Κασσάνδρα Χαλκιδικής: Οι κορυφαίες εμπειρίες

Στην πλατεία βρίσκεται και ο ναός του Αγίου Δημητρίου, που ιδρύθηκε γύρω στο 1858. Η τρίκλιτη και ξυλόστεγη εκκλησία είναι η μοναδική στην περιοχή της Χαλκιδικής σε ρυθμό βασιλικής με τρούλο. Ξεχωρίζει για το ξυλόγλυπτο τέμπλο, τα λιθανάγλυφά της και τις παλιές εικόνες του 14ου και του 17ου αιώνα. Υπάρχουν και άλλοι παλιοί ναοί όπως του Αγίου Γεωργίου στο Λαυριώτικο (1867) και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1885).

Περπατώντας στα καλντερίμια του οικισμού, με τις παλιές βρύσες και τα υπέροχα οικήματα, η αίσθηση του υπαίθριου μουσείου ενισχύεται χάρη στα γλυπτά από πωρόλιθο του καλλιτέχνη Βασίλη Παυλή που αφιερώθηκε στην αισθητική αναβάθμιση της Αφύτου. Ο ίδιος πήρε την πρωτοβουλία να απευθυνθεί σε φίλους του καλλιτέχνες για να ζωγραφίσουν τους πατροπαράδοτους τενεκέδες τυριού. Έτσι περισσότεροι από 600 στολίζουν σήμερα το χωριό έχοντας ταυτόχρονα ρόλο έργου τέχνης και γλάστρας. Απεικονίζουν σημαντικές προσωπικότητες του πολιτισμού και της διανόησης και είναι προσφορά δημιουργών από διάφορα μέρη της Ελλάδας.

Από την πλατεία, ένας δρόμος που οδηγεί στον φημισμένο Βράχο όπου έρχονται πολλοί για να απολαύσουν την πανοραμική θέα στον Τορωναίο κόλπο, τη Σιθωνία και τη χερσόνησο της Κασσάνδρας μέχρι τα νότια. Εξ ίσου υπέροχη είναι η θέα από τον ιστορικό λόφο του Κουτσόμυλου.
Καθώς η Άφυτος αναπτύχθηκε τουριστικά υπάρχουν, φυσικά, πολλές επιλογές για φαγητό και διασκέδαση, καθώς και beach bars στην παραλία με τα εντυπωσιακά νερά κάτω από τον οικισμό.

Το Λαογραφικό Μουσείο της Αφύτου

Στους πολύ ωραίους χώρους του μουσείου, όπου κυριαρχεί το ξύλο και η πέτρα,
θα θαυμάσετε εκατοντάδες εκθέματα που προέρχονται από συλλογές και δωρεές των κατοίκων: εργαλεία, κεραμικά, αντικείμενα παραδοσιακής τέχνης, φορεσιές, μία αναπαράσταση παραδοσιακού σπιτιού, έπιπλα, χειροποίητα μάλλινα υφάσματα και πολλά άλλα.

Η Αρχαία Όλυνθος

Η Όλυνθος των κλασικών χρόνων υπήρξε η σπουδαιότερη πόλη της Χαλκιδικής τον 5ο αιώνα π.Χ. και το σημαντικότερο οικονομικό και στρατιωτικό κέντρο της περιοχής. Κτίστηκε σε μια σοφά επιλεγμένη τοποθεσία, στον μυχό του Τορωναίου κόλπου, επάνω σε δύο λόφους που ελέγχουν την περιοχή. Ξεχωρίζει για την αρχιτεκτονική και τον πολεοδομικό σχεδιασμό της με κανονικά οικοδομικά τετράγωνα, φαρδιές, παράλληλες λεωφόρους, κοινόχρηστους χώρους -και γενικά μια αντίληψη του Ιπποδάμειου συστήματος που δανείζει ακόμα και σήμερα τις βασικές αρχές του στους σύγχρονους πολεοδόμους.

Συστηματική ανασκαφική έρευνα στην Όλυνθο έγινε μεταξύ 1928-1938 από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή και τον καθηγητή D. M. Robinson. Χάρη σε αυτήν οι αρχαιολόγοι απέκτησαν πλήθος πληροφοριών για την καθημερινή ζωή στους ύστερους κλασικούς χρόνους. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, η πόλη κτίστηκε αρχικά από τους Βοττιαίους, οι οποίοι μετά την εκδίωξή τους από τους Μακεδόνες, μετοίκησαν στη Χαλκιδική. Ο συγκεκριμένος οικισμός καταστράφηκε το 479 π.Χ. από τους Πέρσες.

