Φανταστείτε έναν τόπο όπου η θερμοκρασία κυμαίνεται από -20 °C τον χειμώνα έως 7°C, το καλοκαίρι. Όπου μεταξύ 26 Οκτωβρίου και 14 Φεβρουαρίου επικρατεί σκοτάδι 24 ώρες το 24ωρο και το Βόρειο Σέλας κυριαρχεί στον ορίζοντα. Όπου η περίοδος του λυκόφωτος μεταξύ των εποχών βυθίζει τα πάντα σε ένα απόκοσμο μπλε φως, ενώ αντίθετα, ο ήλιος του μεσονυχτίου, από τις 15 Απριλίου ως τις 26 Αυγούστου, φέρνει μαζί του το φαινόμενο του 24ώρου φωτός. Φανταστείτε επίσης, έναν τόπο με περισσότερες πολικές αρκούδες -περίπου 3.000-από ό,τι ανθρώπους, και οδικές πινακίδες που αφορούν τα μεγαλόπρεπα αυτά ζώα, αντί για τα οχήματα.
Είτε θεωρήσουμε το αρχιπέλαγος Svalbard το τέλος, είτε την αρχή του κατοικημένου κόσμου, πρόκειται για έναν τόπο άγριο, ακραίο, σμιλεμένο στον πάγο και αφιλόξενο, που δεν μοιάζει με κανέναν άλλο. Έχει 5 κύρια νησιά -από τα οποία μόνο το Spitsbergen κατοικείται-, μαζί με εκατοντάδες νησίδες και βραχονησίδες. Βρίσκεται μεταξύ του Αρκτικού Ωκεανού, της Θάλασσας του Μπάρεντς, της Γροιλανδίας και της Νορβηγικής Θάλασσας. Το 60% της ξηράς του Svalbard είναι μόνιμα καλυμμένο από πάγο και λιγότερο από το 10% έχει οποιαδήποτε βλάστηση. Διαθέτει επτά εθνικά πάρκα και 23 φυσικά καταφύγια και θαλάσσια πάρκα που καλύπτουν το 70% των νησιών και βρίσκονται υπό καθεστώς αυστηρής προστασίας.
Το όνομα Svalbard σημαίνει «κρύες ακτές» και αναφέρεται για πρώτη φορά σε ισλανδικά κείμενα του 12ου αιώνα, αλλά ήταν ο Ολλανδός Willem Barentsz που ανακάλυψε επίσημα το αρχιπέλαγος το 1596, ενώ αναζητούσε το Βορειοανατολικό Πέρασμα. Μετά την ανακάλυψή του η είδηση για τους μεγάλους πληθυσμούς φαλαινών και θαλάσσιων ίππων διαδόθηκε γρήγορα, προκαλώντας πραγματική φρενίτιδα. Η μεγάλη ζήτηση από τις χώρες της Ευρώπης διήρκεσε περίπου από το 1600 έως το 1750 και οδήγησε τις φάλαινες στα πρόθυρα της εξαφάνισης, κάνοντας τη θάλασσα να κοκκινίζει κυριολεκτικά από το αίμα τους.
Οι Ρώσοι Πομόροι από τις ακτές της Λευκής Θάλασσας ακολούθησαν τους πρώτους φαλαινοθήρες που έφτασαν στο Σβάλμπαρντ. Ρωμαλέοι και συνηθισμένοι στο αρκτικό κρύο, δημιούργησαν εποχικούς σταθμούς κυνηγιού εμπορευόμενοι μεταξύ του 18ου αι. και των μέσων του 19ου αι. γούνες από αρκτικές αλεπούδες, δέρμα από φώκιες και από άλλα ζώα. Σήμερα, διατηρούνται 71 ερειπωμένοι σταθμοί μαρτυρώντας το πέρασμά τους. Στο αρχιπέλαγος σώζονται επίσης 35 ιστορικές τοποθεσίες από τις πρώτες αρκτικές αποστολές, πολλές από τις οποίες συνδέονται με τις προσπάθειες εξερευνητών να φτάσουν στον Βόρειο Πόλο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα σημεία απ’ όπου ξεκίνησαν οι πρωτοπόρες αποστολές με αερόστατα, όπως εκείνη του Αντρέε το 1897 που σημάδεψε ανεξίτηλα την ιστορία της πολικής εξερεύνησης.
