Το ορεινό κομμάτι της Άρτας καλύπτεται στο μεγαλύτερο μέρος του από τα Αθαμανικά Όρη, γνωστά και ως Τζουμέρκα, που εκτείνονται στα βορειοανατολικά του νομού. Στο βορειοδυτικό τμήμα δεσπόζει το Ξηροβούνι, ενώ νοτιοανατολικά υψώνονται τα Όρη Βάλτου.
Το έντονο ανάγλυφο των Τζουμέρκων, με τις απότομες βουνοπλαγιές, τα τρεχούμενα νερά και το άφθονο πράσινο, είναι αυτό που κάνει την περιοχή να ξεχωρίζει. Τα χωριά τους είναι σκαρφαλωμένα στις πλαγιές, με τα περισσότερα να κρατούν ζωντανή την παράδοση και την ηπειρώτικη ψυχή. Ανάμεσα στα Τζουμέρκα συναντά κανείς μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα και αυθεντικά χωριά της Ηπείρου, ενώ και στο Ξηροβούνι υπάρχουν μικρά, ήσυχα μέρη που αξίζουν την προσοχή σας.
Κυψέλη
Η Κυψέλη είναι χτισμένη αμφιθεατρικά σε μια πλαγιά στη νοτιοδυτική πλευρά των Τζουμέρκων, σε υψόμετρο περίπου 600 μέτρων, και απέχει 43 χιλιόμετρα από την πόλη της Άρτας. Το χωριό αποτελείται από πέντε γειτονιές: τη Λούτσα, την Καλλονή, την Αγία Ευαγγελίστρια, τη Ρουπακιά στην απέναντι πλαγιά και τον Άη Γιώργη.
Τα σπίτια, άλλα παλιά και πέτρινα, ισόγεια ή διώροφα, κι άλλα πιο σύγχρονα, στέκουν πλάι πλάι, δημιουργώντας μια όμορφη μωσαϊκή εικόνα της ζωής στο βουνό. Η πλατεία, με την πέτρινη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, το πλακόστρωτο δάπεδο και τα πλατάνια που χαρίζουν σκιά το καλοκαίρι, είναι το φυσικό σημείο αναφοράς του χωριού. Εκεί χτυπά η καρδιά της καθημερινότητας, ανάμεσα σε φιλόξενους κατοίκους και μικρά ταβερνάκια που προσφέρουν γεύσεις της ηπειρώτικης παράδοσης.
Λίγο πιο πίσω βρίσκεται το Λαογραφικό Μουσείο του Παντελή Χρ. Καραλή. Η δημιουργία του ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 από τον ίδιο, ο οποίος αρχικά το είχε στεγάσει στο καφενείο του χωριού. Το 1997, η προσωπική αυτή συλλογή εξελίχθηκε σε Λαογραφικό Μουσείο, που σήμερα αριθμεί πάνω από 1.800 εκθέματα. Ανάμεσά τους θα δείτε εργαλεία της καθημερινής ζωής, παραδοσιακές ενδυμασίες, νομίσματα, ξυλόγλυπτα, υφαντά και σπάνια αντικείμενα που αφηγούνται την ιστορία και τις συνήθειες των κατοίκων της περιοχής.
Η Κυψέλη μπορεί να μην ανήκει στα πιο γνωστά γραφικά χωριά, όπως το Δίλοφο ή το Πάπιγκο, όμως η γοητεία της βρίσκεται αλλού. Είναι χωριό μέσα στη φύση, με συγκλονιστική θέα στα Τζουμέρκα και μια ηρεμία που δύσκολα συναντάς.
Η βόλτα που αξίζει να κάνετε είναι ως την Ιερά Μονή της Ευαγγελιστρίας, χτισμένη το 1704, με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες και μοναδική θέα στην ορεινή Άρτα. Αν έχετε διάθεση, μπορείτε να φτάσετε ως εκεί περπατώντας, μέσα σε ένα όμορφο τοπίο γεμάτο δέντρα και μυρωδιές του βουνού· η διαδρομή διαρκεί περίπου μιάμιση ώρα. Η Κυψέλη αποτελεί επίσης ιδανική βάση για πεζοπορίες και ποδήλατο βουνού, καθώς διαθέτει μονοπάτια και δασικούς δρόμους που περνούν μέσα από μαγευτική φύση. Κάθε διαδρομή προσφέρει και μια διαφορετική εικόνα των Τζουμέρκων, εκεί όπου η πέτρα, το νερό και το φως πλέκουν το πιο αυθεντικό τοπίο της Ηπείρου.
