Τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο η Κρήτη μαζεύει ελιές όπως συμβαίνει στις περισσότερες ελαιοπαραγωγικές περιοχές της Ελλάδας. Αν κάνετε μια βόλτα στα δυτικά Χανιά, στον Άστρικα, τα Δελιανά, την Πανέθημο, σε οικισμούς και χωριά που ανήκουν στη ζώνη ΠΟΠ Κολυμβαρίου, θα το καταλάβετε εύκολα. Θα διασταυρωθείτε με αγροτικά όπου προεξέχουν τα ηλεκτρικά ελαιοραβδιστικά («αχινοί» στην καθομιλουμένη), θα προσέξετε να μην πατήσετε τα λιόπανα που καταλαμβάνουν μέρος της ασφάλτου, θα δείτε παράταιρες εικόνες όπως αυτή που είδαμε εμείς: μια γυναίκα με σακάκι και φούστα, καθισμένη μέσα στο φτυάρι ενός εκσκαπτικού μηχανήματος, να πηγαίνει ένας Θεός ξέρει πού.
Τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο οι Αθηναίοι που έχουμε ελιές στην Κρήτη κατεβαίνουμε να τις μαζέψουμε. Όπως οι περισσότεροι παραγωγοί, ξυπνάμε νωρίς και ξεκινάμε από τον Κάτω Γαλατά προς τους ελαιώνες της Πανεθήμου. Μέσα στα 32 χλμ. που χωρίζουν τις δύο αυτές περιοχές, μεταφερόμαστε από την τουριστική στην παραγωγική Κρήτη. Από ένα προάστιο των Χανίων με ξενοδοχειακές μονάδες, κλειστά μίνι γκολφ κλαμπ και Βορειοευρωπαίους μετοίκους που έχουν βγει για πρωινό τζόκινγκ, στην ενδοχώρα με τις απέραντες εκτάσεις ελιάς, τα σοβατισμένα πέτρινα σπίτια και τις γιαγιάδες που παρατηρούν την κίνηση από την πλαστική καρέκλα της αυλής.
Φτάνουμε στο χωριό, η δουλειά ξεκινάει. Παίρνουμε τις γεννήτριες από την αποθήκη, κατεβαίνουμε στο χωράφι όπου είναι απλωμένα τα λιόπανα από την προηγούμενη μέρα, ψεκάζουμε με λιπαντικό τις βέργες των ραβδιών, φοράμε γάντια και γυαλιά. Τρεις στα ραβδιά, δύο στα πανιά και στο καθάρισμα. Το έδαφος έχει κλίση, τα πανιά κατά τόπους αιωρούνται πάνω στα ψηλά χόρτα και οι πατημασιές κοντά στους κορμούς ακολουθούνται από δυνατά «ωχ», που σημαίνει ότι γύρω από τις ελιές υπάρχουν αγκάθια. Πρώτο διάλειμμα για καφέ και δεκατιανό, τηλεφωνήματα για κάποιους, TikTok για κάποιους άλλους, συνέχεια με ράβδισμα και μάζεμα. Δεύτερο διάλειμμα για μεσημεριανό και ξανά δουλειά μέχρι το σχόλασμα. Αυτή η τελετουργία επαναλαμβάνεται καθημερινά.
Οι περισσότεροι εργάτες προτιμούν το ράβδισμα, που απαιτεί μεν καλή φυσική κατάσταση, είναι όμως μια δουλειά στοχευμένη και συγκεκριμένη. Σχεδόν κανείς δεν θέλει να ασχοληθεί με τα πανιά. Κι όμως, εδώ φαίνεται η εμπειρία στο λιομάζωμα, γιατί το αν το πανί θα μπει κάθετα ή οριζόντια, σε μονή, διπλή ή τριπλή στρώση, καθορίζει το πόσο γρήγορα και σωστά θα μαζευτεί η ελιά.
Στη δική μας ομάδα τα πανιά αναλαμβάνει η Σοφία, γυναίκα Ρομά από την Εύβοια, που κάνει εποχικές δουλειές (το φθινόπωρο κατεβαίνει στην Κρήτη για τις ελιές, την άνοιξη πουλάει μαναβική στα Κουφονήσια, το καλοκαίρι εργάζεται στον καθαρισμό ξενοδοχείων στην Πάρο). Έρχεται στο χωράφι φορώντας άρωμα και δύο χρυσά σκουλαρίκια. Καπνίζει ηλεκτρονικό τσιγάρο και το όνομά της, στη γλώσσα της, είναι «Λουλούκω». Είναι 36 ετών, μητέρα και γιαγιά, δεν ξέρει ανάγνωση και γραφή γιατί δεν πήγε καθόλου σχολείο, όπως και πολλοί συνομήλικοί της που μεγάλωσαν σε καταυλισμούς. Όταν θέλει να βρει μια διεύθυνση, ρωτάει τους περαστικούς. Όταν της έρχεται sms, κάνει copy paste σε κάποιο πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης του κινητού και το «ακούει». Ανήκει στους εκατοντάδες ανθρώπους που δουλεύουν ως εργάτες γης στους ελαιώνες της Κρήτης, οι περισσότεροι εκ των οποίων κατάγονται από την Τυνησία, την Αίγυπτο, το Μπαγκλαντές, την Αλβανία. Οι Έλληνες εργαζόμενοι που επιλέγουν τέτοιες δουλειές, χωρίς να έχουν δικές τους ελιές, είναι λίγοι.