Η απομακρυσμένη τοποθεσία του Σβάλμπαρντ δεν το προστάτευσε από τη δυναμική της βιομηχανικής επανάστασης κι έτσι η εξόρυξη άνθρακα έγινε κεντρική δραστηριότητα από τις αρχές του 20ού αιώνα. Πολλά ήταν τα ορυχεία που λειτούργησαν τότε -έστω και για περιορισμένο χρονικό διάστημα λόγω των ακραίων συνθηκών και του υψηλού κόστους-, αφήνοντας πίσω τους εγκαταστάσεις που σήμερα έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικά μνημεία. Μερικά ανοίγουν ακόμη για επισκέψεις, ενώ ένα μόνο το Ορυχείο 7 εξακολουθεί να λειτουργεί.
Ο ορυκτός πλούτος έκανε το αρχιπέλαγος πεδίο διεθνούς ανταγωνισμού. Τελικά, με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών του 1920, αναγνωρίστηκε επίσημα ως νορβηγικό έδαφος, αλλά τα κράτη που υπέγραψαν τη συνθήκη διατήρησαν το δικαίωμα οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή, μια ιδιαιτερότητα που εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα.
Με τα μάτια των ντόπιων
«Εμείς που έχουμε την τύχη να βρισκόμαστε στο 78˚ Βόρεια, νιώθουμε σαν να ζούμε σε ένα όνειρο, ένα αληθινό παραμύθι της Αρκτικής. Αντικρίζουμε καθημερινά ένα τοπίο που κυριαρχείται από τούνδρα, γυμνά βουνά, παγετώνες, ακραίες διακυμάνσεις φωτός και πανίδα που δύσκολα βρίσκει κανείς σε άλλα μέρη του κόσμου. Αγαπάμε τη ζωή μας στο Svalbard και δεν μπορούμε να φανταστούμε καλύτερο μέρος για να ζήσουμε. Αυτό το ονομάζουμε «πολικό μικρόβιο», ένας όρος που υποδηλώνει την αδιάκοπη επιθυμία να επιστρέψεις ξανά εδώ μετά την πρώτη σου επίσκεψη.
Στους αμύητους τα τοπία, μπορεί να φαίνονται έρημα και άγονα. Αλλά αν ξεπεράσεις την πρώτη εντύπωση, θα ανακαλύψεις πόσες πολλές και συναρπαστικές είναι οι εμπειρίες στη φύση, όλο το χρόνο. Οι εποχιακές διακυμάνσεις είναι τεράστιες: η μακρά, σκοτεινή περίοδος αντικαθίσταται από φωτεινούς χειμερινούς μήνες, οι οποίοι δίνουν τη θέση τους σε ένα εκπληκτικά ήπιο καλοκαίρι με ήλιο 24 ώρες το 24ωρο. Κατά τη διάρκεια της πολικής νύχτας το Βόρειο Σέλας κυριαρχεί στον ουρανό. Τότε εμείς οι κάτοικοι του Longyearbyen -της βορειότερης αστικής κοινότητας στον κόσμο– περνάμε τον χρόνο μας με κοινωνικές συγκεντρώσεις: συναντιόμαστε σε παμπ και εστιατόρια, σε συναυλίες, σε εκθέσεις, στα σπίτια. Το καλό φαγητό, τα καλά ποτά και οι ποικίλες πολιτιστικές δραστηριότητες είναι το κλειδί για να απολαύσουμε τους χειμώνες μας».
