Εσσαουίρα: H Μαροκινή νύμφη του Ατλαντικού

Το στολίδι του Μαρόκου στις νότιες ακτές του Ατλαντικού ήταν παλαιότερα στη δεκαετία του 1970 η Μέκκα των χίπηδων. Μέχρι σήμερα παραμένει πόλη των καλλιτεχνών, της έμπνευσης και της δημιουργικότητας. Πολλοί ντόπιοι καλλιτέχνες, ζωγράφοι και γλύπτες εμπνέονται από την πολιτιστική παράδοση της πόλης και έχουν μετατρέψει την Εσσαουίρα σε σημαντικό κέντρο καλλιτεχνικής δραστηριότητας.

Ένα από τα ισχυρά πολιτισμικά σύμβολα της χώρας είναι η μουσική Γκνάουα. Η Εσσαουίρα έχει καταστεί τα τελευταία χρόνια σημείο αναφοράς της Γκνάουα σε παγκόσμιο επίπεδο χάρη στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Μουσικής Γκνάουα, που διοργανώνεται κάθε χρόνο στην πόλη. Το φεστιβάλ προσελκύει μουσικούς και λάτρεις της μουσικής από όλο τον κόσμο. Το λιμάνι της πόλης μετατρέπεται σε μια νησίδα γιορτής, όπου οι μαροκινοί μουσικοί της Γκνάουα συναντώνται και παίζουν με διεθνείς καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο. Το φεστιβάλ είναι κάτι περισσότερο από ένα φεστιβάλ μουσικής. Είναι μια συγχώνευση ιστοριών, ένας διάλογος μεταξύ των παραδόσεων και μια επίδειξη του ανοιχτού πνεύματος και της ποικιλομορφίας της Εσσαουίρα.

Η τειχισμένη πόλη

Στο κέντρο της πόλης η Μεδίνα μας καλεί σε μια όμορφη περιπλάνηση στα στενά σοκάκια της. Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO από το 2001, εντυπωσιάζει με τα οχυρωμένα τείχη, την Σκάλα ντε λα Βίλ του 18^ου αιώνα, τις μνημειώδεις πύλες, την κάσμπα, τα πολύχρωμα σουκς, τις γκαλερί και τα εργαστήρια. Όπως και σε άλλες πόλεις του Μαρόκου, η Μεδίνα στο στενό πυρήνα της είναι ένας λαβύρινθος από σοκάκια. Αντιθέτως η ίδια η πόλη έχει ευθείες, φαρδιές οδούς κάθετες μεταξύ τους.

Ριάντ, ξενώνες και ξενοδοχεία είναι γεμάτα κόσμο στη Μεδίνα, καθώς απέχει μόνο λίγα λεπτά με τα πόδια από το λιμάνι, την κεντρική πλατεία και την παραλία.

Στη Μεδίνα γκαλερί τέχνης, καφετέριες και μπουτίκ συνυπάρχουν με τα παραδοσιακά σουκς και τα εργαστήρια. Χαλιά, δερμάτινα, πολύχρωμες παντόφλες, κεραμικά, περίτεχνα ξυλόγλυπτα, μουσικά όργανα και κοσμήματα στολισμένα με πολύτιμους λίθους περιλαμβάνονται ανάμεσα στα προϊόντα που διαθέτουν τα μικρομάγαζα.

Περιπλανιόμαστε στα σουκς στα αρωματισμένα με μπαχαρικά σοκάκια, στις πλατείες με τους φοίνικες, κινούμαστε στους ρυθμούς της Γκνάουα, απολαμβάνουμε τους μουσικούς του δρόμου, την μποέμικη ατμόσφαιρα. Συλλέγουμε εικόνες, ανατολίτικες μυρωδιές και γεύσεις. Η πόλη ξετυλίγεται σαν πολύχρωμο υφαντό κάτω από τα βήματά μας, μας αφηγείται την ιστορία της.