Στο τέλος των Περσικών πολέμων, η Όλυνθος προσχώρησε στην Αθηναϊκή συμμαχία, όμως πολύ γρήγορα αποσκίρτησε για να γίνει το επίκεντρο ενός συνασπισμού πολλών πόλεων της Χαλκιδικής και να ισχυροποιηθεί τόσο, ώστε να μπορεί, σύμφωνα με το Θουκιδίδη, να συντηρεί στρατό 20.000 ανδρών. Το οριστικό τέλος της πόλης δόθηκε το 348 π.Χ.: Οι Ολύνθιοι, απογοητευμένοι από τη συμπεριφορά του Φίλιππου, διέλυσαν τη συμμαχία με τους Μακεδόνες, προκαλώντας την οργή του βασιλιά, ο οποίος εκπόρθησε την Όλυνθο και επέβλεψε προσωπικά την παραδειγματική τιμωρία της.

Περιήγηση στον Αρχαιολογικό Χώρο

Ο αρχαιολογικός χώρος εκτείνεται σε 500 στρέμματα. Μπαίνοντας θα ακολουθήσετε τη διαδρομή προς τους δύο λόφους που καταλάμβανε η πόλη: στον νότιο βρίσκεται η αρχαϊκή, κτισμένη με υποτυπώδες πολεοδομικό σχέδιο, όπου έχουν ανασκαφεί λείψανα οικισμού της νεότερης νεολιθικής περιόδου και ερείπια πύργου του 12ου αι. μ.Χ. Έχουν εντοπιστεί δύο λεωφόροι: στην ανατολική υπήρχαν καταστήματα, μικρές κατοικίες και αποθηκευτικοί λάκκοι, ενώ στο βόρειο τμήμα του λόφου ανασκάφηκε το διοικητικό κέντρο με την αγορά και το πρυτανείο.

Η εντυπωσιακή κλασική πόλη απλώνεται κτισμένη με το Ιπποδάμειο σύστημα, στο πλάτωμα και στην ανατολική παρειά του βόρειου λόφου. Κάθε οικοδομικό τετράγωνο αποτελείται από δέκα σπίτια σε δύο σειρές που ανήκουν στον τύπο της «οικίας με παστάδα». Γύρω από τη λιθόστρωτη αυλή διατάσσονται οκτώ έως δεκατρία δωμάτια. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν την ύπαρξη και δευτέρου ορόφου στη βόρεια πλευρά του σπιτιού.

Πολλά σπίτια έχουν παρόμοια κάτοψη με συνεχόμενους τοίχους, επομένως χτίστηκαν σύμφωνα με πολεοδομικό σχέδιο που υπήρχε εκ των προτέρων. Πολύ σημαντικές για την ανασκαφική έρευνα είναι και οι επαύλεις, που βρίσκονταν στο αριστοκρατικό προάστιο εκτός του περιτειχισμένου τμήματος της πόλης, ανατολικά του βόρειου λόφου. Χαρακτηριστικές είναι η έπαυλη της Αγαθής Τύχης, του Ηθοποιού, των Διδύμων Ερώτων -όλα ονόματα που πήραν από τα ψηφιδωτά τους δάπεδα.
Η αρχαία πόλη ξεχωρίζει επίσης για το επιμελημένο σύστημα ύδρευσης με τρεχούμενο νερό.

Το σπήλαιο των Πετραλώνων

Είναι ένα από τα σημαντικότερα σπήλαια στην Ελλάδα με σπουδαίο σπηλαιολογικό, ανθρωπολογικό και παλαιοντολογικό πλούτο. Βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Κατσίκα και έγινε διάσημο διεθνώς καθώς εκεί ανακαλύφθηκε το 1960 ανθρώπινο κρανίο ηλικίας από 150.000 έως 250.000 ετών -κατ’ άλλους και παλαιότερο.

Η ανακάλυψη έγινε κατά τη διάρκεια ερασιτεχνικής εξερεύνησης και το κρανίο είχε διατηρηθεί σε εξαιρετική κατάσταση καθώς ήταν καλυμμένο σε μεγάλο βαθμό με σταλαγμιτικό υλικό. Οι ερασιτέχνες εξερευνητές το αποκόλλησαν από τη θέση του και σύντομα διαπιστώθηκε ότι ανήκε σε πρώιμη μορφή ανθρώπου που κατατάσσεται στο είδος Homo heidelbergensis, ένα εύρημα μοναδικό για τα έως τότε ελληνικά ανθρωπολογικά δεδομένα. Αποτελεί ένα από τα πιο πλήρη και καλύτερα διατηρημένα ανθρώπινα απολιθωμένα κρανία, από το οποίο λείπει μόνο ένα μέρος της εμπρόσθιας οδοντοστοιχίας.