Η αφήγηση των ανθρώπων που ζουν στο μοναδικό κατοικημένο νησί του αρχιπελάγους, το Spitsbergen -2.500 όλοι κι όλοι- περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο αυτό τον απρόσιτο κόσμο που τώρα ανακαλύπτουν λάτρεις της περιπέτειας από διάφορες χώρες του κόσμου. Οι προτάσεις για δραστηριότητες στη φύση είναι πολλές και συναρπαστικές: από κρουαζιέρες στα συγκλονιστικής ομορφιάς φιορδ και στους παγετώνες, παρατήρηση της θαλάσσιας ζωής, σκι και ατέλειωτες ώρες πεζοπορίας, μέχρι βόλτες με έλκηθρα που τα σέρνουν χάσκι και πολλές άλλες.
Γνωρίζοντας την πρωτεύουσα Longyearbyen
Το νησί Spitsbergen καταλαμβάνει πάνω από το ήμισυ της συνολικής έκτασης του αρχιπελάγους και είναι το μόνο που κατοικείται. Το ανακάλυψε ο Ολλανδός εξερευνητής Willem Barentsz το 1596 και του έδωσε αυτή την ονομασία που στα ολλανδικά σημαίνει «αιχμηρό βουνό». Ο προορισμός όλων των πτήσεων είναι η Longyearbyen, η πρωτεύουσα του νησιού, μια ασυνήθιστη μικρή πόλη όπου η επίδραση του αρκτικού περιβάλλοντος γίνεται εμφανής με την πρώτη ματιά και τα κτίρια με τα ζωηρά χρώματα αντιστέκονται στο διαρκές χειμωνιάτικο σκοτάδι. Είναι επίσης κοσμοπολίτικη, με γκαλερί τέχνης, μουσεία, εστιατόρια με ενημερωμένες λίστες κρασιών, ένα εξαιρετικό παντοπωλείο και ένα μίνι εμπορικό κέντρο.
Όσοι δουλεύουν στον τουριστικό τομέα μιλούν πολύ καλά αγγλικά και είναι πολυταξιδεμένοι: ήρθαν στην περιοχή ως τουρίστες, την αγάπησαν, εγκαταστάθηκαν εκεί και θέλουν να δείχνουν τον τόπο τους με τον δικό τους «ψαγμένο» τρόπο. Άρα είναι εκείνοι που θα σας προτείνουν μια σειρά από δραστηριότητες και εκδρομές, σύμφωνα με τις δικές σας προτιμήσεις. Το πρώτο για το οποίο θα σας μιλήσουν στην πόλη είναι η περίφημη Παγκόσμια Τράπεζα Σπόρων του Σβάλμπαρντ. Βρίσκεται κοντά στο αεροδρόμιο, 130 μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας ώστε να διασφαλιστεί ότι θα επιβιώσει από οποιαδήποτε μελλοντική άνοδό της. Την έχουν αποκαλέσει «Τράπεζα της Αποκάλυψης» (Doomsday Vault), ή «Χορτοφαγική Κιβωτό του Νώε» (Vegetarian Noah’s Ark) και η τεράστια τεχνητή σπηλιά που την προστατεύει είναι σκαμμένη βαθιά μέσα σε ένα βουνό, κάτω από τον μόνιμο πάγο.
Εγκαινιάστηκε το 2008 με στόχο να λειτουργήσει ως εφεδρικό παγκόσμιο αποθετήριο σπόρων σε περίπτωση καταστροφών, πολέμων, κλιματικής κρίσης, ή σημαντικής μείωσης των καλλιεργειών.
