Ταξίδι στη Σοκότρα: Το νησί που μοιάζει να ανήκει σε άλλον πλανήτη

Τα «Γκαλαπάγκος του Ινδικού Ωκεανού»

Η Σοκότρα, ή Σακτράτι, βρίσκεται στο σημείο όπου η Μέση Ανατολή συναντά τον Ινδικό Ωκεανό, στην άκρη της αφρικανικής ηπείρου. Απέχει 240 μίλια από τις ακτές τις Υεμένης στην οποία ανήκει διοικητικά, παρότι έχει δικό της κυβερνείο (governorate). Αποτελείται από το ομώνυμο κύριο νησί, όπου ζουν οι περίπου 60.000 κάτοικοι και έχει πρωτεύουσα το Χαντίμπο, βραχονησίδες και τρία ακόμη νησιά το Αμπντ αλ-Κούρι, το Σαμπάν και τη Ντάρσα, όλα με ελάχιστους ή καθόλου κατοίκους. Όσοι θεωρούν τη Σοκότρα έναν από τους τελευταίους ανέγγιχτους παραδείσους της γης, δεν έχουν άδικο. Λόγω της ενδημικής της χλωρίδας και της μοναδικής φυσικής ομορφιάς με συνδυασμό βουνών, ερήμων, παραλιών και κοραλλιογενών υφάλων, η UNESCO την έχει εντάξει από το 2008 στη λίστα των Φυσικών Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς και την θεωρεί ως Περιοχή Ανάδειξης της Βιοποικιλότητας.

Στα φυτά προσθέστε ως ενδημικά το 90% των ερπετών και σχεδόν το 95% των χερσαίων σαλιγκαριών του αρχιπελάγους. Η ορνιθοπανίδα είναι εξίσου σημαντική, αφού φιλοξενεί περισσότερα από 200 είδη πουλιών, περίπου 10 από τα οποία είναι ενδημικά. Τα είδη των εντόμων φθάνουν τα 1.560 από τα οποία 660 δεν απαντώνται αλλού: αξιοσημείωτα παραδείγματα αποτελούν η πεταλούδα Socotran emperor (Charaxes balfouri) και η όμορφη λιβελούλα Socotra bluet. Το αρχιπέλαγος είναι επίσης ένας από τους σημαντικότερους τόπους όπου κάνουν τις φωλιές τους οι χελώνες Καρέτα-καρέτα. Οι επιστήμονες έφτασαν για πρώτη φορά στα νησιά το 1880 και ο σκωτσέζος βοτανολόγος Isaac Balfour συνέλεξε περίπου 500 φυτά, από τα οποία πάνω από 200 είδη ήταν τότε νέα για την επιστήμη. Σύμφωνα με την UNESCO μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί πάνω από 825-850 αγγειόσπερμα φυτά από τα οποία τα 308 δεν βρίσκονται πουθενά αλλού στον πλανήτη, και αυτό σημαίνει ότι ένα εντυπωσιακό 37% της συνολικής χλωρίδας είναι ενδημική -ποσοστό που συγκρίνεται μόνο με τα Γκαλάπαγκος, τη Νέα Καληδονία και τη Χαβάη.

Η μοναδική βιοποικιλότητα της Σοκότρα οφείλεται στη μακρά γεωλογική απομόνωση και στις πολύ δύσκολες κλιματικές συνθήκες. Λέγεται ότι μερικά από τα αλλόκοτα φυτά της είναι ζωντανά απομεινάρια μιας αρχαίας ηπείρου και θεωρείται ότι διατηρήθηκαν χάρη στα ανθεκτικά βουνά Χάτζιρ τα οποία εδώ και εκατομμύρια χρόνια δεν έχουν καταποντιστεί ολοκληρωτικά.