Βουργαρέλι
Το Βουργαρέλι είναι ένα από τα πιο γνωστά και όμορφα χωριά των Τζουμέρκων. Σκαρφαλωμένο στα 775 μέτρα υψόμετρο, ξεχωρίζει για τη πλούσια φύση που το περιβάλλει, τις δροσερές βρύσες, τα ρέματα και τη γαλήνια ατμόσφαιρα που κυριαρχεί. Περίπου 400 κάτοικοι ζουν μόνιμα εδώ, κρατώντας ζωντανό τον παλμό ενός χωριού που ισορροπεί ανάμεσα στην παράδοση και στη ζωή του βουνού. Η πλατεία, με τα αιωνόβια πλατάνια και τη θέα στις γύρω βουνοκορφές, είναι η καρδιά του χωριού. Στα δρομάκια του, τα παλιά περιποιημένα πέτρινα σπίτια διηγούνται τον τρόπο ζωής και τις συνήθειες των κατοίκων, ενώ η κάθε λεπτομέρεια πάνω στην πέτρα μαρτυρεί επιμονή, φροντίδα και σεβασμό στην ιστορία.
Από τα αξιοθέατα που αξίζει να δείτε είναι οι βρύσες «Αρχόντω» και «Κρυστάλλω», καθώς και τα δύο μονότοξα γεφύρια λίγο έξω από το χωριό, δείγματα της ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής που στέκουν αγέρωχα μέσα στο πράσινο. Σε απόσταση μόλις 5 χιλιομέτρων, προς τον οικισμό Παλαιοχώρι, βρίσκεται η περίφημη «Κόκκινη Εκκλησιά», ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία της περιοχής. Χτίστηκε τον 13ο αιώνα από τους πρωτομάστορες αδερφούς Ιωάννη και Θεόδωρο Τσιμισκή και ήταν αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου. Το χαρακτηριστικό κοκκινωπό της χρώμα, από τα πλίνθινα διακοσμητικά στοιχεία, της χάρισε το όνομά της.
Εξίσου σημαντικό είναι και το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, χτισμένο το 1717 σύμφωνα με την επιγραφή του, αν και άλλες πηγές αναφέρουν το 1690. Το μοναστήρι, που σήμερα δεν φιλοξενεί μοναχούς, αποκαλείται και «Αγία Λαύρα της Ηπείρου», καθώς από εδώ ξεκίνησε η Επανάσταση του 1821 στα Τζουμέρκα και υπήρξε καταφύγιο κλεφτών και αρματολών. Όσοι αγαπούν τη φύση, θα βρουν στο Βουργαρέλι ιδανικές διαδρομές για περπάτημα και πεζοπορία. Ξεχωρίζουν η βόλτα στα Λουτρά του Καπετάνιου, η πηγή Λεπτοκαρυά και το Νεραϊδογέφυρο, όλα μέσα σε ένα τοπίο όπου το νερό, η πέτρα και η ησυχία της φύσης συνθέτουν τη μαγεία των Τζουμέρκων.
Αθαμάνιο
Ανατολικά από το Βουργαρέλι, σε υψόμετρο περίπου 760 μέτρων, βρίσκεται το Αθαμάνιο, ένα κτηνοτροφικό χωριό που, μαζί με τους οικισμούς Αμπέλια, Κορακάδα, Σκαλούλα, Παλαιοχώρι, Τελήσι και Πλάτανο, συγκροτεί την Τοπική Κοινότητα Αθαμανίου. Πρόκειται για έναν τόπο που προσφέρει ηρεμία και πραγματική ξεκούραση, μέσα σε ένα περιβάλλον που συνδυάζει πυκνή βλάστηση, καθαρό αέρα και επιβλητική θέα στις φαλακρές κορυφές των Τζουμέρκων.
