Γιορτινό ταξίδι στην Ευρυτανία: Στην καρδιά των ελληνικών βουνών

Ο αέρας μυρίζει καμένο έλατο και ψητά κάστανα. Από τις μαρμάρινες κρήνες, τρέχει παγωμένο νερό, και οι ντόπιοι μάς λένε με περηφάνια: «Αυτό το νερό κατεβαίνει κατευθείαν από το βουνό». Αλλά πίσω από τη γιορτινή βιτρίνα κρύβεται ιστορία. Εδώ κοντά, στο Κεφαλόβρυσο, έπεσε ο Μάρκος Μπότσαρης. Τα πετρόκτιστα σπίτια θυμίζουν μια εποχή που η Ευρυτανία ήταν ορμητήριο επαναστατών, όχι τουριστών.

Χωριά χαραγμένα στην πέτρα

Κορυσχάδες: Η κυβέρνηση του Βουνού

Είκοσι λεπτά από το Καρπενήσι, ο οικισμός των Κορυσχάδων, στέκεται ακίνητος στο χρόνο. Το παλιό σχολείο στην πλατεία σήμερα είναι Μουσείο Εθνικής Αντίστασης. Το 1944, σε αυτές τις αίθουσες, συνήλθε το Εθνικό Συμβούλιο, η «Κυβέρνηση του Βουνού» που ονειρευόταν μια ελεύθερη Ελλάδα εν μέσω Κατοχής.

Βουτύρο και Κλαυσί: Στην κοιλάδα της Ποταμιάς

Ο δρόμος ελίσσεται προς νότο. Το Βουτύρο απλώνεται αμφιθεατρικά με θέα την κοιλάδα, και το όνομα προδίδει την κτηνοτροφική παράδοση. Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, η μεγαλύτερη του νομού, δεσπόζει πάνω από τις πέτρινες στέγες που καπνίζουν αδιάκοπα. Λίγο πιο κάτω, το Κλαυσί κρύβει μια παλαιοχριστιανική βασιλική του 5ου αιώνα. Το όνομα «κλάμα» φέρει τον απόηχο μιας αρχαίας τραγωδίας. Αλλά σήμερα το χωριό είναι γαλήνη καθαρή.

Μεγάλο Χωριό: Η Γεύση του Ορεινού

Το Μεγάλο Χωριό συνδυάζει το αυθεντικό με το σύγχρονο. Φωλιασμένο στους πρόποδες της Καλιακούδας, έχει γίνει γαστρονομικός προορισμός χωρίς να χάσει την ταυτότητά του. Διαμείναμε στο Ξενοδοχείο Λεβάντα, ένα πέτρινο κτίσμα που σέβεται την τοπική αρχιτεκτονική. Το δωμάτιο μυρίζει καμένο ξύλο από το τζάκι. Η θέα από το μπαλκόνι –έλατα και βουνοκορφές που χάνονται στα σύννεφα– δικαιολογεί τις ώρες στο κρύο. Το πρωινό σερβίρεται στο σαλόνι με θέα το Παλαιό Μικρό Χωριό, συνοδεία από ελληνικό καφέ και ντόπια προϊόντα. Είναι το είδος του χώρου που είναι όπως πρέπει, χωρίς υπερβολές, και ακριβώς γι’ αυτό δουλεύει.

Ταβέρνα Άγιος Αθανάσιος: Εκεί που το φαγητό είναι σοβαρή υπόθεση

Δεν έχει μενού τουριστικών επιλογών. Έχει ό,τι μαγείρεψε σήμερα, και αυτό αρκεί. Το αγριογούρουνο στιφάδο λιώνει χωρίς μαχαίρι. Η γλύκα του κρεμμυδιού ισορροπεί την έντονη γεύση του κυνηγιού. Οι χωριάτικες πίτες έχουν φύλλο που ανοίγει την ώρα της παραγγελίας, γεμιστές με χόρτα και ντόπιο τυρί που δεν έχει όνομα, απλά «το τυρί του θείου». Τρώμε στην αυλή, που είναι στεγασμένη τον χειμώνα και με θέρμανση, με θέα που κόβει την ανάσα. Η Μαρία φέρνει άλλη μια πίτα χωρίς να ρωτήσει. «Για το δρόμο», λέει. Εδώ, η φιλοξενία δεν είναι marketing, είναι προσωπική υπόθεση.