Προς το λιοτρίβι
Όταν τελειώσει η δουλειά στο χωράφι, ο εξοπλισμός αποθηκεύεται, όμως τα λιόπανα, καμιά φορά και τα γεμάτα σακιά, παραμένουν στο χωράφι. Οι αγρότες δεν φοβούνται ότι θα περάσει κανείς να τα κλέψει. Ίσως γιατί κάτι τέτοιο θα αποτελούσε παραβίαση των κανόνων ευγενούς άμιλλας, ίσως πάλι γιατί σε τόσο μικρά μέρη ακόμη και οι ελιές έχουν μάτια. Ξεκινάμε προς το λιοτρίβι. Σε αμιγώς ελαιοπαραγωγικές περιοχές, όπως είναι η Κρήτη, υπάρχουν πολλών ειδών ελαιοτριβεία. Άλλα είναι μικρά και οικογενειακά, άλλα συνεταιριστικά, άλλα ανήκουν σε μεγάλους αθηναϊκούς ομίλους. Άλλα αγοράζουν το λάδι επιλεκτικά, μόνο όταν η τιμή είναι χαμηλή, άλλα λειτουργούν πιο επαγγελματικά και πληρώνουν ανεξαρτήτως τιμής και στην ώρα τους.
Η στιγμή, πάντως, που φτάνουμε στο ελαιοτριβείο και εναποθέτουμε τα σακιά με τις κορωνέικες και τις τσουνάτες, τις μοβ και τις πράσινες ελιές για να ελαιοποιηθούν, είναι η κορυφαία κάθε ημέρας. Όπως και η επίσκεψη στο γραφείο του ελαιοτριβείου, όπου ο εργαζόμενος πίσω από το γκισέ μας δίνει την απόδειξη για τη χθεσινή συγκομιδή: καλή η οξύτητα μεταξύ 0.40-0.60, πολύ καλή όταν πέφτει στο 0.30 (σ.σ. «έξτρα παρθένο» θεωρείται το ελαιόλαδο με οξύτητα έως 0.80). Γύρω μας, επαγγελματίες αγρότες με ασημί αγροτικά κουβαλούν τη δική τους υπερδιπλάσια παραγωγή και παρακολουθούν την ελαιοποίηση αμίλητοι.
Η ώρα έχει πάει πια επτά, το συνεργείο σκορπίζει. Φεύγοντας από το ελαιοτριβείο περνάω σχεδόν καθημερινά από ένα καφέ στο Κολυμπάρι. Σε τέτοια μέρη, που ευνοούν τις συναθροίσεις και το κουβεντολόι, είναι που διαγράφεται η φυσιογνωμία της σημερινής αγροτικής Κρήτης. Σε τέτοια μέρη, περιμένοντας να ετοιμαστεί ο καφές, ανάμεσα σε τραπέζια γεμάτα αγρότες που έχουν σταματήσει για μία μπίρα, βλέπω έναν μεγαλόσωμο Μπαγκλαντεσιανό να κατευθύνεται προς την έξοδο του μαγαζιού και τον σερβιτόρο να τον αποχαιρετάει με ένα «γεια σου Σήφη!». Δεν ξέρω ποιο είναι το όνομά του στη χώρα του, πάντως στο Κολυμπάρι αυτός ο ψηλός άνδρας από τη Νότια Ασία είναι ο «Σήφης».
Επιστρέφοντας στο κατάλυμα, ανοίγω τον υπολογιστή και μπαίνω σε διάφορες ομάδες στο Facebook σχετικές με την ελαιοπαραγωγή και το λάδι. Εδώ όπου τα μέλη ποστάρουν φωτογραφίες από τους ελαιώνες τους, συγκρίνουν τι ποσοστό επί της παραγωγής παίρνουν τα ελαιοτριβεία σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας («12% στα Τρίκαλα χωρίς μεταφορά», «Σέρρες 17%, κοντά στο 20% με τον ΦΠΑ») και τσακώνονται με μένος για τις καλλιεργητικές πρακτικές, για το πότε είναι η κατάλληλη εποχή για κλάδεμα και ποια είναι η ιδανική απόχρωση του πράσινου στο αγουρέλαιο.
Στα σχόλια, κάτω από τις αναρτήσεις, συγκρούονται οι διαφορετικοί κόσμοι της αγροτιάς: η εμπειρική γνώση του παραγωγού με την επιστημονική γνώση του γεωπόνου. Ο ρομαντισμός του ερασιτέχνη που βλέπει τον ελαιώνα ως απόδραση από την πόλη ή ως χόμπι με την τεχνοκρατική προσέγγιση του επαγγελματία που από το χωράφι περιμένει να ζήσει. Η γενναιοδωρία («καλοφάγωτο το λαδάκι σας») με τον φθόνο («πόσοι λαδέμπορες κυκλοφορούν εδώ μέσα;»). Κι είναι κι άλλοι που στα σχόλια δεν λογομαχούν, απλώς εκφράζουν δημόσια την ανακούφισή τους για το κλείσιμο της σεζόν. «Μετά από τρεις εβδομάδες πολέμου με τις ελιές και τη βροχή, τελείωσα. Καλή συνέχεια σε όσους συνεχίζουν», γράφει ένας παραγωγός την 26η Νοεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα Ελιάς σύμφωνα με την UNESCO. Και του χρόνου, με υγεία.
Διαβάστε ακόμα:
Οδοιπορικό στην ανατολική Κρήτη: Παραλίες με φοίνικες και τοπία γεμάτα ελαιόδεντρα
Αποστολή στην ορεινή Κρήτη: Η ιδιαίτερη περίπτωση της οινοποιού Ηλιάνας Μαλίχιν στη Λαμπινή Ρεθύμνου
H όμορφη, χειμερινή κανονικότητα της Κρήτης -Στην Τουρλωτή Λασιθίου, που δεν έχει αγγίξει ο χρόνος
