Τη χαρακτηρίζουμε συχνά ως «κόμισσα, κοντέσα ή κοσμοπολίτισσα των Επτανήσων» αναφερόμενοι στη χάρη, την πολυπολιτισμική της κληρονομιά και τον αέρα του παγκοσμίως γνωστού προορισμού που αποπνέει. Και δίκαια, αφού η Κέρκυρα με το μοναδικό της χαρακτήρα, τη συγκλονιστική φυσική της ομορφιά, τις ποικίλες παραδόσεις, τα ξεχωριστά έθιμα και την απίστευτα γοητευτική παλιά της πόλη, αποτελεί πάντα μια εμπειρία που απολαμβάνουν όλες οι αισθήσεις.
Οι διαρκείς εναλλαγές στην παλιά πόλη μαγεύουν κάθε επισκέπτη: από την μία ιστορικά κτίρια μνημειώδους αρχιτεκτονικής κι από την άλλη υπέροχοι ανοιχτοί χώρου πρασίνου, στην μία πλευρά η μαγευτική θέα προς το Ιόνιο που καλεί το βλέμμα να χαθεί στο απέραντο γαλάζιο και στην άλλη τα γραφικά καντούνια που καλούν το βήμα να χαθεί στο λαβύρινθό τους, από την μία οι κομψές πλατείες κι από την άλλη τα σφιχταγκαλιασμένα παστέλ κτίρια, η βόλτα στην πόλη της Κέρκυρας δεν χορταίνεται κι αποζημιώνει όποια κατεύθυνση κι αν ακολουθήσετε.
Μία από τις πιο ατμοσφαιρικές γειτονιές, ένα αυθεντικό κομμάτι της πόλης και των ιστοριών που μας αφηγείται, ένα ιδιόμορφο κουβάρι από στενά καντούνια, πολυώροφα παλιά σπίτια, κρυφές λουλουδιασμένες αυλές, απλά ταβερνάκια, αλλά και χαλάσματα μισογκρεμισμένων κτηρίων, βρίσκεται στρυμωγμένη κάτω και πέρα από το Νέο Φρούριο. Είναι η λεγόμενη «Οβριακή», η γειτονιά όπου έζησε, άνθισε και εκδιώχθηκε η Εβραϊκή κοινότητα της Κέρκυρας και στην οποία η περιήγηση αποτελεί εκτός από όμορφη βόλτα, ένα πραγματικό ταξίδι γνώσης στο παρελθόν και την ιστορία του νησιού.
Η περιοχή που γίνεται αφηγητής της πολυτάραχης ιστορίας του κερκυραϊκού εβραϊκού πληθυσμού. Η πρώτη γραπτή αναφορά στην παρουσία των Εβραίων στην Κέρκυρα γίνεται τον 12ο αιώνα, ενώ από τον επόμενο κιόλας αιώνα πολλοί πλέον Εβραίοι ζουν στο νησί, στο λόφο του Καμπιέλο, που ως εβραϊκή συνοικία αποκαλούνταν «Οβριοβούνι». Όπως και σε άλλες ελληνικές και ευρωπαϊκές πόλεις, οι Εβραίοι διέπρεπαν στο εμπόριο, οπότε δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι και στην Κέρκυρα στην πλειοψηφία τους ήταν έμποροι. Ο πλούτος και η οικονομική τους ευρωστία ήταν ο λόγος που προστατεύονταν με διατάγματα των ενετικών αρχών από τις αντισημιτικές τάσεις και την εχθρότητα κάποιες φορές του ντόπιου πληθυσμού, απολαμβάνοντας παράλληλα προνόμια όπως η δυνατότητα άσκησης του επαγγέλματος του δικηγόρου ή του γιατρού.
Ωστόσο, οι Βενετοί προκειμένου να εγκατασταθούν οι ίδιοι στον ευάερο λόφο του Καμπιέλο, με διάταγμα του 1525 ορίζουν την εγκατάσταση της εβραϊκής κοινότητας στην τοποθεσία Σπηλιά, μεταξύ των τριών παράλληλων οδών Βελισσαρίου, Παλαιολόγου και Αγίας Σοφίας. Ακόμη και σήμερα, σε έναν απλό περίπατο κατά μήκος αυτών και των γύρω, ιδιαίτερα στενών, ανήλιων δρόμων, μπορούμε να αντιληφθούμε γιατί η γειτονιά πήρε την ονομασία αυτή. Το φως του ήλιου συχνά δεν έβλεπε ολόκληρα τμήματα της πυκνοδομημένης συνοικίας, η οποία μη έχοντας τα ανοίγματα του Καμπιέλο, αλλά κι επειδή ο πληθυσμός αναγκάστηκε να στριμωχτεί σε πολυώροφες οικοδομές, αντιμετώπιζε ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης, με την έλλειψη καθαρού αέρα να οδηγεί σε υψηλά ποσοστά θνησιμότητας από φυματίωση.
