Λονδίνο: Επισκεφθήκαμε την έκθεση «Marie Antoinette Style» -To στιλ της βασίλισσας συνεχίζει να εμπνέει τη μόδα

Για την έκθεση που πραγματοποιείται με την υποστήριξη ενός ακόμη θρύλου της μόδας, του οίκου πολυτελών υποδημάτων Manolo Blahnik, συνδυάστηκε η αρχειακή έρευνα με την εξερεύνηση του σχεδίου, της μόδας και της ευρύτερης κουλτούρας, τομείς στους οποίους η Μαρία Αντουανέτα άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι ο ίδιος ο Manolo Blahnik σχεδίασε το 2005 ένα ζευγάρι ροζ mules με το όνομα Antonietta, την επόμενη χρονιά η ταινία της Sofia Coppola με πρωταγωνίστρια την Kirsten Dunst στο ρόλο της νεαρής βασίλισσας εστίαζε ιδιαίτερα στο άψογα επιμελημένο στυλ της, ενώ το 2020 ένα αυθεντικό υπόδημά της ντυμένο με μετάξι πουλήθηκε σε δημοπρασία στο Παλάτι των Βερσαλλιών έναντι 43.750 ευρώ. Ευτυχώς για όσους εξασφαλίσαμε ένα περιζήτητο εισιτήριο για την έκθεση, η επιδεικτική βασίλισσα είχε πολλά ακόμη φανταχτερά αξεσουάρ που περίμεναν να μας εντυπωσιάσουν.

Λάμψη, επισημότητα, μεγαλοπρέπεια και υπερβολή για τη σούπερ σταρ της μόδας του 18ου αιώνα

Οι αίθουσες στο ισόγειο του μουσείου όπου φιλοξενείται η έκθεση περιλαμβάνουν όλα όσα θα περίμενε κανείς για την εκκεντρική Γαλλίδα βασίλισσα με την αχαλίνωτη αλλά ταυτόχρονα ραφινάτη προσέγγιση του στυλ: επισημότητα και μεγαλοπρέπεια, απίστευτα εκθαμβωτικά φορέματα υψηλής ραπτικής, λαμπερά κοσμήματα, κομψά έπιπλα, λαμπερά, εξιδανικευτικά πορτρέτα και αντικείμενα που δεν έχουν ποτέ ως τώρα φύγει από τις Βερσαλλίες. Παράλληλα γίνονται αναφορές στις διακοσμητικές τέχνες, τη μουσική και την κηπουρική, τομείς που την ενδιέφεραν ιδιαίτερα και είχε υπό την προστασία της. Ωστόσο, ανάμεσα στα 250 εκθέματα που μας ταξιδεύουν στο Παρίσι του 18ου αιώνα, είναι τα ενδύματα και τα αξεσουάρ, τα πιο ιδιωτικά της αντικείμενα, που ξεκλειδώνουν πτυχές της σύνθετης και αντιφατικής φύσης της και δημιουργούν στον επισκέπτη μια αίσθηση προσωπικής σύνδεσης με την ιστορία της.

Στο V&A η πρώτη γνωριμία με τη λαμπερή μονάρχη γίνεται στην ροζ τόνων αίθουσα μέσω ενός πορτρέτου σε ηλικία 22 ετών, όπου η αγαπημένη της ζωγράφος Élisabeth Vigée Le Brun την αποτυπώνει υπέρκομψη μέσα σε μετάξια και φιόγκους. Κι ύστερα ξεκινά το υπερθέαμα. Ένας μεγαλειώδης χώρος καλυμμένος με καθρέφτες που αντανακλούν το φως και διαχέουν τη λάμψη, -σαφής αναφορά στις Βερσαλλίες-, μας καλωσορίζει στην αυλή της 14χρονης Μαρίας Αντουανέτας, το 1770. Είναι η αίθουσα όπου εκτίθενται εκπληκτικές ενδυμασίες του 18ου αιώνα -επιβλητικά φορέματα με φουρό που σχηματίζουν θεατρικές σιλουέτες, στολισμένα με άνθη, κεντήματα, αμέτρητα βολάν, αραχνούφαντες δαντέλες, απαλές μεταξωτές υφές και ρίγες σε αποχρώσεις του ροζ.