Η ζωή εδώ κυλά γύρω από την πλατεία με τα μεγάλα πλατάνια, εκεί όπου οι κάτοικοι συναντιούνται, συζητούν, οργανώνουν τις δουλειές τους και κρατούν ζωντανό το πνεύμα της κοινότητας. Από εκεί ξεκινούν οι πιο ήρεμοι περίπατοι στα στενά του χωριού, αλλά και μικρές εξορμήσεις στους γύρω οικισμούς, που συνθέτουν μια αυθεντική εικόνα ζωής στα βουνά της Άρτας.
Ανάμεσα στα σημεία που αξίζει να επισκεφθείτε είναι η νεροτριβή και ο νερόμυλος της Αγίας Κυριακής, στη γειτονιά της Κορακάδας, η μονότοξη γέφυρα του Τσαγκαράκη, καθώς και το δάσος του Άη Γιάννη, ένα καταπράσινο τοπίο με μονοπάτια που ξετυλίγονται ανάμεσα σε καστανιές και πλατάνια. Το Αθαμάνιο είναι ιδανικό για όσους αναζητούν σιωπή, καθαρό αέρα και επαφή με τη φύση, έναν προορισμό όπου ο χρόνος μοιάζει να κυλά πιο αργά, γεμάτος ουσία.
Άγναντα
Τα Άγναντα, δυτικά των Αθαμανικών Ορέων, είναι ένα από τα πιο ζωντανά και ιστορικά χωριά των Τζουμέρκων. Χτισμένα σε κατάφυτη πλαγιά, σε υψόμετρο περίπου 640 μέτρων, αγναντεύουν τις δασωμένες βουνοκορφές που αλλάζουν αποχρώσεις με το φθινοπωρινό φως. Τα σπίτια, αμφιθεατρικά χτισμένα, χωρίζονται σε δύο γειτονιές, την πάνω και την κάτω, με τον Αγναντίτικο χείμαρρο να τις διασχίζει πριν ενωθεί με τον Άραχθο.
Το χωριό φέρει βαριά ιστορία. Το 1827 κάηκε από τα τουρκικά στρατεύματα, ενώ τον Οκτώβριο του 1943 οι Γερμανοί πυρπόλησαν 86 σπίτια και εκτέλεσαν πέντε κατοίκους. Παρ’ όλα αυτά, τα Άγναντα στάθηκαν ξανά όρθια και έγιναν σύμβολο αντοχής και ελπίδας. Εδώ, στις 16 Αυγούστου 1943, πραγματοποιήθηκε η ιστορική ομιλία του Ναπολέοντα Ζέρβα και του Άρη Βελουχιώτη, μια στιγμή που έμεινε χαραγμένη στη συλλογική μνήμη της περιοχής. Σήμερα, τα Άγναντα αποτελούν εξαιρετική βάση για δραστηριότητες στη φύση -από πεζοπορίες και εκδρομές ως ράφτινγκ στον Άραχθο. Από εδώ μπορείτε να επισκεφθείτε το γεφύρι της Πλάκας, ένα από τα μεγαλύτερα μονότοξα γεφύρια των Βαλκανίων, που κατέρρευσε το 2015 αλλά αναστηλώθηκε πιστά και στέκει και πάλι ως σύμβολο επιμονής και δεξιοτεχνίας.
Λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα βρίσκεται η Μονή Μουχουστίου, χτισμένη το 1694, με τις εξαιρετικές τοιχογραφίες και τη γαλήνια ατμόσφαιρα, ενώ προς τα νοτιοανατολικά θα συναντήσετε τον δίδυμο καταρράκτη, όπου το νερό πέφτει με δύναμη από τους κατακόρυφους βράχους δημιουργώντας ένα σκηνικό αντάξιο κινηματογραφικής εικόνας.