Καρβέλης: Η γλυκιά παράδοση

Από το 1981, το γαλακτομπούρεκο Καρβέλη είναι θεσμός. Ο Αλέξανδρος και η Ιωάννα το ξεκίνησαν στο καφενείο της Κυρά-Παρασκευής. Σήμερα το μαγαζί τους είναι προσκύνημα. Το γαλακτομπούρεκο έρχεται ζεστό, με κρέμα πλούσια και φύλλο που τραγανίζει. Δίπλα, το «Ρακόμελο» του γιου τους, Θανάση, προσφέρει εκτός από το ομώνυμο ποτό το φημισμένο γαλακτομπούρεκο, σε σύγχρονο χώρο με παραδοσιακή ψυχή. Το ζεστό ρακόμελο και το γλυκό του κουταλιού, βύσσινο, φτιαγμένο από τη μητέρα, είναι το τέλειο κλείσιμο.

Φραγκίστα: Όταν το νερό δουλεύει

Ο Χαράλαμπος Γαλανός μάς υποδέχεται στον νερόμυλο της οικογένειάς του με περηφάνια. «Τέσσερις γενιές», λέει. «Και δουλεύει ακόμα». Βλέπουμε τις βαριές μυλόπετρες να γυρίζουν, κινούμενες μόνο από τη δύναμη του νερού. Το καλαμπόκι γίνεται αλεύρι, όπως εδώ και αιώνες. Η μυρωδιά του φρεσκοαλεσμένου σιταριού γεμίζει τον χώρο. Δίπλα, η νεροτριβή, η «πλύστρα» των Αγράφων. Χοντρά μάλλινα σκεπάσματα μπαίνουν στον κάδο, όπου το νερό υψηλής πίεσης τα χτυπά και τα καθαρίζει. Ταυτόχρονα, τα «μπαταρίζει» σφίγγει το μαλλί, το κάνει αδιάβροχο. «Δεν χρειάζεται ρεύμα, δεν χρειάζεται απορρυπαντικό. Μόνο νερό και υπομονή». μας λέει η Βούλα, την οποία συναντήσαμε στη νεροτριβή, να πλένει φλοκάτες.

Λίμνη Κρεμαστών: Η ομορφιά του βυθού

Η μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη της Ελλάδας μοιάζει με σκανδιναβικό φιόρδ. Δημιουργήθηκε τη δεκαετία του ’60, βυθίζοντας χωριά και ιστορία. Ο Παναγιώτης Μακρής, καπετάνιος και ιδιοκτήτης της Lake Tours, ξέρει κάθε γωνιά. Καθώς σκίζουμε τα γαλαζοπράσινα νερά, δείχνει προς τις όχθες. «Εκεί κάτω, δέκα μέτρα πιο χαμηλά, ήταν το σπίτι του παππού μου».

Το γεφύρι που παίζει κρυφτό

Το Γεφύρι του Μανώλη, χτισμένο το 1659, ζει διπλή ζωή. Τον χειμώνα βυθίζεται στα νερά της λίμνης. Το καλοκαίρι, όταν η στάθμη πέφτει, αναδύεται σαν φάντασμα. Εμείς είχαμε την ευκαιρία να το δούμε ολόκληρο, καθώς ακόμη δεν έχει ανέβει η στάθμη της λίμνης. Ο Παναγιώτης διηγείται τον θρύλο: ο πρωτομάστορας Μανώλης έχτισε το γεφύρι αλλά έχασε την αγαπημένη του στα νερά. Ή μήπως θυσιάστηκε η ίδια για να στεριώσει το γεφύρι; «Κάθε γεφύρι στην Ελλάδα έχει τέτοιο θρύλο», λέει. «Αλλά αυτό εδώ έχει κάτι παραπάνω, χάνεται και ξαναβρίσκεται. Σαν τη μνήμη».