Σταθμοί στην ιστορία της κοινότητας τον ίδιο αιώνα ήταν τα έτη 1537, οπότε καταστράφηκε η πρώτη Συναγωγή «Πουλιέζα» και 1571, που παρά την απόφαση της Βενετίας για εκδίωξη όλων των Εβραίων από τα εδάφη της, οι Εβραίοι της Κέρκυρας εξαιρέθηκαν. Έτσι, τον 17ο αιώνα στην περιοχή αυτή ζούσαν περίπου 500 οικογένειες ενώ τον 18ο αιώνα 1.171 Εβραίοι.
Σημείο καμπής υπήρξαν τα βίαια επεισόδια του 1891, γνωστά ως εβραϊκά ή γκεζερά. Με αφορμή το φόνο μιας οκτάχρονης εβραιοπούλας αναβίωσε η «Συκοφαντία του αίματος», ένας μεσαιωνικός λίβελος που δυστυχώς επιβίωνε ακόμα κι έτσι κατηγορήθηκαν οι Εβραίοι του νησιού ότι σκότωσαν οι ίδιοι το κορίτσι, που υποτίθεται ότι ήταν χριστιανή, ως ανθρωποθυσία. Καθώς πλησίαζε το χριστιανικό Πάσχα, οπότε συχνά σημειώνονταν αντισημιτικές εκδηλώσεις, αλλά και οι εκλογές που υπενθύμιζαν το ζήτημα της χειραφέτησης και των πολιτικών δικαιωμάτων των Εβραίων, η ένταση επεκτάθηκε.
Εξοργισμένος ο όχλος εισέβαλε στην εβραϊκή γειτονιά, κάηκαν σπίτια, λιθοβολήθηκε η κατοικία του ραβίνου και βεβηλώθηκε το νεκροταφείο. Η αστυνομία απέκλεισε τη συνοικία, αλλά η κατάσταση εκτραχύνθηκε τόσο, ώστε χρειάστηκε η παρουσία του βρετανικού στόλου στα ανοιχτά της Κέρκυρας για να αποσταλούν ένα μήνα μετά στρατεύματα από την ηπειρωτική Ελλάδα, προκειμένου να επαναφέρουν την τάξη. Τα γεγονότα κόστισαν στους Εβραίους του νησιού μεταξύ 17-22 νεκρούς και με τη μετανάστευση πολλών οικογενειών έκτοτε, από τα 6.000 μέλη, το 1941 η κοινότητα έφθασε να αριθμεί μόλις 2.000.
Τον Σεπτέμβριο του 1943, οι Γερμανοί αφού πρώτα βομβάρδισαν την πόλη καταστρέφοντας ιστορικά κτίρια, ανάμεσά τους και τη συναγωγή «Veccia», πήραν την κυριαρχία του νησιού από τους Ιταλούς. Τον ακόλουθο Ιούνιο, οι ναζιστικές δυνάμεις συγκέντρωσαν όλες τις οικογένειες στην πλατεία Στρατού, οδηγώντας τες στο Παλαιό Φρούριο. Απελπισμένοι και αβοήθητοι, Εβραίοι κάθε ηλικίας, παρέδωσαν ό,τι αντικείμενο αξίας είχαν επάνω τους και μαζί τα κλειδιά των σπιτιών τους, τα οποία την ίδια μέρα άρχισαν να λεηλατούνται – και όχι μόνο από Γερμανούς στρατιώτες. Μετά βίας πρόλαβαν να ξεφύγουν περίπου 200 γυναίκες και να κρυφτούν στα χωριά αλλάζοντας τα ονόματά τους, ενώ περίπου 2.000 άτομα επιβιβάστηκαν σταδιακά σε μαούνες, πλοία και κατόπιν σε φορτηγά-βαγόνια, για να καταλήξουν στους θαλάμους αερίων και τα κρεματόρια του στρατοπέδου Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Οι περισσότεροι από τους ούτε 200 επιζώντες επέστρεψαν στην Κέρκυρα μόνο για μικρό χρονικό διάστημα, βρίσκοντας τα σπίτια τους ρημαγμένα ή κατειλημμένα από ξένους. Σήμερα, η Εβραϊκή Κοινότητα της Κέρκυρας αριθμεί μόνο 60 περίπου μέλη.