Λιμνοθάλασσα Detwah, η πύλη της Σοκότρα

Η μαγευτική λιμνοθάλασσα απλώνεται στη δυτική άκρη του κύριου νησιού, κοντά στο ψαροχώρι Καλάνσιγια και μοιάζει να σε καλωσορίζει στο κύριο νησί. Τα κρυστάλλινα, γαλάζια νερά της συναντούν τις λευκές αμμουδιές που απλώνονται σε έναν ημικυκλικό κόλπο, σχηματίζοντας ένα από τα πιο χαρακτηριστικά τοπία της Σοκότρα. Η περιοχή έχει ανακηρυχθεί Προστατευόμενη Ζώνη, καθώς περιλαμβάνει ένα οικοσύστημα μεγάλης οικολογικής αξίας: τα ρηχά νερά φιλοξενούν σπάνια είδη ψαριών, καβουριών και πουλιών, ενώ τα θαλάσσια αγγειόφυτα αποτελούν καταφύγιο για τις χελώνες. Κατά μήκος της ακτής βρίσκεται το Καλάνσιγια με τα λευκά σπίτια και τις ξύλινες βάρκες, οι κάτοικοι του οποίου ζουν από το ψάρεμα -ένα σκηνικό που αποπνέει γαλήνη και αυθεντικότητα, με τη θάλασσα να παίρνει αποχρώσεις από τιρκουάζ έως βαθύ μπλε ανάλογα με το φως και την παλίρροια.

Ακολουθώντας την ακτογραμμή προς τα ανατολικά, το τοπίο αλλάζει ριζικά. Οι απόκρημνοι βράχοι της προστατευόμενης περιοχής Χόμχιλ, αποκαλύπτουν κρυμμένες φυσικές πισίνες και πηγές. Προς το εσωτερικό του νησιού τα βουνά Χάτζιρ υψώνονται έως τα 1.500 μέτρα, σχηματίζοντας τη ραχοκοκαλιά της Σοκότρα. Οι απόκρημνες κορυφές τους, σχηματισμένες από γρανίτη και σχιστόλιθο, συχνά τυλίγονται στην ομίχλη που φέρνει πολύτιμη υγρασία: είναι το «κρυφό ποτάμι» του νησιού καθώς τροφοδοτεί τα φυτά με νερό και διατηρεί τα μικρά οικοσυστήματα που κάνουν τη Σοκότρα μοναδική.

«Το πιο εξωγήινο νησί της Γης»

Η διαδρομή από την Detwah έως τα βουνά Χάτζιρ αποκαλύπτει όλη τη γεωλογική και φυσική ποικιλία του νησιού: λιμνοθάλασσες και αμμόλοφοι, βραχώδεις ακτές και κοραλλιογενείς ύφαλοι, ορεινά πλατώματα και καταρράκτες, φαράγγια όπου φύονται τα δέντρα «Αίμα το Δράκου» μαζί με φοινικοδάση. Αυτός ο απίστευτος συνδυασμός θαλάσσιου, ερημικού και ορεινού οικοσυστήματος χάρισε στη Σοκότρα τον χαρακτηρισμό «το πιο εξωγήινο νησί της Γης». Εξερευνώντας ακόμη περισσότερο ανακαλύπτει κανείς το εξωπραγματικό πανόραμα του οροπεδίου Ντιξάμ με τους σουρεαλιστικούς ασβεστολιθικούς σχηματισμούς και μια σειρά από ενδημικά φυτικά είδη.

Τι είναι το «Αίμα του Δράκου» και το «Ρόδο της Ερήμου»

Ανάμεσα στους τραχείς βραχώδεις σχηματισμούς και τις βαθιές χαράδρες του οροπεδίου Ντιξάμ υψώνονται τα περίφημα δέντρα «Αίμα του Δράκου» (Dracaena cinnabari) –το σύμβολο του νησιού. Το συγκεκριμένο είδος είναι μοναδικό στον κόσμο, ενώ υπάρχουν δύο ακόμη συγγενικά, το Dracaena draco που συναντάται στις Κανάριες Νήσους, στη Μαδέρα και στο Πράσινο Ακρωτήρι, και το Dracaena ombet που φύεται στην Ανατολική Αφρική και στην Αραβική Χερσόνησο.