Μια ιστορία τόσο βαθιά και απέραντη, όσο ο ωκεανός που σμιλεύει με πάθος τα τείχη της. Ιδρύθηκε από τους Φοίνικες τον 7^ο αιώνα π.Χ. αρχικά ως μια ναυτική βάση, την οποία 600 χρόνια αργότερα ο Ιόβας Β΄ μετέτρεψε σε κέντρο παραγωγής πορφύρας. Το 15^ο αιώνα οι Πορτογάλοι έχτισαν εδώ ένα στρατιωτικό και εμπορικό προγεφύρωμα, ένα φρούριο, το οποίο ονόμασαν Μόγκαντορ. Μετά την εγκατάλειψή του το Μόγκαντορ πέρασε στην κατοχή των τοπικών οικογενειών. Η σημερινή πόλη με την ονομασία Es Saouira χτίστηκε το 1764 από τον αλαουίτη σουλτάνο Sidi Mohammed ben Abdullah (Μοχάμεντ Β΄). Στόχος του ήταν να δημιουργήσει ένα λιμάνι κοντά στο Μαρακές και να αποκόψει το εμπόριο από το Αγαδίρ, το οποίο βρίσκεται λίγο νοτιότερα και υποστήριζε τους πολιτικούς του αντιπάλους. Η πόλη, το λιμάνι και οι οχυρωματικές θέσεις που θυμίζουν ευρωπαϊκό φρούριο σχεδιάστηκαν από τον Τεοντόρ Κορνί, ένα φημισμένο Γάλλο αρχιτέκτονα που είχε εργαστεί και για τον Λουδοβίκο ΙΕ΄. Τα εξωτερικά τείχη με τα λοξά προπύργια που βλέπουν στον ωκεανό χτίστηκαν με σκοπό την προστασία της πόλης από τις θαλάσσιες επιδρομές κι ακολουθούν τον κλασσικό ευρωπαϊκό ρυθμό. Τα εσωτερικά με τα ορθογώνια προπύργια θυμίζουν τις οχυρώσεις του Μαρακές κι είναι ισλαμικού ρυθμού. Είναι πέτρινα, σοβαντισμένα με χώμα. Η είσοδος στην τειχισμένη πόλη γίνεται από τις πύλες που υπάρχουν σε διάφορα σημεία, όπως η Μπάμπ Σεμπάα και η Μπάμπ Μουλάϊ Γιουσέφ στη νότια πλευρά, η Μπάμπ Μαρακές στην ανατολική και η Μπάμπ Ντουκάλα στην βορειοανατολική πλευρά.

Η Εσσαουίρα υπήρξε το σημαντικότερο λιμάνι της χώρας, ξεπερνώντας το Ραμπάτ σε κίνηση εμπορευμάτων. Ωστόσο η θέση της υποβαθμίστηκε σημαντικά στα τέλη του 19^ου αιώνα ύστερα από τον βομβαρδισμό της από το γαλλικό ναυτικό, την κατοχή και την μετατροπή της σε γαλλικό προτεκτοράτο. Μετά από την ανεξαρτησία του Μαρόκου, η πόλη εξελίχθηκε σε σημαντικό τουριστικό και πολιτιστικό κέντρο.

Κάθε εποχή από την πορτογαλική κατοχή έως το γαλλικό προτεκτοράτο, έχει αφήσει πίσω της ισχυρό αποτύπωμα στο πολιτιστικό και αρχιτεκτονικό τοπίο της. Αμέτρητες είναι οι εικόνες για τα μάτια και το φακό μου.

Η επεξεργασία της τούγιας

Ο πεζόδρομος στη Μεδίνα πότε στενός, πότε ευρύτερος μας περνά μέσα από λιθόστρωτα με χαμηλά κτήρια, πινελιές μεσογειακές, καφενεία κι ατελιέ αργυροχοΐας.