Ανάμεσά τους, ξεχωρίζει μια εξαιρετικά περίτεχνη νυφική δημιουργία από μεταξωτό μπροκάρ και ασημένιο νήμα, με κορσάζ που μοιάζει σχεδόν σμιλεμένο από γλύπτη. Όλες δε οι κούκλες στις οποίες παρουσιάζονται τα ενδύματα, είναι μικρότερες σε διαστάσεις, εύγλωττα υπενθυμίζοντας τη νεαρή ηλικία της βασίλισσας. Ωστόσο, τα φορέματα αυτά δεν ανήκαν στην ίδια, απλώς αντιπροσωπεύουν το στυλ που καθιέρωσε. Καθώς δεν έχει σωθεί ούτε ένα φόρεμά της ακέραιο -αφού μετά τη Γαλλική Επανάσταση η γκαρνταρόμπα της λεηλατήθηκε, τα υφάσματα κόπηκαν και πουλήθηκαν και όλα τα προσωπικά της είδη διασκορπίστηκαν-, η συγκρότηση της έκθεσης έγινε μελετώντας καταλόγους με τα αγαπημένα της υφάσματα, τα σχέδια και τις σιλουέτες που προτιμούσε, καθώς και πίνακες και χαρακτικά όπου εικονίζεται η ίδια, αλλά και χάρη στο προσωπικό της «Βιβλίο γκαρνταρόμπας» του 1782, ένα μοναδικό έκθεμα με 101 δείγματα μεταξωτών υφασμάτων και χειρόγραφες σημειώσεις.

Δεν λείπουν βέβαια και τα γεμάτα χαρακτήρα, glamour και ιστορία αντικείμενα που όντως της ανήκαν, αναγνωρίσιμα στις προθήκες τους από το χαρακτηριστικό μονόγραμμα της Μαρίας Αντουανέτας. Ανάμεσά τους διακρίνεται ένας λεπτεπίλεπτος γιακάς από μαύρη δαντέλα, ένα ζευγάρι κομψά κεντημένα παπούτσια και δύο μέρη από αυλικές τουαλέτες, σχεδιασμένες να λαμπυρίζουν στο φως των κεριών, τα οποία προσφέρουν μια γεύση για το πόσο εξαιρετικά ήταν τα ενδύματά της.

Πολύτιμοι λίθοι, σπάνια αρώματα

Η αξεπέραστη λάμψη των βαρύτιμων κοσμημάτων και το οσφρητικό αποτύπωμα της νεαρής βασίλισσας είναι η θεματική της επόμενης ενότητας της έκθεσης. Αρκεί να αναφερθεί ότι το 1781 θεωρείται ότι ξόδεψε 750.000 λίβρες -το νόμισμα της εποχής- για διαμάντια και σχεδόν ένα εκατομμύριο για πορσελάνες, όταν το μέσο ημερομίσθιο των υπηκόων της ήταν 3 λίβρες. Καθώς τα προσωπικά κοσμήματα της Μαρίας Αντουανέτας φυγαδεύτηκαν μυστικά από τη Γαλλία και διασώθηκαν από τη μοναδική της επιζήσασα κόρη, τη Μαρία Θηρεσία, στην έκθεση βλέπουμε κάποια από αυτά να επανενώνονται για πρώτη φορά μετά τον θάνατό της με την εκλεπτυσμένη κοσμηματοθήκη-έπιπλο που έλαβε ως γαμήλιο δώρο το 1770, αλλά και με μια μικρή, ολόχρυση με το μονόγραμμά της.

Παρατηρώντας δε τα πορτρέτα της μεταξύ εκθαμβωτικών κομματιών όπως οι διαμαντένιες αγκράφες για τα γοβάκια της -αποκτούσε τέσσερα νέα ζευγάρια κάθε εβδομάδα-, μπορεί να διαπιστώσει κανείς πως η επιλογή λίθων, τρόπων κοπής τους και σχεδίων -όπως οι εμβληματικοί φιόγκοι- συμπλήρωναν αρμονικά και αναδείκνυαν το προσωπικό της στιλ.

Έτερο καθοριστικό στοιχείο του μοναδικού της ύφους, τα περίτεχνα χτενίσματα όπως αποκαλύπτει με γλαφυρό τρόπο η αφήγηση της έκθεσης που αφιερώνεται στο έργο του κομμωτή και της στιλίστριάς της. Αμφότεροι συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση των ογκωδέστατων περουκών της, οι οποίες αν και είχαν δεχθεί κριτική ακόμη κι από την ίδια τη μητέρας της και έγιναν τροφή για καρικατούρες και γελοιογραφίες, καθιερώθηκαν και έγιναν τάση.