Αυτά τα αρχέγονα δέντρα σχηματίζουν μικρά, διάσπαρτα, δάση σε υψόμετρο περίπου 700 μέτρων, εκεί όπου η ομίχλη των βουνών προσφέρει τη λίγη υγρασία που χρειάζονται για να επιβιώσουν. Η ονομασία τους προέρχεται από την κόκκινη ρητίνη που αναβλύζει από τον κορμό τους όταν χαράζεται θυμίζοντας αίμα, για την οποία οι ντόπιοι πίστευαν ότι θεραπεύει κάθε ασθένεια. Για αιώνες αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα εξαγώγιμα προϊόντα του νησιού -τη χρησιμοποιούσαν, μάλιστα, μεταξύ άλλων ρητινών, οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι ως χρωστική ουσία, φυσικό φάρμακο, αρωματικό συστατικό, αλλά και σε τελετουργίες και μαγικο-θρησκευτικές πρακτικές. Καθώς η Σοκότρα βρισκόταν επάνω σε σημαντικές θαλάσσιες εμπορικές οδούς μεταξύ της Αραβικής Χερσονήσου, της Ανατολικής Αφρικής και της Ινδίας η ρητίνη εξαγόταν από εμπόρους της Νότιας Αραβίας και διοχετευόταν στα μεγάλα εμπορικά κέντρα της εποχής. Από εκεί έφτανε στη Μεσόγειο, πιθανότατα μέσω της Αλεξάνδρειας, της Πέτρας στην Ιορδανία και άλλων λιμανιών της Ερυθράς Θάλασσας.

Το δέντρο μπορεί να φτάσει σε ύψος έως και 12 μ. και έχει ιδιόμορφο σχήμα. Αποτελείται από έναν ίσιο κορμό και στην κορυφή του υπάρχει πυκνό φύλλωμα σε σχήμα μανιταριού, ή ανεστραμμένης ομπρέλας. Αυτό λειτουργεί ως φυσικός συλλέκτης νερού ώστε τα φυλλώματα να συγκρατούν την υγρασία της ομίχλης και να τη διοχετεύουν προς τις ρίζες, επιτρέποντας στο δέντρο να επιβιώνει στο άνυδρο περιβάλλον. Σήμερα είναι σύμβολο της ανθεκτικότητας και της μαγείας της φύσης της Σοκότρα και κάποιοι βιολόγοι το θεωρούν «ζωντανό απολίθωμα» της προϊστορικής βλάστησης του Ινδικού Ωκεανού. Ωστόσο, λόγω της κλιματικής αλλαγής και της υπερβόσκησης, τα δάση με το «Αίμα του Δράκου» μειώνονται σταθερά. Προγράμματα προστασίας από την UNESCO και το Περιβαλλοντικό Ίδρυμα της Υεμένης έχουν ως σκοπό τους να διασώσουν αυτό το σπάνιο θαύμα της εξέλιξης που κάνει το νησί να μοιάζει περισσότερο με άλλον πλανήτη παρά με τη Γη.

Εξίσου εντυπωσιακό με το «Αίμα του Δράκου» είναι το Dendrosicyos socotranus, ένα φυτό που φαίνεται να αψηφά κάθε βοτανικό κανόνα. Είναι το μοναδικό δενδρώδες είδος της οικογένειας των κολοκυνθοειδών -της ίδιας με τα αγγούρια και τα πεπόνια- και δεν φύεται πουθενά αλλού στον κόσμο. Ο χοντρός, διογκωμένος κορμός του λειτουργεί ως φυσική δεξαμενή νερού, βοηθώντας το να επιβιώνει στις άνυδρες πλαγιές και τις κοιλάδες της Σοκότρα. Το ύψος του φτάνει τα 6–10 μέτρα, και τα φύλλα του, μαλακά και τριχωτά, δημιουργούν μια έντονη αντίθεση με το άγονο, πετρώδες περιβάλλον.