Μπαινοβγαίνουμε στα μικρομάγαζα και στα εργαστήρια ξυλουργίας. Σπουδαίοι τεχνίτες οι Βερβερίνοι σκαλίζουν με μαεστρία το ροδόξυλο, την τούγια, τον κέδρο φιλοτεχνώντας αραβουργήματα. Έπιπλα, σκεύη ως και επιτραπέζια παιχνίδια μεταμορφώνονται σε έργα τέχνης στα χέρια τους. Η τούγια, από το ξύλο της οποίας αναδύεται ένα εξαίσιο άρωμα, φυτρώνει στην περιοχή του Αγκαντίρ και της Εσσαουϊρα. Η επεξεργασία της συνέβαλε στην ευημερία της πόλης, καθώς η Εσσαουϊρα φημίζεται από παλιά για τα λακαρισμένα αντικείμενα από τούγια και τους καλύτερους επιπλοποιούς μαρκετερί της χώρας.

Η εβραϊκή συνοικία

Στο βορειοανατολικό άκρο η παλιά εβραϊκή συνοικία, η Mellah, με τα στενά σοκάκια, τα παλιά σπίτια και τις κρυμμένες συναγωγές είναι μια άλλη αθέατη για τους πολλούς πλευρά της Μεδίνας. Διωγμένοι από την Ιερά Εξέταση οι Εβραίοι ήρθαν εδώ από την απέναντι ισπανική ακτή. Ασχολήθηκαν με το εμπόριο του αλατιού κι ύστερα έγιναν οι οικονομικοί σύμβουλοι του σουλτάνου. Η Εβραϊκή κοινότητα ήκμασε κατά τον 18^ο και 19^ο αιώνα και κατείχε σημαντική θέση στην οικονομία της πόλης. Οι Εβραίοι κοσμηματοπώλες ήταν ιδιαίτερα φημισμένοι. Σήμερα τα παλιά σπίτια των Εβραίων επιχειρηματιών στην οδό Ντάρμπ Λααλούτζ έχουν μετατραπεί σε καταστήματα. Η εβραϊκή συνοικία δεν είναι συντηρημένη, όπως άλλες γειτονιές της Μεδίνας, οι περισσότεροι Εβραίοι δεν κατοικούν εδώ, έχουν φύγει, τα κτήρια είναι παλιά, φθαρμένα, με ξεφτισμένους τοίχους και ξεθωριασμένες αποχρώσεις, εν τούτοις η γειτονιά, όπως και το εβραϊκό κοιμητήριο στη βόρεια πλευρά, έξω από τα τείχη, προσθέτει στην αυθεντικότητα και την γοητεία της πόλης.

Η Σκάλα ντε λα Βιλ

Εμείς ακολουθώντας τα στενά δρομάκια φθάνουμε στο βορειοδυτικό περίβολο του Mόγκαντορ. Περπατάμε πάνω από τα αφρίζοντα κύματα του Ατλαντικού. Αφουγκραζόμαστε τους ήχους τους, εισπνέουμε το άρωμα της αρμύρας, απολαμβάνουμε την θέα του απέραντου γκριζογάλανου ωκεανού από τις επάλξεις. Μια συνεύρεση μυστηριακή κι ας χτυπιέται αλύπητα η Μεδίνα απ΄ τους ανέμους.

Τα τείχη αποτελούν το πιο εμβληματικό σημείο της πόλης. Η Σκάλα ντε λα Βιλ αποτελείται από μια εξέδρα με προπύργια και μια σειρά από 19 χάλκινα κανόνια που σημαδεύουν τον Ατλαντικό. Φθάνουμε εκεί περνώντας κάτω από μια πέτρινη αψίδα. Η οδός Σκάλα μας οδηγεί στην κορυφή. Στο βόρειο άκρο της η Σκάλα ντε λα Βίλ προστατευόταν από τον Προμαχώνα που έχτισε ο Τεοντόρ Κορνί στη θέση του Καστέλο Ρεάλ της ακρόπολης που είχαν φτιάξει οι Πορτογάλοι γύρω στο 1505. Η σπιανάδα, όπου γυρίστηκαν σκηνές της ταινίας «Οθέλλος» του Όρσον Ουέλες το 1949 έχει θέα στον ωκεανό και στα νησιά της πορφύρας, απέναντι από το λιμάνι, που λαμπυρίζουν κάτω από το ανελέητο φως.