Έχει χωρητικότητα έως και τεσσάρων εκατομμυρίων διαφορετικών τύπων σπόρων (και έως 2,25 δισεκατομμυρίων σπόρων συνολικά), που αντιπροσωπεύουν τη βοτανική ποικιλομορφία του πλανήτη. Φυλάσσονται εκεί σε σταθερή θερμοκρασία -18 °C, έτσι ώστε, σε περίπτωση που ένα είδος εξαφανιστεί από τον φυσικό του βιότοπο, να μπορεί να αναβιώσει και να μην χαθεί για πάντα. Η τοποθεσία του Σβάλμπαρντ επιλέχθηκε λόγω της έλλειψης τεκτονικής δραστηριότητας και της ικανότητας συντήρησης που προσφέρει ο μόνιμος παγετός. Αν και η Τράπεζα Σπόρων δεν είναι επισκέψιμη, αποτελεί ένα εξαιρετικό θέμα για συζήτηση με τους ντόπιους που θα σας δώσουν ακόμη πιο λεπτομερείς πληροφορίες.
Σημαντικό αξιοθέατο της πρωτεύουσας είναι το, βραβευμένο με το European Museum of the Year Award, Μουσείο του Svalbard που προσφέρει μια ολοκληρωμένη εικόνα για την ανθρώπινη παρουσία στα νησιά εδώ και αιώνες, αλλά και για το σκληρό αρκτικό περιβάλλον. Έχει μοντέρνο σχεδιασμό και οι εκθέσεις του παρουσιάζουν την ιστορία της αρκτικής εξερεύνησης, την περίοδο της φαλαινοθηρίας και της μεταλλευτικής δραστηριότητας, καθώς και τις προσπάθειες προστασίας της φύσης που γίνονται στις μέρες μας. Τα εκθέματα περιλαμβάνουν εργαλεία εξερευνητών, αντικείμενα καθημερινής ζωής των πρώτων κατοίκων, σκελετούς ζώων κ.ά. Μέσα από διαδραστικές οθόνες και ψηφιακά τρισδιάστατα μοντέλα, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να εξερευνήσει τον κόσμο των πολικών αρκούδων, των θαλάσσιων ίππων και των χαρακτηριστικών αρκτικών πουλιών.
Ένα ακόμη ενδιαφέρον μουσείο είναι αυτό των Αποστολών στον Βόρειο Πόλο, αφιερωμένο στην εποποιία των ανθρώπων που αψήφησαν το ακραίο αρκτικό περιβάλλον για να φτάσουν στον πιο απρόσιτο προορισμό της Γης. Μέσα από τις συλλογές του παρουσιάζει τις περιπέτειες των πρώιμων εξερευνητών –Νορβηγών, Ρώσων, Ιταλών, Αμερικανών– που προσπάθησαν να φτάσουν στον Βόρειο Πόλο με κάθε δυνατό μέσο: από αερόστατα και αερόπλοια, έως σκι, έλκηθρα με σκύλους, ιστιοφόρα, παγοθραυστικά, ακόμα και με πεζοπορία επάνω στον πάγο. Οι εκθέσεις φωτίζουν τόσο τις επιτυχίες όσο και τις τραγικές αποτυχίες των αποστολών, παρουσιάζοντας τις ακραίες συνθήκες που έπρεπε να αντιμετωπίσουν. Στις προθήκες του μουσείου υπάρχουν αυθεντικά έγγραφα, ημερολόγια, χάρτες και επιστολές που αποκαλύπτουν την ψυχολογία και την αποφασιστικότητα των εξερευνητών.
Συμπληρώνονται από παλιές φωτογραφίες, κινηματογραφικά ντοκουμέντα και εφημερίδες της εποχής. Ιδιαίτερα εντυπωσιακά είναι τα μοντέλα πλοίων, αεροστάτων και αερόπλοιων, όπως το ιστορικό Norge, που έκανε την πρώτη επιτυχημένη υπερπτήση στον Βόρειο Πόλο το 1926.
Το ορυχείο νούμερο 3 και η ιστορίες των ανθρακωρύχων
Το ορυχείο αυτό είναι δημοφιλές αξιοθέατο επειδή προσφέρει μια σπάνια ματιά στο παρελθόν που διαμόρφωσε το Svalbard. Από τις αρχές του 20ού αιώνα, όταν νορβηγικές και αμερικανικές εταιρείες άρχισαν να διεκδικούν περιοχές του αρχιπελάγους, η εξόρυξη άνθρακα έγινε η κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη της πόλης του Longyearbyen και για δεκαετίες τα ορυχεία αποτέλεσαν την κύρια οικονομική δραστηριότητα και το επίκεντρο της καθημερινής ζωής.