Στα ίδια ξηρά εδάφη ανθίζει και το «Ρόδο της Ερήμου» της Σοκότρα (Adenium obesum socotranum), που το λένε και «φυτό-μπουκάλι». Είναι τόσο παράξενο και όμορφο που μοιάζει εξωπραγματικό. Ο κορμός του, παχύς και γυαλιστερός σαν γλυπτό, αποθηκεύει στους ιστούς του νερό για τους άνυδρους μήνες, και την εποχή της ανθοφορίας του καλύπτεται από μεγάλα ροζ ή κοκκινωπά άνθη, που ξεχωρίζουν στις ξηρές πεδινές περιοχές και στα χαμηλά οροπέδια.

Τα απίστευτα τοπία των αμμόλοφων Χάιφ και Ζάχακ

Στη νότια ακτή, κοντά στα χωριά Στέρντια και Νισάμπ, απλώνεται ένα από τα πιο εντυπωσιακά τοπία του νησιού: οι αμμόλοφοι Χάιφ και Ζάχακ. Το απέραντο πεδίο τους μοιάζει με λευκή, κυματιστή έρημο, που εκτείνεται όσο φτάνει το βλέμμα συνθέτοντας μια εικόνα σχεδόν εξωγήινη. Η περιοχή έχει διαμορφωθεί στη διάρκεια χιλιάδων ετών από τους ισχυρούς μουσώνες του Ινδικού Ωκεανού που φυσούν εποχικά από τα νοτιοδυτικά. Οι άνεμοι μεταφέρουν και στοιβάζουν τους λεπτούς ασβεστολιθικούς κόκκους άμμου, σχηματίζοντας αμμόλοφους που αλλάζουν μορφή καθημερινά. Ορισμένοι φτάνουν ύψος έως και 50 μέτρα (περίπου όσο μια πενταώροφη πολυκατοικία), ενώ η επιφάνειά τους ανακλά το φως με εκτυφλωτική λάμψη λόγω της λευκής, σχεδόν καθαρής σύστασης του ασβεστίτη.

Το τοπίο είναι μαγευτικό: οι αμμόλοφοι καταλήγουν απαλά στη θάλασσα με το βαθύ μπλε χρώμα, δημιουργώντας ένα σπάνιο συνδυασμό ερήμου και ωκεανού. Κατά το σούρουπο, η λευκή άμμος παίρνει αποχρώσεις του χρυσού και του ροζ, ενώ οι κυματισμοί που δημιουργούν οι άνεμοι αποτυπώνονται στην επιφάνειά της. Είναι ένα από τα πιο φωτογραφημένα τοπία της Σοκότρα, αλλά και από τα πιο εύθραυστα οικοσυστήματα. Θεωρείται μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο στην περιοχή του Ινδικού και προστατεύεται από την UNESCO.

Οι προστατευόμενες περιοχές Ντιχάμρι και Χόμχιλ

Ανάμεσα στα δεκάδες τοπία εξαιρετικής ομορφιάς, δύο περιοχές ξεχωρίζουν για τη σημασία τους και την εντυπωσιακή βιοποικιλότητά τους: το Ντιχάμρι και το Χόμχιλ. Το Θαλάσσιο Καταφύγιιο Ντιχάμρι βρίσκεται στη βορειοανατολική ακτή και είναι μία από τις πιο καθαρές και πλούσιες θαλάσσιες περιοχές του Ινδικού Ωκεανού με κοραλλιογενείς υφάλους και περισσότερα από 250 είδη ψαριών. Εδώ συναντώνται θαλάσσιες χελώνες, σαλάχια, μικροί καρχαρίες υφάλου και σπάνια είδη μαλακίων. Η ορατότητα του νερού φθάνει τα 15–20 μέτρα, κάνοντάς το ιδανικό σημείο για κατάδυση.