Καταρράκτης
Μέσα σε καταπράσινη φύση, σε υψόμετρο περίπου 800 μέτρων, απλώνεται το χωριό Καταρράκτης, που πήρε το όνομά του από τον εντυπωσιακό ψηλό καταρράκτη λίγο έξω από τον οικισμό. Από εδώ η θέα προς τα τραχιά, γκριζοπράσινα βράχια των Τζουμέρκων προκαλεί δέος, ενώ το τοπίο αλλάζει συνεχώς με το φως της ημέρας.
Όπως και τα Άγναντα, έτσι και ο Καταρράκτης έχει τη δική του πληγωμένη σελίδα ιστορίας: τον Οκτώβριο του 1943, τα γερμανικά στρατεύματα κατέκαψαν σπίτια και σοδειές και εκτέλεσαν έντεκα κατοίκους ως αντίποινα για τη δράση των δυνάμεων της Εθνικής Αντίστασης. Στα αξιοθέατα του χωριού ξεχωρίζει ο μεγάλος καταρράκτης, το φυσικό του σήμα κατατεθέν, αλλά και η Μονή της Αγίας Αικατερίνης, χτισμένη το 1730, με τις χαρακτηριστικές πέτρινες καμάρες και τη γαλήνια αύρα. Λίγο πιο κάτω βρίσκεται ο παραδοσιακός νερόμυλος, καθώς και ο υδρόμυλος του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου κάποτε οι κάτοικοι έπλεναν και άλεθαν τα προϊόντα τους.
Θεοδώριανα
Τα Θεοδώριανα, κεφαλοχώρι των Τζουμέρκων από την ανατολική πλευρά, είναι χτισμένα σε υψόμετρο 960 μέτρων μέσα σε πυκνή και πλούσια φύση. Ποτάμια, ρέματα και ορεινές κορυφές κυκλώνουν το χωριό, δημιουργώντας ένα σκηνικό όπου η φύση μοιάζει ανεπηρέαστη από τον χρόνο. Οι γειτονιές είναι γεμάτες πράσινο, όμορφα περιποιημένα σπίτια και αυλές με κληματαριές και λουλούδια, που δίνουν στον τόπο ζεστασιά και ζωντάνια. Τα Θεοδώριανα διαθέτουν μονοπάτια και δρομάκια για περιπάτους, αλλά και μοναδικές διαδρομές για όσους αγαπούν την πεζοπορία. Το πιο γνωστό τους αξιοθέατο είναι οι καταρράκτες Σούδα, όπου τα νερά πέφτουν από ύψος περίπου 25 μέτρων, σχηματίζοντας ένα μαγευτικό θέαμα. Η πρόσβαση γίνεται μέσα από σηματοδοτημένο μονοπάτι που ξεκινά από το χωριό, ιδανικό για μια βόλτα μέσα στο πράσινο.
Αξίζει επίσης να επισκεφθείτε το Μοναστήρι της Παναγιάς, χτισμένο το 1793, με τις χαρακτηριστικές πέτρινες λεπτομέρειες και τη θέα προς τα βουνά, καθώς και τον παλιό νερόμυλο στη θέση Σμίξη και το πέτρινο γεφύρι του ποταμού Γκούρα, δίπλα στο νεότερο. Όμορφο σημείο είναι και το ρέμα του Μάρκου (ή Μαρκς), που σύμφωνα με την παράδοση πήρε το όνομά του επειδή εκεί κατέφυγε ο Μάρκος Μπότσαρης μετά την πτώση του Σουλίου. Αν ο καιρός το επιτρέπει, ανεβείτε ως τη θέση Σταυρός, στα 1.390 μέτρα υψόμετρο. Η θέα από εκεί είναι συγκλονιστική. Ο τόπος πήρε το όνομά του από τον ξύλινο σταυρό που τοποθέτησε το 1777 ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, περνώντας από την περιοχή.
Μελισσουργοί
Οι Μελισσουργοί βρίσκονται σε υψόμετρο περίπου 850 μέτρων, σχεδόν ανάμεσα στις πέτρινες οροσειρές των Τζουμέρκων. Από εδώ, στο βάθος προς τον βορρά, αγναντεύουν το Συρράκο και τους Καλαρρύτες, δύο από τα πιο αυθεντικά χωριά της Ηπείρου. Το πράσινο και τα τρεχούμενα νερά περισσεύουν, δημιουργώντας ένα τοπίο που μοιάζει να ξεπήδησε από πίνακα, με φόντο τις επιβλητικές κορυφές των Αθαμανικών Ορέων.
