Στέκομαι στην κορυφή του Κιθαιρώνα, στα 1.409 μέτρα, και ο άνεμος μοιάζει να μεταφέρει ψιθύρους από το παρελθόν. Τραγικοί ήρωες, θεοί και ημίθεοι περπάτησαν κάποτε σε αυτές τις πλαγιές. Τώρα, το μόνο που ακούγεται είναι το σφύριγμα του αέρα ανάμεσα στα αλπικά λιβάδια και η σιωπή ενός τόπου που κρατά καλά τα μυστικά του.
Μόλις μία ώρα οδήγησης από το κέντρο της Αθήνας με έφερε στα Βίλια και άλλα είκοσι λεπτά ανηφορικής διαδρομής αρκούν για να βρεθώ στο σημείο όπου η ελληνική μυθολογία ενώνεται με τη συγκλονιστική ορεινή φύση. Η διαδρομή είναι μια σταδιακή αποκάλυψη της Ελλάδας που λίγοι γνωρίζουν -απομακρυσμένη από τα πολυσύχναστα νησιά και τις κοσμοπολίτικες παραλίες.
Στα μονοπάτια των μύθων
Ο Κιθαιρώνας είναι ένα βουνό-υπαίθριο μουσείο μυθολογίας. Εδώ, σύμφωνα με τους αρχαίους μύθους, εγκαταλείφθηκε ως βρέφος ο Οιδίποδας, το τραγικό πρόσωπο που η μοίρα του έμελλε να γίνει ένα από τα πιο εμβληματικά σύμβολα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Περπατώντας στα μονοπάτια του βουνού, δεν μπορώ παρά να αναλογιστώ την ειρωνεία: αυτά τα ίδια μονοπάτια, που σήμερα προσφέρουν γαλήνη και μαγευτική θέα, ήταν κάποτε σκηνικό φρικτών προφητειών και μοιραίων συναντήσεων. Στα πυκνά δάση του Κιθαιρώνα, ζούσε κάποτε το τρομερό λιοντάρι που κατάφερε να σκοτώσει ο Ηρακλής. Η δορά του θηρίου έγινε το χαρακτηριστικό ένδυμα του μυθικού ήρωα και ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα σύμβολά του στην αρχαία ελληνική τέχνη. Καθώς ανηφορίζω, προσπαθώ να φανταστώ τη σκηνή της επικής αναμέτρησης, με το θηρίο να ορμά και τον Ηρακλή να βρίσκεται μπροστά σε έναν από τους 12 άθλους του. Υπάρχει όμως και μια πιο μελωδική εκδοχή της ταυτότητας του βουνού. Λέγεται ότι ο Κιθαιρώνας πήρε το όνομά του από τους ήχους της κιθάρας του Ορφέα που αντηχούσαν στις πλαγιές του. Αντηχεί ακόμη η μουσική του στα φαράγγια; Με λίγη φαντασία, το θρόισμα των φύλλων της κεφαλληνιακής ελάτης μπορεί να ακουστεί σαν μια αρχέγονη μελωδία. Το βουνό είναι επίσης στενά συνδεδεμένο με τη λατρεία του Διονύσου. Στις πλαγιές του τελούνταν οι περίφημες βακχικές τελετές, με τις Μαινάδες να περιφέρονται σε έκσταση στα δάση του.
Το βασίλειο της κεφαλληνιακής ελάτης
Ο Κιθαιρώνας αποτελεί φυσικό σύνορο μεταξύ Αττικής και Βοιωτίας, με τα μονοπάτια του να έχουν διαδραματίσει στρατηγικό ρόλο από την αρχαιότητα. Εκτείνεται σαν μια στενή ορεινή ραχοκοκαλιά, μήκους 23 χιλιομέτρων και πλάτους μόλις 7,5 χιλιομέτρων. Η ψηλότερη κορυφή του, ο Προφήτης Ηλίας ή Ελατιάς, υψώνεται επιβλητικά στα 1.409 μέτρα, με εντυπωσιακή κλίση που φτάνει τόσο ψηλά μέσα σε μόλις 4 χιλιόμετρα από την ακτογραμμή.
Καθώς ανηφορίζω, παρατηρώ την εναλλαγή της βλάστησης. Στα χαμηλότερα υψόμετρα, η μεσογειακή χλωρίδα κυριαρχεί: πεύκα με τη χαρακτηριστική μυρωδιά ρετσινιού, πουρνάρια που αγκαλιάζουν το έδαφος, πλατάνια που ξεδιψούν στα μικρά ρυάκια, κουμαριές και αγριοκουμαριές με τους κόκκινους καρπούς τους, σχίνα που μοσχοβολούν μαστίχα, φυλίρια με τα γυαλιστερά τους φύλλα και χαρουπιές, τα «ψωμιά του φτωχού» όπως τις αποκαλούσαν παλιά. Όλα μαζί συνθέτουν ένα καταπράσινο μωσαϊκό που δροσίζει την ψυχή. Όσο ανεβαίνω προς την κορυφή, η βλάστηση μεταμορφώνεται. Ένα σπάνιο και μαγευτικό δάσος κεφαλληνιακής ελάτης κάνει την εμφάνισή του, ένα ενδημικό είδος της Ελλάδας που προσαρμόστηκε στο ξηρό μεσογειακό κλίμα. Οι ψηλές, κωνικές σιλουέτες των ελάτων δημιουργούν μια αίσθηση μυστηρίου και το φως που διαπερνά τα κλαδιά τους χαρίζει στο δάσος μια σχεδόν μυστικιστική ατμόσφαιρα.