Στην ίδια περιοχή αλλά σε υψόμετρο περίπου 400–700 μέτρων, απλώνεται η προστατευόμενη περιοχή Χόμχιλ, μια φυσική «όαση» που προσφέρει θέα στη θάλασσα και φιλοξενεί μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά ενδημικά φυτά του νησιού. Εκτός από τα τρία που αναφέραμε παραπάνω, εδώ φύεται το «Χαλιφόδεντρο» (Boswellia socotrana), από το οποίο εξάγεται λιβάνι. Αναπτύσσεται πάνω σε ασβεστολιθικά πετρώματα, σκαρφαλωμένο συχνά σε βραχώδεις σχισμές που συγκρατούν ίχνη υγρασίας. Οι ρίζες του απλώνονται βαθιά μέσα στα ρήγματα του εδάφους, αναζητώντας νερό και σταθερότητα, ενώ το φύλλωμά του είναι λεπτό και προσαρμοσμένο για να αντέχει τη σφοδρή ηλιοφάνεια και τους ισχυρούς ανέμους. Η ρητίνη που παράγει το δέντρο προέρχεται από τον φλοιό του και όταν χαραχθεί προσεκτικά με μαχαίρι εκκρίνεται ένα αρωματικό, γαλακτώδες υγρό.

Μέσα σε λίγες ημέρες αυτό οξειδώνεται και στερεοποιείται σε μικρούς διαφανείς κόκκους ή σταγόνες, γνωστές ως δάκρυα του λιβανιού. Αυτά συλλέγονται, καθαρίζονται και αποξηραίνονται, αποκτώντας το χαρακτηριστικό τους άρωμα και κεχριμπαρένιο χρώμα. Όπως και σε πολλά άλλα μέρη του πλανήτη οι κάτοικοι του αρχιπελάγους χρησιμοποιούσαν για αιώνες το λιβάνι σε θρησκευτικές τελετές, θεραπείες και για τον αρωματισμό των χώρων. Αποτελούσε επίσης ένα πολύ σημαντικό εξαγώγιμο προϊόν που το διακινούσαν μέσω των αρχαίων εμπορικών δρόμων της Αραβικής Χερσονήσου.

Το όνομα Χόμχιλ φαίνεται να σημαίνει «τόπος των φοινίκων» και πράγματι συνδυάζει
φοινικοδάση με σπήλαια, ορεινά μονοπάτια, μικρά ρέματα και πηγές με νερά που αναβλύζουν ανάμεσα στους ασβεστολιθικούς βράχους. Προέρχονται κυρίως από τη συμπύκνωση της ομίχλης και τις εποχικές βροχές και δημιουργούν μικρές δεξαμενές και λιμνούλες. Η πιο εντυπωσιακή είναι η «Φυσική Πισίνα του Θεού» όπως την αποκαλούν, που σχηματίζεται επάνω σε ένα βραχώδες έξαρμα και προσφέρει μοναδική θέα. Το νερό είναι κρυστάλλινο και αντικατοπτρίζει τον ουρανό δημιουργώντας την αίσθηση ότι αιωρείσαι ανάμεσα στη γη και το πέλαγος.

Οι κάτοικοι των νησιών

Περίπου 60.000 άνθρωποι συνυπάρχουν με το ιδιαίτερα πλούσιο φυσικό περιβάλλον της Σοκότρα και ζουν από τους πόρους του έχοντας αναπτύξει πολύπλοκους, παραδοσιακούς κανόνες για τη διαχείρισή του, διαδραματίζοντας έτσι σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της βιοποικιλότητας που τόσο μας εντυπωσιάζει. Αυτό κάνει το αρχιπέλαγος μοναδικό, επειδή στα περισσότερα μέρη του κόσμου αυτό το είδος παραδοσιακής τεχνογνωσίας έχει ήδη χαθεί, ή εξαφανίζεται ταχύτερα από τα ίδια τα φυτά.

