Η Ποσειδωνία η Ωκεάνιος (Posidonia Oceanica) είναι είδος θαλασσίου φανερογάμου (πρόκειται για ανώτερο φυτό – θαλάσσιο αγγειόσπερμο, αν και λανθασμένα συχνά το αποκαλούμε «φύκια»), ενδημικό στη Μεσόγειο Θάλασσα.
Ο καρπός της διασπείρεται ελεύθερα, επιπλέει και είναι γνωστός στην Ιταλία ως «η ελιά της θάλασσας» (l’oliva di mare). Είναι ένα είδος με ιδιαίτερα εκτεταμένη εξάπλωση στη Μεσόγειο και στις ακτές της Ελλάδας.
Σχηματίζει μεγάλα υποθαλάσσια λιβάδια που αποτελούν σημαντικό μέρος του οικοσυστήματος για τη Μεσόγειο, με παραγωγικότητα εφάμιλλη αυτής των δασών του Αμαζονίου και των παράκτιων υγροτόπων και περισσότερα από 300 είδη φυτών και πάνω από 1.000 είδη θαλασσίων ζώων να ζουν στα λιβάδια της.
Ο ρόλος της Ποσειδωνίας
Eίναι μοναδικός, γιατί παρέχει σημαντικές οικοσυστημικές λειτουργίες και υπηρεσίες από βιολογικής άποψης, εξασφαλίζοντας την διατήρηση της υγείας, προσφέροντας πολύ υψηλή πρωτογενή παραγωγή στο θαλάσσιο οικοσύστημα.
• Τα λιβάδια αποτελούν τόπους καταφυγίου και αναπαραγωγής, λειτουργούν δηλαδή, σαν βρεφοκομεία, για περισσότερα από 80 είδη ψαριών και καρκινοειδών(καβούρια, γαρίδες) εμπορικής σημασίας. Η τοπική αλιεία πλήττεται όταν τα λιβάδια ποσειδωνίας εξαφανίζονται.
• Όπως και τα χερσαία φυτά, τα υποβρύχια δάση δεσμεύουν σημαντικές ποσότητες άνθρακα από την ατμόσφαιρα, εμπλουτίζοντας έτσι τα νερά και την ατμόσφαιρα με οξυγόνο. Ερευνητές από πολλές χώρες, ανάμεσά τους και την Ελλάδα, είδαν ότι τα θαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας, αν και καλύπτουν λιγότερο από το 0,2% των ωκεανών, απορροφούν έως και 83.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, όταν ένα επίγειο δάσος μπορεί να απορροφήσει έως και 30.000 τόνους.
• Επιπλέον, τα λιβάδια Ποσειδωνίας λειτουργούν ως ιζηματοπαγίδες, που απομακρύνουν ρυπογόνα οργανικά από το νερό, παρέχοντας φυσικά φίλτρα καθαρισμού και συμβάλλοντας στην ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων του ιζήματος και της στήλης του νερού.
• Παράλληλα, τα αναχώματα που «χτίζουν» οι ρίζες τους, σε συνδυασμό με το πυκνό και ανθεκτικό φύλλωμα της Ποσειδωνίας, λειτουργούν σαν πανίσχυροι κυματοθραύστες, απορροφώντας έτσι, ένα σημαντικό ποσοστό της κυματικής ενέργειας στην παράκτια ζώνη. Προστατεύουν έτσι, το βυθό και τις ακτές από τη διάβρωση. Με την αποψίλωση των θαλάσσιων λιβαδιών πολλές παραλίες απειλούνται με συρρίκνωση ή και εξαφάνιση.
• Μεγάλα τμήματα του λιβαδιού (ως νεκρά φύλλα) προσφέρουν θρεπτικά στοιχεία στο θαλάσσιο οικοσύστημα, ενώ όταν αυτά μεταφέρονται στην παράκτια ζώνη, σε αμμώδεις παραλίες, λειτουργούν ως φυσική άμυνα κατά της διάβρωσης των παραλιών.
• Οι Ποσειδωνίες είναι πολύ ωραίες και συναρπαστικές περιοχές για κατάδυση και υπαίθριες δραστηριότητες καθώς είναι περιοχές με μεγάλες προοπτικές τουριστικής και πολιτιστικής ανάπτυξης.
Γιατί αφανίζεται η Ποσειδωνία;
Τα λιβάδια της Ποσειδώνιας είναι πολύ ευαίσθητα στις ανθρωπογενείς επεμβάσεις στη θάλασσα και τις αλλαγές που προκαλούν αυτές στο θαλάσσιο οικοσύστημα. Είναι δηλαδή, ένα από τα πλέον ευάλωτα οικοσυστήματα παγκοσμίως.