Ο σχηματισμός του σπηλαίου ανάγεται πιθανότατα στο Κατώτερο Πλειστόκαινο (κατ’ εκτίμηση περισσότερο από 1 εκατ. χρόνια). Καλύπτει συνολική έκταση περίπου 10.000 τ. μ., είναι λαβυρινθώδες, με μεγάλες αίθουσες γεμάτες με σταλακτίτες. Στις αρχές του Μέσου Πλειστοκαίνου, άρχισαν να το επισκέπτονται οι άνθρωποι, οι οποίοι άφηναν εδώ κατάλοιπα της δραστηριότητάς τους.
Έκτοτε άνθρωποι και σαρκοβόρα εναλλάσσονταν στο σπήλαιο, εξ ου και στα στρώματα της επίχωσης εναλλάσσονται παλαιοντολογικά και πολιτισμικά κατάλοιπα.

Το σπήλαιο παρέμεινε σε χρήση για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Καθ’όλη τη διάρκεια αυτής της εκπληκτικά μακρόχρονης περιόδου, από το άνοιγμα της οροφής, που λειτουργούσε ως είσοδος (και από το οποίο διέρχονταν άνθρωποι και ζώα), έπεφταν στο εσωτερικό του σπηλαίου πέτρες και χώματα, σχηματίζοντας με τα χρόνια έναν τεράστιο κώνο ο οποίος απλωνόταν και ψήλωνε, ώσπου έφτασε έως την οροφή και έφραξε την είσοδο. Στην επιφάνειά του σχηματίστηκε ένα παχύ σταλαγμιτικό στρώμα και, πάνω σε αυτό, όλος ο σταλαγμιτικός διάκοσμος τον οποίο θαυμάζουμε σήμερα σε αυτή την περιοχή του σπηλαίου.

Το σπήλαιο Πετραλώνων είναι πολύ πλούσιο σε απολιθώματα: από την εποχή της ανακάλυψής του έως σήμερα έχουν ανασκαφεί χιλιάδες απολιθωμάτων που ανήκουν κυρίως σε θηλαστικά, αμφίβια, ερπετά και πτηνά. Συνολικά έχουν προσδιοριστεί περισσότερα από 50 είδη με πιο συχνά και εντυπωσιακά τις αρκούδες των σπηλαίων, τις στικτές ύαινες, τα λιοντάρια, τους αίγαγρους.

Μπορείτε να επισκεφθείτε το σπήλαιο -το οποίο ξαναλειτούργησε συντηρημένο και αναβαθμισμένο από τον Μάρτιο του 2024-, ακολουθώντας την τουριστική διαδρομή και να δείτε το Ανθρωπολογικό Μουσείο που βρίσκεται στον περιβάλλοντα χώρο. Για περισσότερες πληροφορίες εδώ.

Τα Νέα Μουδανιά

Ιδρύθηκαν από Μικρασιάτες πρόσφυγες που πήγαν εκεί το 1923 από τα Μουδανιά της Προποντίδας και έμειναν αρχικά σε σκηνές στο Καργί λιμάνι. Το 1925 κατασκευάστηκαν τα πρώτα 300 σπίτια, τα λεγόμενα «του εποικισμού», από μια γερμανική εταιρεία που τα παρέδωσε στους οικιστές. Κάνοντας ένα άλμα στον χρόνο βρίσκουμε σήμερα τα Νέα Μουδανιά να είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος οικισμός της Χαλκιδικής μετά τον Πολύγυρο, καθώς κατάφεραν να αναπτυχθούν ταχύτατα σε διάφορους τομείς με βασικούς πυλώνες την αλιεία και τον τουρισμό. Αυτό ξεκίνησε από το 1980, που ήταν ακόμη ένα γραφικό ψαροχώρι και αγαπημένος σταθμός για όσους κατευθύνονταν προς τις παραλίες της Χαλκιδικής –είτε πρόκειται για την Κασσάνδρα είτε για τη Σιθωνία. Σήμερα, που έχουν μεταμορφωθεί σε τουριστικό προορισμό, με μια μεγάλη και γεμάτη ζωή προκυμαία που προσφέρει πολύ ωραίο ηλιοβασίλεμα και αμέτρητες προτάσεις για φαγητό και διασκέδαση -από beach bars και θαλάσσια σπορ, μέχρι μπαρ και ταβερνάκια που σερβίρουν ολόφρεσκα ψάρια και θαλασσινά. Στην παραλία Διονυσίου, στα 3 χλμ. από τα Νέα Μουδανιά, υπάρχουν πολλά καταλύματα. Λειτουργεί ναυτικός όμιλος και κάθε καλοκαίρι διοργανώνονται διάφορα θεματικά φεστιβάλ και αγώνες.