Το περιβάλλον των νησιών είναι δύσκολο και συχνά εχθρικό. Η πλειονότητα των ντόπιων εξαρτιόταν μέχρι πρόσφατα κυρίως από την κτηνοτροφία εκτρέφοντας διαφορετικά είδη ζώων -κατσίκες, πρόβατα, βοοειδή και καμήλες που τους παρείχαν γάλα και κρέας, καθώς και το κύριο εμπορικό προϊόν, το διαυγασμένο βούτυρο (clarified butter -καθαρό βούτυρο λίπους). Ασχολούνται επίσης μέχρι σήμερα με την αλιεία στον Ινδικό Ωκεανό κυρίως τόνου, βασιλόψαρου και καλαμαριών, τη μικρής κλίμακας βροχοκαλλιέργεια, το κυνήγι κ.α. Συμπλήρωναν τα έσοδά τους ανταλλάσσοντας τυχόν πλεόνασμα με βασικά τρόφιμα, όπως χουρμάδες και δημητριακά, και παράγοντας προϊόντα για το εσωτερικό και το εξωτερικό εμπόριο, όπως υφάσματα από μαλλί προβάτου, πήλινα αγγεία, καλάθια, δερμάτινα είδη, χυμό αλόης και τις διάφορες ρητίνες από τα σπάνια δέντρα της Σοκότρα.

Από το 2010 και ιδιαίτερα μετά την αναγνώριση από την UNESCO έχει αναπτυχθεί σταδιακά ο οικοτουρισμός. Μικρές τοπικές εταιρείες οργανώνουν ταξίδια, κατασκηνώσεις και ξεναγήσεις στη φύση και αρκετοί κάτοικοι εργάζονται ως μάγειρες για τους τουρίστες, οδηγοί 4×4 και ιδιοκτήτες μικρών ξενώνων. Τα εισοδήματα αυτά είναι συμπληρωματικά στη γεωργία, αλλά σημαντικά για την τοπική οικονομία.

Γεύσεις

Η κουζίνα της Σοκότρα αντανακλά την απομόνωση και την επινοητικότητα των κατοίκων. Τα φαγητά είναι απλά, αλλά γευστικά, βασισμένα στα ψάρια και τα προϊόντα που καλλιεργούνται σε μικρές φάρμες και μποστάνια. Το πιο συνηθισμένο πιάτο είναι ρύζι με φρέσκο ψάρι, συχνά ψημένο στα κάρβουνα ή μαγειρεμένο σε αρωματική σάλτσα ντομάτας με κάρδαμο και κανέλα. Το ψωμί -που ονομάζεται khobz ή malooga- ψήνεται καθημερινά και τρώγεται με φασόλια, αυγά ή μέλι. Κρέατα όπως κατσικάκι ή κοτόπουλο μαγειρεύονται κυρίως σε ειδικές περιστάσεις.

Το μοναδικό κλίμα της Σοκότρα επιτρέπει την καλλιέργεια χουρμάδων, παπάγιας, μάνγκο και καρύδας, τα οποία συχνά χρησιμοποιούνται σε γεύματα ή σνακ. Το μέλι του νησιού, που παράγεται από μέλισσες που τρέφονται από τα ενδημικά φυτά όπως το «Αίμα του δράκου» και το «Ρόδο της Ερήμου», θεωρείται από τα πιο αγνά στον κόσμο. Το τσάι (shai) είναι ένα καθημερινό τελετουργικό – δυνατό, γλυκό και συχνά αρωματισμένο με κάρδαμο και ο καφές σερβίρεται σε αραβικό στυλ, ελαφρύς και καρυκευμένος. Τα γεύματα για τους ταξιδιώτες προετοιμάζονται συνήθως από τοπικούς οδηγούς ή μάγειρες στις κατασκηνώσεις όπου διαμένουν. Το φαγητό στα μικρά ξενοδοχεία ή τους ξενώνες της πρωτεύουσας Χαντίμπο προσφέρει μια γεύση από την παραδοσιακή φιλοξενία της Υεμένης

Info: Για τη διαμονή δείτε πληροφορίες εδώ.

Διαβάστε ακόμα:

Ταξίδι στη Σοκότρα της Υεμένης -Απόκοσμα τοπία και σπάνια είδη

Μαρακές: Η θρυλική «Κόκκινη Πόλη» του Μαρόκου

Οδοιπορικό στην Ιορδανία: Σε διαρκή ισορροπία ανάμεσα στο αρχαίο και το σύγχρονο