Πλούσιες σε αξιοθαύμαστα εκθέματα με εντυπωσιακές λεπτομέρειες και οι επόμενες προθήκες με βεντάλιες -must αξεσουάρ του 18ου αιώνα- στολισμένες και πάλι με πολύτιμους λίθους, πάνελ με animal print μοτίβα του 18ου αιώνα, καθώς και επιστολές γραμμένες από την ίδια τη Μαρία Αντουανέτα. Μια ξεχωριστή ενότητα είναι αφιερωμένη στη φύση και στη νεοκλασική έπαυλη Petit Trianon -το προσωπικό της καταφύγιο διακοσμημένο με φλοράλ υφάσματα, πορσελάνινα σερβίτσια και σχέδια Toile de Jouy-, ενώ εδώ βλέπουμε επίσης το πιάνο που απολάμβανε να παίζει, αλλά και εργαλεία κηπουρικής που χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά σε σκηνοθετημένες αναπαραστάσεις ειδυλλιακής αγροτικής ζωής.

Ο τρόπος που αναβιώνουν τα αρώματα -μια ακόμη ιδιαίτερη εμμονή της- είναι πραγματικά ευφυής. Εδώ, μαθαίνουμε ότι στις Βερσαλλίες -χώρο υπερπλήρη από δοχεία νυκτός και οσμές- η Μαρία Αντουανέτα έκαιγε αρωματικές ουσίες στο δωμάτιό της και κυριολεκτικά αρωματιζόταν από την κορυφή ως τα νύχια, χρησιμοποιώντας τα αρώματα που προμηθεύονταν από επιλεγμένους Παρισινούς αρωματοποιούς, ως μέσο προβολής της γοητείας και της θέσης της.

Τέσσερις προτομές εμποτισμένες με ισάριθμα αρώματα γίνονται αφηγητές της ιστορίας της και μας προσκαλούν να σκύψουμε, να μυρίσουμε και να εισέλθουμε ολοκληρωτικά στον κόσμο της. Καταρχήν, ένας συνδυασμός από κερί μέλισσας, καπνό και βελανιδιά μας μεταφέρει σε έναν χορό μασκέ στην Αίθουσα των Κατόπτρων των Βερσαλλιών. Η δεύτερη προτομή, αναδύοντας νότες από ίριδα, τριαντάφυλλο, λεβάντα, τουμπερόζα, βιολέτα και μόσχο, μας οδηγεί κατευθείαν στο μπουντουάρ της βασίλισσας, αναπαριστώντας το άρωμα της πούδρας και του ρουζ που χρησιμοποιούσε, ενώ το τρίτο άρωμα αποπνέει την ονειρική ατμόσφαιρα του κήπου της στο Petit Trianon, με αρώματα φρέσκου γρασιδιού, πασχαλιάς, τριαντάφυλλων και αγιοκλήματος. Η τέταρτη προτομή ωστόσο, σοκάρει και μας προετοιμάζει για το δραματικό τέλος.

Από την αιματηρή γκιλοτίνα στη λαμπερή αιωνιότητα της μόδας

Σκύβοντας πάνω από την τέταρτη αρωματισμένη προτομή, η δυσοσμία σε κάνει σχεδόν να τιναχτείς προς τα πίσω. Μούχλα, πέτρα, φύκια και ο μολυσμένος Σηκουάνας μας μεταφέρουν στο σκοτεινό κελί της Μαρίας Αντουανέτας, μαζί με μια υποψία κέδρου που ζητούσε να καίνε για να καλυφθεί αφόρητη μυρωδιά. Μαζί με μια σειρά σατυρικών και μειωτικών δημοσιευμάτων που την παρουσιάζουν ως παράφρων ύαινα και ασταθή σάτυρο, ένας κόκκινος διάδρομος προϊδεάζει για τη δυσοίωνη κατάληξη και μας οδηγεί στην τελική πράξη, που γράφτηκε το 1793, όταν η βασίλισσα ήταν 37 ετών. Το τελευταίο της σημείωμα που εκλιπαρούσε για έλεος και αγωνιούσε για το μέλλον των παιδιών της, βρέθηκε μέσα στο προσευχητάρι της, ένα μενταγιόν που περιέχει μια τούφα από τα μακριά μαλλιά της και μια γκιλοτίνα της εποχής πλαισιώνουν το αυθεντικό, λιτό, λευκό νυχτικό που φορούσε στη φυλακή. Είναι το μοναδικό ολόκληρο δικό της ένδυμα που παρουσιάζεται στην έκθεση και μοιάζει να ίπταται στον χώρο λες και το φορά το φάντασμά της, αναγκάζοντάς μας να τη φανταστούμε στις τελευταίες της στιγμές.

Ωστόσο, η έκθεση κλείνει με τρόπο ανάλαφρο, γεμάτο χρώμα και λάμψη, καθώς οι δύο τελευταίες αίθουσες εστιάζουν στην κληρονομιά του στυλ της Μαρίας Αντουανέτας. Στην πρώτη διερευνάται ο τρόπος με τον οποίο η εικόνα της βασίλισσας τιμήθηκε και αναβίωσε από τη βικτωριανή εποχή έως και τη δεκαετία του 1940, με δύο εντυπωσιακά βραδινά φορέματα Art Deco της δεκαετίας του 1920, εμπνευσμένα από εκείνη και σχεδιασμένα από τη Jeanne Lanvin να ξεχωρίζουν ανάμεσα στα εκθέματα.