Αξίζει να πούμε ότι η ιχθυόσκαλα των Νέων Μουδανιών είναι πλέον από τις μεγαλύτερες στη Μεσόγειο. Η πόλη είναι εμπορικό κέντρο, φιλοξενεί τράπεζες και επιχειρήσεις και είναι ονομαστή για τη βιομηχανία παραγωγής γεωργικών μηχανημάτων. Σε όλα αυτά προσθέστε και έναν θαυμάσιο και μεγάλο ελαιώνα που στολίζει τα γύρω τοπία.

Μουσείο Αλιευτικών Σκαφών και Εργαλείων στα Νέα Μουδανιά

Οι κάτοικοι της πόλης δημιούργησαν ένα μοναδικό μουσείο, στο οποίο μπορεί κανείς να δει δείγματα του τρόπου που εργάστηκαν οι ναυτικοί, οι ψαράδες και οι καραβομαραγκοί. Ανάμεσα στις συλλογές του είναι μία μεγάλη αίθουσα με κοχύλια, που έχουν συγκεντρωθεί από το Ναυτικό Όμιλο Μουδανιών εδώ και πολλά χρόνια.

Εκτίθενται ακόμη εργαλεία από τις βασικές επαγγελματικές τεχνικές αλιείας (γρι γρι, τράτες, πεζότρατα, δίχτυα, νταλιάνι, δηλαδή τρόπος ψαρέματος στα ρηχά που συνηθίζεται στη βόρεια Ελλάδα), μαζί με άλλα που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες: χαρακτηριστικά είναι οι κιούρτοι, τα παραγάδια, τα καμάκια, διάφορα είδη διχτυών, μεταξύ των οποίων και τα πολύ σπάνια βαμβακερά.
Το δείγμα του αλιευτικού σκάφους που οι ντόπιοι ονομάζουν Μπουγιαντέ, υπενθυμίζει ότι σύμφωνα με την παράδοση πρόσφυγες έφθασαν στα Μουδανιά με ένα τέτοιο σκαρί ακολουθώντας το οχηματαγωγό «Λέρος». Δείγματα από τα εργαλεία και τις τεχνικές που χρησιμοποιούσαν στα παλιά καρνάγια συμπληρώνουν τα εκθέματα του μουσείου, μαζί με δύο ομοιώματα παλιών σκαφών. Αλλά και ο βυθός έχει τη θέση του στο Μουσείο, αφού σε ειδικό χώρο προβάλλονται σχετικά βίντεο.

Τηλέφωνο επικοινωνίας: 23730 26166.

Λαογραφικό μουσείο Βιθυνίας

Η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Νέων Μουδανιών «H Βιθυνία» εδώ και χρόνια συγκέντρωσε, κατέγραψε και διατήρησε πλούσιο λαογραφικό υλικό από την ιστορία των ανθρώπων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Εκτίθενται στο Λαογραφικό Μουσείο στην περιοχή της Αλμύρας. Εκτίθενται αντικείμενα καθημερινής χρήσης, παραδοσιακές φορεσιές, υφαντά, κεντήματα, αγροτικά εργαλεία, φωτογραφικό υλικό κ.α.

Τηλέφωνο επικοινωνίας: 23730 21368.

Ο αρχαίος ναός του Άμμωνα Δία στην Καλλιθέα

Είναι ένας από τους σημαντικότερους αρχαίους ναούς της Χαλκιδικής, που αποκαλύφθηκε το 1969 κατά τα έργα της ανέγερσης του παραθαλάσσιου ξενοδοχείου που φέρει το ίδιο όνομα. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν ότι στη θέση αυτή ιδρύθηκε κατά το β’ μισό του 8ου αιώνα π.Χ., από τους Ευβοείς αποίκους της πόλης Άφυτις, ιερό του Διονύσου που λατρευόταν μαζί με τις Νύμφες στο σπήλαιο κάτω από το βράχο στη νοτιοδυτική πλαγιά του χώρου. Η λατρεία στο σπήλαιο συνεχίστηκε μέχρι και το 2ο αιώνα μ.Χ.