Στο Μόγκαντορ, το μεγαλύτερο από τα νησιά, βρέθηκαν φοινικικοί, αττικοί και ιωνικοί αμφορείς αποδεικνύοντας πως το εμπόριο ήκμαζε εδώ από τον 7^ο π.Χ αιώνα. Τον 1^ο αιώνα π. Χ. ο Ιόβας Β΄ (ο ιδρυτής της ρωμαϊκής πόλης Ουολουβυλίδας κοντά στην Μεκνές) ίδρυσε ένα κέντρο παραγωγής πορφύρας από το οποίο πήραν το όνομά τους τα νησιά. Η περιζήτητη από τους Ρωμαίους βαφή παραγόταν από το γαστερόποδο πορφύρα. Σήμερα τα νησιά Μόγκαντορ, φιλοξενούν την πλούσια πανίδα της περιοχής, ανάμεσά τους και τον σπάνιο μαυροπετρίτη, ένα απειλούμενο είδος γερακιού. Ταυτόχρονα προστατεύουν τον κόλπο και την αμμώδη παραλία από τα δυνατά κύματα του Ατλαντικού.

Πρόσφατα η Σκάλα ντε λα Βιλ χρησιμοποιήθηκε ως τοποθεσία γυρισμάτων και για την τηλεοπτική σειρά «Game of Thrones».

Το λιμάνι

Η πύλη Πορτ ντε λα Μαρίν οδηγεί στο αλιευτικό λιμάνι, όπου δεκάδες γλάροι φλερτάρουν με τις γαλάζιες ψαρόβαρκες. Δεν είναι τόσο εντυπωσιακή, όπως οι άλλες πύλες, όμως αυτή η τριγωνική αψίδα με το αέτωμα είναι μια υπενθύμιση των ιστορικών οχυρώσεων της πόλης και της σημασίας της ως ναυτιλιακού κόμβου. Από τον 18^ο αιώνα το 40% των πλοίων που διέπλεαν τον Ατλαντικό περνούσε από την Εσσαουίρα, που ήταν γνωστή ως λιμάνι του Τιμπουκτού, καθώς εδώ κατέληγαν τα καραβάνια από την υποσαχάρια Αφρική που μετέφεραν προϊόντα προς την Ευρώπη. Κάποτε ήταν ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια αλιείας σαρδέλας στο Μαρόκο, σήμερα κάποιες εκατοντάδες οικογένειες ζουν από το ψάρεμα. Ο παραδοσιακός ταρσανάς με τα ξύλινα σκάφη υπάρχει ακόμη. Εδώ επισκευάζονται οι παραδοσιακές ξύλινες βάρκες και τα δίχτυα, εδώ εκφορτώνονται τα αλιεύματα της ημέρας. Στην ιχθυόσκαλα πάνω από το λιμάνι, το Σκάλα ντι Πορτ και τις επάλξεις της βρίσκεται η αίθουσα της αγοράς, όπου ψήνονται αλιεύματα παρουσία του πελάτη. Τα καθημερινά αλιεύματα δεν είναι απλώς μια πηγή τροφής. Είναι μια ιεροτελεστία που τροφοδοτεί την ψυχή της πόλης. Το αλιευτικό λιμάνι είναι μια κυψέλη δραστηριότητας, βασικό συστατικό της πολιτιστικής γαστρονομίας της πόλης και μια ζωντανή απόδειξη της διαχρονικής σχέσης της Εσσαουίρα με την θάλασσα.

Στη βόρεια πλευρά του λιμανιού έξω από τα τείχη η πλατεία Μουλέϊ Χασάν είναι ένας μεγάλος ανοιχτός χώρος γεμάτος με καφετέριες και εστιατόρια. Εδώ μπορείς να χαλαρώσεις πίνοντας τσάϊ με μέντα ή να γευτείς κάποιο από τα τοπικά πιάτα, όπου κυριαρχούν τα φρέσκα θαλασσινά με τα παραδοσιακά μπαχαρικά, τα πικάντικα ταζίν, αλλά και οι κρέπες. Όλα αυτά υπό τους ήχους της μουσικής Γκνάουα που κυριαρχεί στο μουσικό τοπίο της πόλης.