Έπειτα, η κορύφωση έρχεται με το pièce de résistance της έκθεσης: ένα θεαματικό δείγμα των εντυπωσιακών, γεμάτων από βραδινές τουαλέτες αιθουσών και των μεγάλων εκθέσεων μόδας για τις οποίες φημίζεται το V&A. Από τη μια, η Kate Moss ποζάρει σαν σύγχρονη Μαρία Αντουανέτα, ντυμένη με γαλάζια τουαλέτα Alexander McQueen, όπως τη φωτογράφισε ο Tim Walker για τη Vogue. Από την άλλη, μια προθήκη με τα αυθεντικά υποδήματα και τα σχέδιά τους που δημιούργησε ο Manolo Blahnik ειδικά για την ταινία «Marie Antoinette» της Sofia Coppola.

Γύρω τους, ξετυλίγεται ένα πανόραμα ενδυματολογικής έμπνευσης: τα βραβευμένα με Όσκαρ κοστούμια της Milena Canonero για την ίδια ταινία, οι δημιουργίες υψηλής ραπτικής Dior της Maria Grazia Chiuri από τη σειρά του BBC «Marie Antoinette», ένα μεταξωτό φόρεμα που φόρεσε η θρυλική Norma Shearer στην ταινία «Marie Antoinette» του 1938, καθώς και το χαρακτηριστικό κόκκινο φόρεμα Toile de Jouy της Elle Fanning από τη σειρά «The Great». Το αποτύπωμα της νεαρής βασίλισσας στη σύγχρονη μόδα βεβαιώνουν εντυπωσιακές δημιουργίες υψηλής ραπτικής του John Galliano για τον οίκο Dior, δαντελένια κομμάτια Vivienne Westwood, τολμηρά σύνολα Moschino -συμπεριλαμβανομένων των γεμάτων χιούμορ και χρώμα «Cake dresses», ρομαντικά βολάν από τον Erdem, μια δημιουργία του Alessandro Michele για τον οίκο Valentino, ένα εντυπωσιακό σετ του Meadham Kirchhoff στολισμένο με φιόγκους, καθώς και μια μεταξωτή ροζ φόρμα με δαντελένια βεντάλια της Rihanna για τη συλλογή «Fenty x Puma», που παραχωρήθηκε από την ίδια την καλλιτέχνιδα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν μια υπέροχη δημιουργία του Karl Lagerfeld για τη Chanel που σχεδίασε για τη φωτογράφιση της Kirsten Dunst με έμπνευση τη Μαρία Αντουανέτα στο τεύχος Σεπτεμβρίου 2006 της Vogue, αλλά και αναπαραστάσεις πύργων μακαρόν και γλυκισμάτων Ladurée ως αναφορά στην παστέλ χρωματική παλέτα της ταινίας της Coppola.

Η εντυπωσιακή εγκατάσταση «Marie Antoinette’s Folly» της καλλιτέχνιδας Beth Katleman, ένα πολυτελές και εξαιρετικά λεπτομερές ανάγλυφο τοίχου που αποτελείται από 4.500 χειροποίητα πορσελάνινα μέρη και παραγγέλθηκε ειδικά για την έκθεση από το μουσείο, αποτελεί το φόντο που ολοκληρώνει με θεαματικό τρόπο την εμπειρία. Αν μη τι άλλο, η αίσθηση που αποκομίζει ο επισκέπτης και συνοδεύει τη διαχρονική επιρροή της πιο «en vogue» βασίλισσας που έχει υπάρξει, είναι ότι επιβεβαιώνονται τα λόγια της μητέρας της, αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρεσίας, στις 21 Απριλίου 1770, λίγο πριν η κόρη της στεφθεί βασίλισσα της Γαλλίας: «Όλα τα μάτια θα είναι στραμμένα πάνω σου».

Victoria & Albert Museum -Cromwell Road, South Kensington, SW7 2RL -Διάρκεια έκθεσης: Έως 22 Μαρτίου 2026

Διαβάστε ακόμα:

Οκτώβριος στο Λονδίνο: Κάνοντας βόλτες σε 4 «κρυφές» γωνιές της πόλης

Columbia Road Market: Ζήσαμε την εμπειρία της θεαματικής υπαίθριας αγοράς του Λονδίνου

Λονδίνο: Επισκεφθήκαμε τα χριστουγεννιάτικα τμήματα στα μεγαλύτερα καταστήματά του