Άγιος Γεώργιος: Μαγειρική στην Πυροστιά

Η κυρία Διονυσία (Λίνα) δεν έχει εστιατόριο, έχει σπίτι που ανοίγει σε ξένους. Και πυροστιά, το τρίποδο που στήνεται πάνω από τη φωτιά στο τζάκι. Καθόμαστε γύρω από τη φλόγα, βλέποντας το τηγάνι να αχνίζει. Η Διονυσία ετοιμάζει κεφτεδάκια με ντόπιο κρέας και δυόσμο, τηγανισμένα με τέτοια προσοχή που κάθε μπουκιά είναι ισορροπία. Δεν υπάρχει μενού, δεν υπάρχει βιασύνη. Υπάρχει το φαγητό που μαγειρεύεται όπως το μαγείρευε η πεθερά της, την οποία αναφέρεται κατά τη συνάντησή μας με ιδιαίτερη αγάπη. Το άρωμα του ξύλου διαποτίζει τα πάντα. «Η πυροστιά δεν συγχωρεί λάθη», λέει. «Πρέπει να ξέρεις πότε η φωτιά είναι έτοιμη». Φεύγουμε με γεμάτη καρδιά, και έχοντας φυσικά δοκιμάσει τους πεντανόστιμους αυτούς κεφτέδες. Εδώ η μαγειρική είναι πράξη αγάπης, όχι συναλλαγή.

Βίνιανη: Το χωριό που διπλασιάστηκε

Ο σεισμός του 1966 «έσπασε» τη Βίνιανη στα δύο. Η Νέα Βίνιανη, μερικά χιλιόμετρα πιο κάτω, χτίστηκε για να στεγάσει τους σεισμόπληκτους, και το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό. Από ψηλά, με το drone να πετά πάνω από τον οικισμό, βλέπεις κάτι σπάνιο για ελληνικό ορεινό χωριό: τέλεια ρυμοτομία που θα μπορούσε να ανήκει σε αλπικό οικισμό της κεντρικής Ευρώπης. Οι δρόμοι σχηματίζουν γεωμετρικά τετράγωνα, τα σπίτια, όλα με παρόμοια αρχιτεκτονική, έχουν τους δικούς τους κήπους, και η όλη διάταξη αποπνέει μια σχεδιασμένη αρμονία που αντιτίθεται στην οργανική ανάπτυξη των παραδοσιακών χωριών της περιοχής.

Είναι το χωριό του 1960, όταν η πολεοδομία συνάντησε την ανάγκη. Λειτουργικό, οργανωμένο, με κάτι από την αισθητική των μεταπολεμικών οικισμών. Μια Ελλάδα που προσπαθούσε να ξαναχτιστεί με σύγχρονα κριτήρια. Αλλά η Παλιά Βίνιανη, παραμένει λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα. Τα ερειπωμένα πέτρινα σπίτια πνίγονται στη βλάστηση. Μόνο το ιστορικό σχολείο έχει αναστηλωθεί, εκεί όπου ορκίστηκε η «Κυβέρνηση του Βουνού», την άνοιξη του 1944.

Προυσός: Στο σπήλαιο της Παναγίας

Ο δρόμος προς την Μονή Προυσού κόβει την ανάσα, κυριολεκτικά. Περνάει μέσα από το φαράγγι, κάτω από βράχους που κρέμονται επάνω σου. Το «Τύπωμα της Παναγίας», σημάδια στον βράχο που, λέει ο θρύλος, άφησε η Θεοτόκος περνώντας να σώσει την εικόνα της. Η μονή κρέμεται στον κάθετο βράχο σαν φωλιά. Μέσα στο σπηλαιώδες καθολικό, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Προυσιώτισσας, έργο, λέει η παράδοση, του Ευαγγελιστή Λουκά, σε προσκαλεί να σταθείς αθόρυβος. Στο μουσείο, βλέπουμε τα άρματα του Γεώργιου Καραϊσκάκη, που βρήκε εδώ καταφύγιο. Η θέα προς το φαράγγι προκαλεί ίλιγγο, αλλά και σεβασμό. Εδώ, η πίστη και η ιστορία συναντιούνται στο κενό.

Φιδάκια: Το μπαλκόνι της Ευρυτανίας

Το πιο φωτογραφημένο χωριό του νομού δικαιολογεί τη φήμη του. Τα πλακόστρωτα σοκάκια απαγορεύουν αυτοκίνητα. Περπατάς ανάμεσα σε πέτρινα σπίτια που μοιάζει να έχουν βγει από παραμύθι. Αλλά το αληθινό δώρο είναι η θέα. Από το «μπαλκόνι» του χωριού, η Λίμνη Κρεμαστών απλώνεται κάτω σου σαν χάρτης. Το ηλιοβασίλεμα, ήλιος που βουτάει στα νερά, κορυφές που βάφονται μωβ, είναι η εικόνα που θα κουβαλάς.