Επίσκεψη στη Συναγωγή
Στην ατμοσφαιρική αυτή συνοικία, αφήστε τη βόλτα ανάμεσα στα στενά και τα αδιέξοδα, τα ψηλά κτίρια με τους ξεφτισμένους συχνά τοίχους που φέρουν τη γοητευτική πατίνα του χρόνου και τις σειρές από σχοινιά μπουγάδων που διασταυρώνονται από πάνω σας, να σας οδηγήσει στο επίκεντρο της εβραϊκής κοινότητας, που δεν είναι άλλη από τη Νέα Συναγωγή. Εκτός από την πρώτη το 1537, και η δεύτερη γνωστή συναγωγή με το όνομα «Μιντράς» κάηκε ολοσχερώς το 1926, ενώ ακολούθησε και η καταστροφή της «Βέκια» από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών. H νέα Συναγωγή ή «Nuova», χτίστηκε όταν εγκαταλείφθηκε η «Γκρέκα» στο Καμπιέλο και είναι το γωνιακό κτίσμα σε αχνοκίτρινο χρώμα που θα συναντήσετε στη γωνία της οδού Βελισσαρίου.
Χτισμένη πάνω σε παλαιότερο κτίριο, βρίσκεται δίπλα στο σπίτι που γεννήθηκε το 1895 ο Ελβετός συγγραφέας Αλβέρτος Κοέν, που μετανάστευσε με την οικογένειά του στη Μασσαλία το 1900 και παρά την κοινωνική απομόνωση που βίωσε λόγω αντισημιτισμού, βραβεύτηκε για το έργο του από τη Γαλλική Ακαδημία. Παρότι στην Κέρκυρα ξαναγύρισε μόνο μία φορά, το 1908 για το Μπαρ Μιτσβά του, μια αναθηματική πλάκα στην πρόσοψη της Συναγωγής τιμά την προσωπικότητα και το έργο του.
Αφού παρατηρήσετε την αρχιτεκτονική της Nuova με τις έντονες επιρροές του ενετικού μπαρόκ, μπείτε στο εσωτερικό – αν δεν είναι ανοιχτά ζητήστε από τα μαγαζιά της περιοχής να καλέσουν τον υπεύθυνο που θα σας ανοίξει πρόθυμα – για να διαπιστώσετε ότι και η διαρρύθμιση και η διακόσμηση ακολουθούν τον ίδιο ρυθμό. Μια διπλή ημικυκλική σκάλα θα σας φέρει στον πρώτο όροφο με τα τοξωτά παράθυρα και τη μεγάλη μαρμάρινη πλάκα, που τραβά την προσοχή πάνω στους γαλάζιους τοίχους και μνημονεύει τα 2.000 μέλη που η τοπική κοινότητα έχασε στο Άουσβιτς. Στο ισόγειο όπου στεγάζονται τα γραφεία της εβραϊκής κοινότητας μπορείτε να δείτε ενδιαφέρουσες φωτογραφίες από την καθημερινότητα των κατοίκων της περιοχής περασμένων δεκαετιών.
Ακολουθώντας γραφικά αδιέξοδα και πλακόστρωτα σοκάκια
Η περιήγηση έχει πολλά ακόμη να αποκαλύψει για την ιστορία της περιοχής, όσα τη σημάδεψαν και τη διαμόρφωσαν. Οι ορθόδοξες εκκλησίες με τα χαρακτηριστικά καμπαναριά τους να έχουν ως και σχοινιά μπουγάδων δεμένα γύρω τους, φανερώνουν ότι στη συνοικία κατοικούσαν και χριστιανοί, ενώ περπατώντας από τετράγωνο σε τετράγωνο αντιλαμβάνεται κανείς ότι εδώ η έννοια της πλατείας είναι διαφορετική, τα ανοίγματα είναι μικρά, τα στρυμωγμένα κτίρια κάνουν το βλέμμα να σηκώνεται ψηλά, ενώ δεν λείπουν και πολλά που στέκουν μισογκρεμισμένα και χορταριασμένα. Όπως τα ερείπια του βομβαρδισμένου δημοτικού σχολείου δίπλα στη Συναγωγή, που κάποτε είχε ζωή, ή το γυμνό σημείο του λόφου όπου παλαιότερα βρισκόταν το εβραϊκό νεκροταφείο.