Οι μέρες στους Μελισσουργούς κυλούν γαλήνια. Με βόλτες στις γειτονιές, καφέ και τσίπουρο στις πλατείες μαζί με τους ντόπιους, αλλά και εξερευνήσεις στη γύρω περιοχή, το χωριό προσφέρει απλόχερα στιγμές ηρεμίας. Ανάμεσα στα σημεία που αξίζει να δείτε είναι ο εντυπωσιακός καταρράκτης στο Κεφαλόβρυσο και εκείνος στο Κρυονέρι, απέναντι από το χωριό, που κατεβαίνουν με ορμή από τα βουνά δημιουργώντας ένα συναρπαστικό σκηνικό.
Επισκεφθείτε επίσης το μοναστήρι της Παναγίας, με τις τοιχογραφίες του 1761, και το γεφύρι της Κοφερίτας, κοντά στις βάθρες του ποταμού, όπου το καλοκαίρι οι πιο τολμηροί βουτούν στα παγωμένα νερά. Για τους λάτρεις της φύσης, η περιοχή προσφέρει πολλές πεζοπορικές διαδρομές, που ξετυλίγονται μέσα σε πυκνά δάση και ρεματιές, χαρίζοντας θέα που κόβει την ανάσα. Οι Μελισσουργοί είναι από εκείνους τους τόπους που δεν χρειάζονται πολλά λόγια. Ένα βλέμμα στα βουνά αρκεί για να καταλάβεις γιατί όσοι έρχονται εδώ, επιστρέφουν πάντα.
Ροδαυγή
Η Ροδαυγή διαφέρει από τα υπόλοιπα χωριά των Τζουμέρκων, καθώς είναι σκαρφαλωμένη στις πλαγιές του Ξηροβουνίου, σε υψόμετρο περίπου 700 μέτρων. Από εδώ, η θέα απλώνεται στα Τζουμέρκα, τον Άραχθο και τη λίμνη Πουρναρίου. Το όνομά της δόθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’60 και, σύμφωνα με την παράδοση, προέρχεται από το ρόδινο χρώμα της αυγής που βάφει τον ορίζοντα, εικόνα που δικαιώνει το όνομα του χωριού κάθε πρωί.
Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την αγροτοκτηνοτροφία και τις δενδροκαλλιέργειες, γι’ αυτό και οι καστανιές και οι μηλιές κυριαρχούν στο τοπίο. Το χωριό είναι καλοδιατηρημένο, περιτριγυρισμένο από φύση γεμάτη μονοπάτια, πηγές και ξωκλήσια.
Μια από τις πιο γνωστές πηγές είναι το Μπέσικο, μέσα σε ρεματιά κοντά στο κέντρο του χωριού, ανάμεσα σε θεόρατα πλατάνια και δίπλα στον παλιό νερόμυλο. Σημαντικό αξιοθέατο της Ροδαυγής είναι η πέτρινη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, χτισμένη το 1804, δείγμα της ηπειρώτικης λιτότητας και πίστης. Αν έχετε χρόνο, αξίζει να φτάσετε ως το Αρχαίο Όρραον, κοντά στο χωριό Αμμότοπος. Πρόκειται για οχυρωμένη πόλη του 4ου αιώνα π.Χ., που έλεγχε την παραλιακή ζώνη του Αμβρακικού κόλπου και προστάτευε την οδό που συνέδεε την κεντρική Ήπειρο με τη Νότια Ελλάδα. Από το ύψωμα του Όρραου η θέα είναι συγκλονιστική, ιδίως όταν ο ήλιος δύει πίσω από τις κορυφογραμμές.
Διαβάστε ακόμα:
Θεοδώριανα: Η ελληνική «Πρωτεύουσα του Νερού», λίγο έξω από την Άρτα
Βουργαρέλι: Ένα από τα ωραιότερα ορεινά χωριά των Τζουμέρκων