Λίγα μέτρα πριν την κορυφή, ένα ασυνήθιστο θέαμα τραβά την προσοχή μου. Ένας ποδηλάτης, με το μέτωπο γυαλιστερό από τον ιδρώτα και μια έκφραση αποφασιστικότητας στο πρόσωπό του, σπρώχνει το ορεινό του ποδήλατο στην τελευταία ανηφόρα. Η σκηνή μοιάζει με ένα μικρό έπος -άνθρωπος και μηχανή ενάντια στη βαρύτητα και την εξάντληση, σε μια προσπάθεια να κατακτήσουν την κορυφή που έχει προκαλέσει ακόμα και θεούς. Σκέφτομαι ότι ίσως ο Ηρακλής, αν ζούσε σήμερα, να είχε και το mountain biking ανάμεσα στους άθλους του.
Φτάνοντας στην κορυφή, τα δέντρα δίνουν τη θέση τους σε αλπικά τοπίο. Εδώ, την σκυτάλη την έχει ήδη πάρει η θέα. Είναι πραγματικά συγκλονιστική. Νοτιοδυτικά απλώνεται ο Κορινθιακός κόλπος, με το Πόρτο Γερμενό, την Ψάθα και το Αλεποχώρι να γυαλίζουν σαν κοσμήματα στον ήλιο. Στο μέσο της θάλασσας οι Αλκυονίδες νήσοι. Λίγο πιο ανατολικά εκτείνεται η περιοχή των Μεγάρων. Προς τα βόρεια, ο θηβαϊκός κάμπος και η λίμνη Υλίκη ξεδιπλώνονται σε όλο τους το μεγαλείο, σαν ένας τεράστιος ζωντανός χάρτης που αναπνέει και μεταβάλλεται με το φως.
Το κομψοτέχνημα του Τσίλλερ
Επιστρέφοντας στα Βίλια και αφού περάσουμε από ολάνθιστες αυλές με τις κληματαριές να ετοιμάζονται να προσφέρουν σκίαση για το καλοκαίρι, κατευθύνομαι προς το κέντρο του οικισμού όπου δεσπόζει ένα αρχιτεκτονικό διαμάντι: ο πανέμορφος ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, έργο του διάσημου Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ, του ανθρώπου που άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά του στην αθηναϊκή αρχιτεκτονική του 19ου αιώνα.
Ο Τσίλλερ, γνωστός για μεγαλόπρεπα κτήρια όπως το Προεδρικό Μέγαρο και το Εθνικό Θέατρο στην Αθήνα, σχεδίασε αυτόν τον βυζαντινού ρυθμού ναό που χτίστηκε το 1893. Γνωστός στους ντόπιους και ως «Αγία Σωτήρα», ο ναός ορθώνεται επιβλητικός με ύψος περίπου 20 μέτρων. Η κατασκευή του ήταν ένα πραγματικό επίτευγμα για την εποχή. Χωρίς σύγχρονα μηχανήματα και τεχνολογικά μέσα, οι πέτρες λαξεύτηκαν σε δύο ξεχωριστά εργοτάξια -ένα στο Παλαιοχώρι και ένα στην κεντρική πλατεία των Βιλίων. Κατόπιν, μεταφέρθηκαν με ζώα και κάρα από την περιοχή Ντρεστάνι. Οι γυναίκες κουβαλούσαν νερό για τις ανάγκες της οικοδομής από τη σημερινή Παναγίτσα και την παλιά βρύση, ενώ τα γυαλιστερά κεραμίδια ταξίδεψαν με κάρα από τη μακρινή Θεσσαλία.
Μπαίνοντας στον ναό, ο χρόνος μοιάζει να σταματά. Το φως διαχέεται από τα ψηλά παράθυρα δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα κατάνυξης. Οι αγιογραφίες είναι εξαιρετικής τέχνης, με ιδιαίτερα εντυπωσιακές αυτές των τεσσάρων Ευαγγελιστών. Λεπτομέρειες στις πτυχώσεις των ενδυμάτων, φυσικότητα στις εκφράσεις των προσώπων και ζωηρά χρώματα που διατηρούν τη λάμψη τους παρά το πέρασμα των δεκαετιών.