Από το 1960 έως και σήμερα, σε πολλές περιοχές της Μεσογείου έχει παρατηρηθεί η συρρίκνωσή τους, ενώ σε πολλές περιπτώσεις τα λιβάδια έχουν οδηγηθεί σε αφανισμό, κάτι που είναι άμεσα συνδεόμενο με την ανθρώπινη δραστηριότητα στην παράκτια ζώνη. Περίπου το 20% των υποθαλάσσιων λιβαδιών παγκοσμίως έχει εξαφανιστεί την τελευταία δεκαετία και κάθε χρόνο χάνεται τουλάχιστον το 1,5% των εναπομεινάντων λειβαδιών. Με την καταστροφή τους, το διοξείδιο του άνθρακα που κρατούσαν αποθηκευμένο διαφεύγει. Υπολογίζεται ότι η ποσότητα διοξειδίου που εκπέμπεται όταν η Ποσειδωνία καταστρέφεται, είναι έως και 25% μεγαλύτερη από αυτήν που εκλύεται με την αποψίλωση των επίγειων δασών.
Ποιοι την απειλούν;
Οι πλέον διαδεδομένες απειλές που οδηγούν στην συρρίκνωση και τον αφανισμό των θαλασσίων λιβαδιών είναι η οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα που άμεσα ή έμμεσα αυξάνει τη θολερότητα του νερού, όπως:
• Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη στην παράκτια ζώνη(κατασκευές, λιμάνια, εγγειοβελτιωτικά έργα κάθετων στην ακτογραμμή.
• Η ανεξέλεγκτη αγκυροβόληση επαγγελματικών σκαφών και σκαφών αναψυχής ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες στην χώρα μας. Ο απαράμιλλης ομορφιάς θαλάσσιος στίβος του Αιγαίου, φιλοξενεί κάθε καλοκαίρι χιλιάδες σκάφη, που παρόλο το οικονομικό όφελος, δημιουργεί τεράστια οικολογική επιβάρυνση και αποτελεί ίσως την σημαντικότερη αιτία μηχανικής διατάραξης και υποβάθμισης των λιβαδιών.
• Η δημιουργία αμμωδών παραλιών σε περιοχές που δεν υπήρχαν πριν.
• Η θαλάσσια ρύπανση (κυρίως αυτή που σχετίζεται με την οργανική ρύπανση και προκαλείται από τη διάθεση ανεπεξέργαστων αστικών, γεωργικών και βιομηχανικών λυμάτων) στην θάλασσα.
• Η ανεξέλεγκτη εγκατάσταση ιχθυοκαλλιεργειών (αύξηση των οργανικών φορτίων από μη καταναλωμένη τροφή που διαφεύγει στην θάλασσα μοιραία επηρεάζουν την ευαίσθητη στην οργανική ρύπανση Ποσειδώνια).
• Η παράνομη χρήση συρόμενων αλιευτικών εργαλείων (π.χ. τράτες βυθού) σε περιοχές που υπάρχουν λιβάδια.
• Η παράνομη αλιεία με εκρηκτικές ύλες σε περιοχές που υπάρχουν λιβάδια. • Λόγω του σημαντικού οικολογικού ρόλου καθώς και της τάσης που έχει για συρρίκνωση, η Ποσειδώνια προστατεύεται από όλες τις χώρες της Ευρώπης.
Για την ορθή διαχείρισή της απαιτείται η γνώση της χωρικής της έκτασης, και η χαρτογράφησή της με σύγχρονα εργαλεία και μεθόδους.
Στην Ελλάδα, παρότι έχει δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα, μικρός αριθμός λιβαδιών έχει χαρτογραφηθεί, περίπου το 80% των λιβαδιών της χώρας παραμένει ακόμα αχαρτογράφητο, κυρίως σε περιοχές του δικτύου Natura 2000, ενώ τα δεδομένα αυτά είναι πλέον παλαιά και κρίνεται απαραίτητη η επικαιροποίησή τους με νέες μεθόδους και τεχνολογίες συνεπικουρώντας τις κλασσικές προσεγγίσεις. Η χρήση νέων τεχνολογιών όπως η δορυφορική τηλεπισκόπηση, η οπτική καταγραφή με αυτόνομη κατάδυση ή/και υποβρύχιες κάμερες, η χρήση ωκεανογραφικών σκαφών με ηχοβολιστικές συσκευές κλπ. κρίνεται πλέον απαραίτητη για την διάσωση της Ποσειδωνίας.