Οι παραλίες και ο Τζίμι Χέντριξ

Στη νότια πλευρά της πόλης συναντούμε την μεγάλη παραλία. Θεωρείται από τις ωραιότερες του Μαρόκου και οι αληγείς άνεμοι το καλοκαίρι την κρατούν δροσερή. Ορισμένες φορές όμως τα μπουρίνια είναι τόσο ισχυρά που οι επισκέπτες αναζητούν καταφύγιο εντός της Μεδίνας για να προστατευτούν. Κατά μήκος της παραλίας εκτείνεται ο πλακόστρωτος δρόμος, τον οποίο προτιμούν ντόπιοι και ξένοι για τον βραδινό τους περίπατο με τον ήλιο να δύει πάνω από την θάλασσα.

Η μεγάλη παραλία της Εσσαουίρα λόγω των ανέμων έχει καταστεί ένας από τους κορυφαίους προορισμούς για surfing και kitesurfing. Καταστήματα στην περιοχή προσφέρουν ενοικίαση εξοπλισμού, αλλά και μαθήματα για αρχάριους.

Η πόλη διαθέτει κι άλλες παραλίες, όπως η Ασάφι με βράχια, αμμόλοφους και δυνατούς ανέμους, που είναι ιδιαίτερα δημοφιλής για τους σέρφερ. Νότια της Εσσαουίρα στο ακρωτήρι Σιμ, στο Σίντι Καούκι και στο Μουλάϊ Μπουζερκτούν στο βορρά, τα κύματα είναι μεγάλα και κατάλληλα μόνον για έμπειρους σέρφερ.

Μια ακόμη παραλία συναντούμε λίγο έξω από την πόλη στον οικισμό Ντιαμπέτ στο δρόμο προς το Αγκαντίρ. Σε αυτή την παραλία στο Ντιαμπέτ έζησε για κάποια χρόνια ο Τζίμι Χέντριξ. Λέγεται πως ένα ανάκτορο που έχτισε στην παραλία τον 18^ο αιώνα ο σουλτάνος Σίντι Μοχάμεντ Ιμπν Αμπντ Αλάχ ενέπνευσε τον καλλιτέχνη να γράψει το τραγούδι του «Castles in the Sand». Το ανάκτορο σήμερα έχει σχεδόν καλυφθεί από άμμο.

Γη της αργκανίας

Η δυτική ακτή του Μαρόκου, από την Εσσαουίρα ως την Ελ Τζαντίντα και από το Αγκαντίρ ως την Εσσαουίρα ξεδιπλώνει ένα ιδιαίτερο, φυσικό τοπίο. Κατά μήκος αυτής της ακτογραμμής θα συναντήσεις απαλές κυματιστές αμμώδεις παραλίες, αλλά και ανεμοδαρμένους απότομους λόφους καλυμμένους με αγκαθωτούς θάμνους, αλυκές, έρημες πεδιάδες με γυμνό κόκκινο χώμα, αλλά και μικρές καλλιεργήσιμες εκτάσεις με λαχανικά περιφραγμένες από τους ιδιοκτήτες τους με καλαμωτές για να προστατεύονται από την ορμητική σκόνη.

Πέρα όμως από το ιδιαίτερο τοπίο της ευρύτερης περιοχής το νοτιοδυτικό Μαρόκο και η περιοχή της Εσσαουίρα είναι ο τόπος της αργκανίας, του δέντρου που παράγει το περίφημο έλαιο αργκάν.