Ξεναγούμενοι μέσα στις στοές του Ορυχείου 3 θα ακούσετε τις αφηγήσεις του οδηγού σας για τους σκληρούς χειμώνες των ανθρακωρύχων μέσα στο σκοτάδι της πολικής νύχτας και για ζωές γεμάτες μόχθο, μπαίνοντας για λίγο σε έναν κόσμο που ήταν επικίνδυνος, αλλά και γεμάτος αλληλεγγύη. Η ιστορία της εξόρυξης στο αρχιπέλαγος δεν αφορούσε μόνο την οικονομία, αλλά διαμόρφωσε και την πολιτιστική του ταυτότητα, καθώς ήρθαν εκεί άνθρωποι από διάφορα σημεία του κόσμου και έμαθαν να συνεργάζονται ζώντας σε ακραίες συνθήκες.
Πολικές αρκούδες, θαλάσσιοι ίπποι και εκατομμύρια πουλιά
Το αρχιπέλαγος φιλοξενεί μερικά από τα πιο εμβληματικά θηλαστικά της Αρκτικής. Οι πολικές αρκούδες είναι το έμβλημα της περιοχής και υπάρχουν πολλές πιθανότητες για τους επισκέπτες να τις δουν -ειδικά το καλοκαίρι στο βόρειο, βορειοδυτικό και ανατολικό Svalbard όπου ο πάγος παραμένει πιο παχύς. Η αγαπημένη τροφή τους είναι οι φώκιες, που είναι πολύ διαδεδομένες σ’ αυτό το γεωγραφικό πλάτος.
Κάνοντας κρουαζιέρα μπορεί κανείς να εντοπίσει αρκετά είδη φαλαινών -από μπελούγκα (λευκές) και φυσητήρες, μέχρι ρυγχοφάλαινες και πιο σπάνια γαλάζιες φάλαινες και όρκες. Ένα από τα λίγα θηλαστικά που παραμένουν στην περιοχή κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ο θαλάσσιος ίππος, είναι ένα άλλο εμβληματικό ζώο της Αρκτικής, χάρη στους εντυπωσιακά μακριούς και καμπυλωτούς κυνόδοντές του. Κοινωνικοί από τη φύση τους, παρατηρούνται συγκεντρωμένοι σε ομάδες να ξεκουράζονται σε παγόβουνα, ή στην ξηρά. Μπορούν να βουτήξουν σε βάθος 80 μέτρων και να παραμείνουν κάτω από το νερό έως και μισή ώρα. Αυτό που τους λείπει σε όραση, ιδιαίτερα σε θολά νερά, το αντισταθμίζουν με τα εξαιρετικά ευαίσθητα μουστάκια τους.
Στις κοιλάδες ζουν περίπου 10.000 τάρανδοι και αρκτικές αλεπούδες ιδανικά προσαρμοσμένες σ’ αυτά τα γεωγραφικά πλάτη: είναι από τα λίγα ζώα που παραμένουν στο Svalbard τον χειμώνα, χάρη στο παχύ, καλά μονωμένο, τρίχωμα και τα καλυμμένα με γούνα πόδια τους. Το καλοκαίρι το αρχιπέλαγος μεταμορφώνεται σε έναν αληθινό παράδεισο για τους παρατηρητές πουλιών, καθώς είναι εκατομμύρια αυτά που φωλιάζουν στους απόκρημνους βράχους και στις ακτές. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα θαλασσοπούλια guillemots, οι κίσσες της Αρκτικής (little auks) και τα εντυπωσιακά αρκτικά θαλασσοπούλια (northern fulmars). Υπάρχουν επίσης κύκνοι, σιταρόχηνες, χαριτωμένοι αρκτικοί γλάροι ivory gull και πολλά ακόμη είδη.