Μικρό Χωριό: Λάσπη και λιμνούλες

Το Μικρό Χωριό έχει δύο πρόσωπα. Το Νέο, ζωντανό, τουριστικό. Το Παλαιό, χτυπημένο από κατολίσθηση το 1963, τώρα ερημωμένο αλλά πανέμορφο. Με το buggy από την Off Road Tours βγαίνουμε στο χωματόδρομο του ελατοδάσους. Η λάσπη πετάγεται παντού, ο κρύος αέρας καίει το πρόσωπο, αλλά η αίσθηση ελευθερίας είναι ανεκτίμητη. Φτάνουμε στη «Λιμνούλα», μικρή φυσική λίμνη στην είσοδο του Παλαιού χωριού. Τα έλατα καθρεφτίζονται στα ακίνητα νερά. Η σιωπή είναι απόλυτη. Είναι σκηνικό από σκανδιναβικό παραμύθι, εδώ, στην καρδιά της Ρούμελης.

Καφενείο κυρίας Δήμητρας: Ο Χρόνος που πάγωσε

Το καφενείο στην πλατεία στο χωριό Άγιος Αθανάσιος, δεν βρίσκεται σε οδηγούς. Το μαθαίνεις από τους ντόπιους, ή τυχαίνει να το συναντήσεις. Μέσα, η ξυλόσομπα στη μέση «μπουμπουνίζει». Πάνω της, φλούδες πορτοκαλιού ψήνονται και αρωματίζουν τον χώρο. Η κυρία Δήμητρα φτιάχνει ελληνικό καφέ στη χόβολη, με καϊμάκι που στέκεται σαν σύννεφο. Το γλυκό του κουταλιού, κάστανο, έρχεται στο μικρό το πιατάκι. Καθόμαστε και ακούμε ιστορίες. Παλιοί χειμώνες όπου το χιόνι έφτανε δύο μέτρα. Χωριά που αποκλείονταν για εβδομάδες. Άνθρωποι που έφευγαν και άλλοι που έμεναν. «Εδώ δεν έρχονται πολλοί τουρίστες», λέει η Δήμητρα. «Αλλά όσοι έρχονται, ξέρουν γιατί».

Βελούχι: Στη Ρίζα του Χιονιού

Την τελευταία μέρα ανεβαίνουμε στο Χιονοδρομικό Κέντρο Βελουχίου. Στα 1.840 μέτρα, το τοπίο είναι αλπικό. Χιονισμένες κορυφές, αλλά με λιγοστό χιόνι, γαλάζιος ουρανός, απέραντη θέα. Κοιτάζουμε τις κορυφές της Στερεάς Ελλάδας να χάνονται στον ορίζοντα. Η θέα και μόνο, αξίζει την ανάβαση. Στη συνέχεια, πηγαίνουμε στο Κρίκελλο. Διασχίζεις πυκνό ελατοδάσος που μοιάζει αδιαπέραστο, και ξαφνικά ξεπροβάλλει το χωριό. Η πέτρινη πλατεία με τον ναό του Αγίου Νικολάου και τα αιωνόβια πλατάνια είναι η τέλεια εικόνα αποχαιρετισμού.

Η Ευρυτανία δεν δίνει τα μυστικά της εύκολα. Είναι τόπος σκληρός, που ζητάει υπομονή. Αλλά όσοι μένουν αρκετά για να ακούσουν, όχι μόνο να δουν, ανταμείβονται με κάτι σπάνιο στη σύγχρονη Ελλάδα: αυθεντικότητα που δεν συγκρίνεται.

Διαβάστε ακόμα:

Αποστολή στην Ευρυτανία: Γιορτινό ταξίδι στο Καρπενήσι, τον διαχρονικό χειμερινό προορισμό

Απόδραση στο Mεγάλο Χωριό, έναν παράδεισο στην καρδιά της Ευρυτανίας

Φιδάκια Ευρυτανίας: Ένα χωριό δίχως αυτοκίνητα, με καταπληκτική θέα στη Λίμνη Κρεμαστών