Η αργκανία (Argania sideroxylon) είναι το πιο παράξενο δέντρο της βόρειας Αφρικής. Δεν σε εντυπωσιάζει με την εμφάνισή του, είναι όμως ανθεκτικό, δεν χρειάζεται πολύ νερό, καθώς οι ρίζες του εισχωρούν βαθειά στο έδαφος και το ύψος του δεν ξεπερνά τα έξι μέτρα. Το δέντρο πέρα από το αργκανέλαιο που παράγεται από τους καρπούς του, έχει κι άλλες χρήσεις. Το σκληρό ξύλο του είναι ιδανικό για ξυλοκάρβουνο και με τα φύλλα του τρέφονται τα ζώα. Ειδικά οι καρποί της αργκανίας είναι η αγαπημένη τροφή των κατσικιών τα οποία δεν αρκούνται στα κομμάτια που πέφτουν στο έδαφος, αλλά σκαρφαλώνουν πάνω στα δέντρα για να τα φθάσουν. Το θέαμα με τα κατσίκια να κρέμονται από τα κλαδιά των δέντρων δεν αφήνει κανένα ασυγκίνητο, αν κι έχει μετατραπεί σε τουριστική ατραξιόν.

Η περιοχή μετρά 700.000 εκτάρια με αργκανίες. Η συλλογή των καρπών γίνεται μεταξύ Ιουλίου και Οκτωβρίου, διάστημα κατά το οποίο χιλιάδες γυναίκες εργάζονται στην αποκομιδή των καρπών και την επεξεργασία τους. Η επίσκεψή μας σε ένα συνεταιρισμό γυναικών στα περίχωρα της πόλης, μας έδωσε την ευκαιρία να ενημερωθούμε για τον τρόπο παρασκευής του αργκανέλαιου και να διαπιστώσουμε το πόσο επίπονη και χρονοβόρα είναι η όλη διαδικασία. Για την παραγωγή ενός λίτρου λαδιού απαιτούνται 20 ώρες δουλειάς.

Το πλούσιο σε βιταμίνες έλαιο είναι γνωστό για τα οφέλη του στο δέρμα. Χρησιμοποιείται στην παρασκευή καλλυντικών για τις υδατικές και αντιγηραντικές του ιδιότητες και στην ιατρική για διάφορες θεραπείες, όπως η καταπολέμηση της αρτηριοσκλήρυνσης και της ανεμοβλογιάς, στους ρευματισμούς κ.ά. Αλλά και στη μαγειρική λίγες σταγόνες αρκούν για να αναδείξουν την γεύση της σαλάτας και του ταζίν.

Πάντως το ένα τρίτο της παραγωγής του ελαίου εξάγεται στα μεγάλα παγκόσμια εμπορικά σήματα ομορφιάς στην Ευρώπη.

Η αργκανία δεν αποτελεί μόνο τμήμα της μαροκινής κληρονομιάς με σημαντικά οφέλη για την υγεία, παράλληλα προστατεύει την περιοχή από την απερήμωση, ενισχύει το αγροτικό εισόδημα και θωρακίζει την πόλη από τον ανεξέλεγκτο, μαζικό τουρισμό. Το 80% του εισοδήματος των γυναικών προέρχεται από την παραγωγή του αργκανέλαιου.

Οι γυναίκες του συνεταιρισμού δηλώνουν ευχαριστημένες και ικανοποιημένες που συμβάλλουν με την εργασία τους στην ομορφιά των γυναικών του κόσμου και μας καλούν να περάσουμε στη διπλανή αίθουσα για να γνωρίσουμε τα προϊόντα τους. Προϊόντα περιποίησης και καλλυντικά παρασκευασμένα από φυσικό αργκανέλαιο.

Αργά το απόγευμα αφήνοντας πίσω μας την παράκτια γοητεία της Εσσαουίρα, κατευθυνθήκαμε προς το Μαρακές. Κι εδώ ο δρόμος μας επιφύλασσε μια ακόμα ευχάριστη έκπληξη. Μας πέρασε ανάμεσα από ατέλειωτες εκτάσεις αργκανίας, γεμάτες με «κατσικόδεντρα».

Διαβάστε ακόμα:

Ταξίδι στο Σεφσάουεν: Το «μπλε μαργαριτάρι» του Μαρόκου

Aθήνα-Τιφλίδα-Καππαδοκία-Μαρόκο: Ένα φωτογραφικό αφιέρωμα στη λαϊκή, το χρωματιστό σταυροδρόμι των Ανθρώπων

4 εμπειρίες που αποδεικνύουν ότι το κεντρικό Μαρόκο είναι ένας ονειρεμένος προορισμός