Κρουαζιέρες σε παγετώνες και υπέροχα φιόρδ
Το Svalbard εξελίχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους προορισμούς για κρουαζιέρες στην Αρκτική. Οι ημερήσιες κρουαζιέρες πραγματοποιούνται γύρω από το Isfjorden και τα επιμέρους φιόρδ του. Στη διάρκειά τους οι ταξιδιώτες θαυμάζουν μεγάλους παγετώνες και επισκέπτονται ορυχεία, παλιούς οικισμούς και ιστορικές τοποθεσίες. Κατά μήκος των ακτών μπορεί να εμφανιστούν θαλάσσιοι ίπποι, φώκιες και πολλά θαλασσοπούλια. Το κόστος είναι 200-500 ευρώ το άτομο.
Οι κρουαζιέρες εξερεύνησης (expedition) διαρκούν από 4 έως 12 ημέρες και καλύπτουν μεγαλύτερο μέρος του αρχιπελάγους, συμπεριλαμβανομένης της βόρειας και ανατολικής πλευράς όπου ο πάγος παραμένει πιο σταθερός. Τα πλοία είναι μικρότερα και επιτρέπουν αποβιβάσεις σε απομονωμένες περιοχές -όπως εγκαταλελειμμένους σταθμούς κυνηγών, σημεία παλαιών αρκτικών αποστολών και περιοχές με παρθένα τούνδρα. Σε αυτά τα ταξίδια αυξάνονται σημαντικά οι πιθανότητες να εντοπίσει κανείς πολικές αρκούδες, αποικίες πουλιών και μεγάλους παγετώνες που προσεγγίζονται με Zodiac. Το Magdalenefjord κατά μήκος της δυτικής ακτής του νησιού Spitsbergen αποτελεί μία από τις πιο χαρακτηριστικές στάσεις στις πολυήμερες αυτές κρουαζιέρες.
Τα πλοία, αναχωρώντας από το Longyearbyen πλέουν βόρεια προς το Εθνικό Πάρκο Nordvest-Spitsbergen, διασχίζοντας μια περιοχή γεμάτη φιόρδ και παγετώνες. Κατά την προσέγγιση του φιόρδ γίνεται αποβίβαση με Zodiac ώστε οι επισκέπτες να βγουν στην ακτή του Graveneset. Εκεί βλέπουν από κοντά τα ερείπια των ολλανδικών φαλαινοθηρικών εγκαταστάσεων του 17ου αιώνα και τους φούρνους όπου έβραζαν το λίπος των φαλαινών. Το κόστος για μια expedition κρουαζιέρα 8-12 ημερών είναι από 6-9.000 ευρώ το άτομο. Περιλαμβάνει διαμονή στο πλοίο, ξεναγήσεις από φυσιοδίφες, πλήρη διατροφή κ.ά.
Υπάρχουν τέλος οι εκδρομές λίγων ωρών με ταχύπλοα φουσκωτά (RIB), που εστιάζουν σε συγκεκριμένα σημεία όπως παγετώνες, απομονωμένες ακτές με θαλάσσιους ίππους και περιοχές με υψηλή πυκνότητα σε αποικίες πουλιών. Τα ταχύπλοα διευκολύνουν την προσέγγιση σε στενούς όρμους και παράκτιες περιοχές όπου δεν μπορούν να φτάσουν τα μεγάλα πλοία. Το κόστος είναι από 180-300 ευρώ το άτομο.
Διαβάστε ακόμα:
Ένα ταξίδι ζωής στην Ανταρκτική: Στο πιο κρύο, ανεμοδαρμένο και ξηρό μέρος στη Γη
5 ταξίδια ζωής σε Ασία, Αφρική, Νότια Αμερική, Ινδία
Echo Base: Ένα πολυτελές glampsite στην έρημο της Ανταρκτικής