Ωστόσο, οι δρόμοι της Σπηλιάς παραμένουν ζωντανοί και γεμάτοι κίνηση, με έκδηλη τη δική τους ιδιαιτερότητα, πέρα από την εξωστρέφεια και την κοσμοπολίτικη αύρα της υπόλοιπης παλιάς πόλης. Η βόλτα αποδεικνύεται εξίσου ενδιαφέρουσα στη διάρκεια της ημέρας, με τα μικρομάγαζα να κρύβουν πολλές φορές όμορφα χειροτεχνήματα, αλλά και το βραδάκι, όταν τα άφθονα ταβερνάκια και μεζεδοπωλεία απλώνουν τα τραπέζια τους πάνω στα σοκάκια και οι μυρωδιές από τις κουζίνες τους κατακλύζουν την περιοχή.
Αγαπημένο στέκι των ντόπιων, το εστιατόριο-μεζεδοπωλείο «Πέργολα», πολύ κοντά στη Συναγωγή, στεγάζεται σε ένα βενετσιάνικο κτίριο που ανήκει στην Εβραϊκή Κοινότητα. Στο θολωτό εσωτερικό διατηρούνται οι παλιές αψίδες, εξάλλου εδώ λειτουργούσε επί 101 χρόνια ο παραδοσιακός φούρνος της συνοικίας, όπως μας πληροφορούν οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες κοντά στην είσοδο. Τώρα που ο καιρός ανοίγει, τα εξωτερικά τραπέζια γίνονται περιζήτητα, όπως και οι μεγάλες μερίδες των νόστιμων κερκυραϊκών σπεσιαλιτέ – δοκιμάστε το πιάτο «τσιγαρέλι» με μαγειρευτά, πικάντικα χόρτα αν αναζητάτε αυθεντικές γεύσεις. Οι σπιτικές πίτες όπως η πλούσια πρασόπιτα και λαχταριστά ορεκτικά όπως τα μπουρεκάκια με μελιτζάνα και οι κολοκυθοκεφτέδες, είναι η καλύτερη αρχή για να συνοδεύσετε το ούζο ή το τσίπουρο, συνεχίζοντας με την πολύ δημοφιλή στους ντόπιους φριτούρα θαλασσινών.
Αλλά και τα κρεατικά, είτε σχάρας όπως το χορταστικό γεμιστό μπιφτέκι ή μαγειρευτά όπως το στιφάδο και το κλέφτικο, εγγυόνται ένα λουκούλλειο γεύμα. Απολαύστε την κομπόστα μήλου σε γρεναδίνη με κανέλα και γλυκάνισο σαν εγκάρδιο κέρασμα και πριν απομακρυνθείτε από τον γεμάτο γραφικότητα αυτό δρόμο, περάστε κι από τον διπλανό φούρνο, συνέχεια του παλιού, για αφράτα μουστοκούλουρα και μυρωδάτα κουλουράκια που θα κάνουν πιο απολαυστική την περιπλάνησή σας στην ξεχωριστή αυτή περιοχή με τα έκδηλα ίχνη της πολυτάραχης ιστορίας.
Φροντίστε να κλείσετε τον περίπατό σας κατευθυνόμενοι στην Πλατεία Νέου Φρουρίου και στο ιδιαίτερα συγκινητικό Μνημείο του Εβραϊκού Ολοκαυτώματος. Το έργο του γλύπτη Γεωργίου Καραχάλιου αναπαριστά τις γεμάτη ένταση μορφές μιας εβραϊκής οικογένειας που απογυμνωμένη από αξιοπρέπεια και υπάρχοντα, ξεριζώνεται από τον τόπο της προς το πιο δυσοίωνο πεπρωμένο. Μια μαρμάρινη πλάκα το αφιερώνει στη μνήμη των 2.000 μελών της εβραϊκής κοινότητας του πανέμορφου νησιού που για μια άλλη φορά αποδεικνύει την πολύπλευρη ιστορία του.
Διαβάστε ακόμα:
5 ιστορικές εκκλησίες που αξίζει να γνωρίσετε στην παλιά πόλη της Κέρκυρας
Κέρκυρα: Τα ωραιότερα αξιοθέατα και εμπειρίες εκτός της πρωτεύουσας του νησιού
