο άμεση και κατανοητή.
Το Κέντρο Μνήμης αποτελεί πρωτοβουλία της Κοιν.Σ.Επ. Άγκιστρο Δράση, η οποία από το 2016 εργάζεται συστηματικά για τη διαφύλαξη και την ανάδειξη της συλλογικής μνήμης του βόρειου τμήματος των Σερρών. Στόχος δεν είναι απλώς η καταγραφή της ιστορίας, αλλά η σύνδεσή της με τον ίδιο τον τόπο και τους ανθρώπους του.
Η εμπειρία, ωστόσο, δεν ολοκληρώνεται στους εσωτερικούς χώρους. Το Κέντρο λειτουργεί ως αφετηρία για να βγει κανείς στο ίδιο το τοπίο, στα μονοπάτια, στα οχυρά και στα περάσματα του Μπέλλες. Εκεί όπου η γνώση αποκτά φυσική συνέχεια και η ιστορία συναντά τη φύση, το κρύο, την ομίχλη και τη σιωπή του βουνού.
Κατά την περίοδο των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων, το Κέντρο Μνήμης και η Άγκιστρο Δράση σχεδιάζουν ένα ειδικό πρόγραμμα δράσεων στη Στενωπό του Ρούπελ. Σε ένα χειμωνιάτικο τοπίο, όπου ο Στρυμόνας ανοίγει τον δρόμο του ανάμεσα στα βράχια και η ομίχλη χαμηλώνει τον ορίζοντα, η ιστορία γίνεται σχεδόν απτή. Ο χειμώνας εδώ δεν λειτουργεί ως φόντο, αλλά ως ενεργό στοιχείο της αφήγησης.
Στη λίμνη της Κερκίνης και στο επιβλητικό Μπέλλες, ο χειμώνας αφαιρεί το περιττό και αφήνει τη μνήμη, το τοπίο και τη σιωπή να μιλήσουν.
Πληροφορίες
www.kerkini.gr
www.metaxaslinetour.gr
www.experienceserres.gr
Διαβάστε ακόμα:
Κερκίνη: Η πανέμορφη λίμνη των Σερρών με τον μεγαλύτερο πληθυσμό νεροβούβαλων στην Ελλάδα