Δίπλα ακριβώς στο ναό του Τσίλλερ βρίσκεται η αρχαιότερη εκκλησία των Ταξιαρχών Γαβριήλ και Μιχαήλ, χτισμένη το 1637. Ο συνδυασμός των δύο ναών, του παλαιού και του νέου, δημιουργεί μια αίσθηση συνέχειας και παράδοσης που ενώνει τις γενιές.
Το Παλαιοχώρι και το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου
Νότια των Βιλίων, βρίσκεται μια περιοχή που ονομάζεται Παλαιοχώρι, όπου σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις βρισκόταν ο αρχικός οικισμός. Η τοποθεσία έχει τη δική της δραματική ιστορία. Μια πειρατική επιδρομή αποδείχθηκε καταστροφική για τους κατοίκους της περιοχής, αναγκάζοντας τους επιζώντες να καταφύγουν ψηλότερα στο βουνό, όπου έχτισαν τον σημερινό οικισμό των Βιλίων.
Διασχίζοντας ένα δρόμο μέσα στο καταπράσινο τοπίο, φτάνω στο γραφικό ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου. Μόνος αυτός ο ναός στέκεται ακόμη όρθιος, σαν φύλακας των αναμνήσεων ενός χωριού που χάθηκε στο χρόνο.
Η εξωτερική του όψη είναι λιτή αλλά εντυπωσιακή. Μπαίνοντας στο εσωτερικό του, το χαμηλό φως από τα μικρά παράθυρα δημιουργεί μια ατμόσφαιρα μυστηρίου. Εδώ, είμαστε μαζί με την Μιμίκα και την αδερφή της την Μαρία, οι οποίες περάσαν πολλά από τα καλοκαίρια τους σε αυτόν τόπο και μου διηγούνται ιστορίες. Ανάβουμε τα καντήλια μπροστά στο τέμπλο και ρίχνουν τρεμάμενες σκιές στους τοίχους, ζωντανεύοντας τις αγιογραφίες.
Παρά την απομόνωση, το εκκλησάκι είναι εξαιρετικά προσεγμένο. Τα μανουάλια γυαλίζουν, τα στασίδια είναι καθαρά, και η ατμόσφαιρα είναι βαθιά κατανυκτική. Είναι προφανές ότι οι κάτοικοι των Βιλίων συνεχίζουν να φροντίζουν αυτό το μικρό κόσμημα με αγάπη και αφοσίωση. «Πριν λίγες ημέρες ήταν και του Αγίου Γεωργίου, οπότε εδώ έγινε λειτουργία», θα μου πουν τα κορίτσια. Στο Παλαιοχώρι έγινε και η εξόρυξη της πέτρας για το ναό του Τσίλλερ. Οι εργάτες κατρακυλούσαν τους ογκόλιθους από το ύψωμα της βορινής πλευράς μέχρι την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, όπου οι τεχνίτες τούς έδιναν την αρχική μορφή.
Μια ημέρα στο βουνό
Καθώς ο ήλιος αρχίζει να δύει, ρίχνοντας χρυσαφένιες ανταύγειες στα πέτρινα σπίτια των Βιλίων, αναλογίζομαι τον πλούτο αυτής της μονοήμερης εξόρμησης. Σε λιγότερο από δύο ώρες από την πολύβουη Αθήνα, βρέθηκα σε έναν κόσμο μύθων, ιστορίας και φυσικής ομορφιάς που παραμένει ανεξερεύνητος για τους περισσότερους ταξιδιώτες.
Ο Κιθαιρώνας, με τις μυθικές του αναφορές, τη βιοποικιλότητα και την ιστορική του σημασία, αποτελεί ένα ζωντανό μουσείο όπου συνυπάρχουν αρμονικά το παρελθόν και το παρόν. Τα μονοπάτια του, τα ίδια που κάποτε περπάτησαν θεοί και ήρωες, προσφέρονται τώρα για πεζοπορία και εξερεύνηση. Τα δάση του, κάποτε καταφύγιο του λιονταριού του Κιθαιρώνα, είναι τώρα ένα φυσικό καταφύγιο για σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας.
Στην επιστροφή προς την Αθήνα, με τον Κιθαιρώνα να λούζεται στα τελευταία φώτα της ημέρας, σκέφτομαι πως αν και σήμερα δεν σεργιανανε στις πλαγιές του μυθικοί ήρωες, βασιλιάδες και γλεντοκόποι θεοί, η μαγεία του τόπου παραμένει αναλλοίωτη, έτοιμη να γοητεύσει τον σύγχρονο περιηγητή που θα τολμήσει να εξερευνήσει τα μυστικά του.
Διαβάστε ακόμα:
Μια αναζωογονητική βόλτα στα βουνά της Αττικής: Πεζοπορία, ιστορικά μονοπάτια, όμορφη φύση
Μονοήμερες εκδρομές στα χωριά και τις παραλίες της Αττικής
Φθινοπωρινή απόδραση: Από την Αθήνα στη λίμνη Μπελέτσι και τις Αφίδνες