Στο βόρειο τμήμα του χώρου, ιδρύθηκε προς το τέλος του 5ου αι. π.Χ. ιερό του αιγυπτιακής προέλευσης θεού Άμμωνα Δία και στο β’ μισό του 4ου αιώνα π.Χ. κτίστηκε δωρικός ναός. Στα ρωμαϊκά χρόνια (1ος – 2ος αι. μ.Χ.) ο ναός μετασκευάστηκε. Η ρωμαϊκή φάση διήρκεσε μέχρι την εποχή των διαδόχων του Μεγάλου Κωνσταντίνου, οπότε πρέπει να καταστράφηκε οριστικά. Τμήμα παλαιοχριστιανικού λουτρού που ανασκάφηκε στο βόρειο άκρο του χώρου σχετίζεται ενδεχομένως με συνέχιση της λατρείας στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, αλλά και αργότερα στη μεσοβυζαντινή περίοδο. Την εγκατάλειψη του Ιερού ακολούθησε η λιθολόγηση των ερειπίων του από μοναχούς της ρωσικής μονής Παντελεήμονος, μετόχι της οποίας είχε γίνει η περιοχή. (Κείμενα από τον ιστότοπο του ΥΠ.ΠΟ.).

Ο πύργος Σταυρονικήτα

Μέσα στο χώρο του Sani Resort, βρίσκεται ο πύργος Σταυρονικήτα και στο ίδιο σημείο πιστεύεται ότι βρισκόταν η ακρόπολη της αρχαίας Σάνης. Η περιοχή υπήρξε μετόχι της μονής Σταυρονικήτα και ο πύργος κτίστηκε το 1543 για την προστασία του. Έχει ύψος 8 μ. και διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση. Τριγύρω διακρίνονται κάποια υπολείμματα από τον οχυρό περίβολο.

Η διώρυγα και τείχη της Νέας Ποτίδαιας

Δημοφιλές αξιοθέατο της Κασσάνδρας είναι η σύγχρονη διώρυγα που ενώνει τον Θερμαϊκό με τον Τορωναίο κόλπο, με τα βαθιά μπλε νερά της -και πολλοί σταματούν για να θαυμάσουν τη θέα προς όλες τις κατευθύνσεις. Η γέφυρα που ενώνει τις δύο στεριές κατασκευάστηκε το 1970 και ως τότε το πέρασμα γινόταν με φέρι μπόουτ και πλωτές πλατφόρμες. Η Ποτίδαια υπήρξε μία από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις της Χαλκιδικής. Ιδρύθηκε από Κορινθίους τον 7ο αι. και αναφέρεται τόσο στην ιστορία των Περσικών πολέμων όσο και του Πελοποννησιακού.

Η ιστορία της αρχαίας διώρυγας χάνεται στα βάθη των αιώνων. Η παρουσία της επιβεβαιώνεται μόνο κατά τον 1ο π.Χ αι., ως έργο μήκους 1,25 χλμ. και πλάτους 40μ. Πιστεύεται πάντως ότι τη μορφή αυτή είχε λάβει επί βασιλέως της Μακεδονίας Κασσάνδρου, που ήθελε με αυτήν να διευκολύνει τις θαλάσσιες μεταφορές στην περιοχή του. Το τείχος που περιόριζε την πρόσβαση στη διώρυγα από ξηράς είναι μάλλον έργο της εποχής του Ιουστινιανού και σώζονται ελάχιστα δείγματά του. Η περιοχή της διώρυγας υπήρξε και το θέατρο της μάχης μεταξύ εξεγερμένων Κασσανδρινών και Τούρκων το 1821, που κατέληξε σε ήττα των επαναστατών και σφαγές στη χερσόνησο.

Ο πύργος του Αγίου Παύλου στη Νέα Φώκαια

Ένα από τα πολλά μοναστηριακά μετόχια της Κασσάνδρας από τη βυζαντινή εποχή ήταν και αυτό της μονής Αγίου Παύλου. Προστατευόταν από πύργο που θεωρείται του 15ο αι. και δημιουργήθηκε από υλικά αρχαίων κατασκευών της Ποτίδαιας. Έχει ύψος 17 μ. και είναι ο μόνος στη Χαλκιδική που διατηρεί έως κα τις επάλξεις του, δεσπόζοντας επάνω από το λιμανάκι της Νέας Φώκαιας. Δίπλα του βρίσκεται ο μετοχιακός ναός των Αγίων Αποστόλων του 1868.

Η Γαλάτιστα

Η ορεινή Γαλάτιστα, καταστράφηκε ολοσχερώς το 1821, καθώς είχε συμμετάσχει στην εξέγερση εναντίον των Τούρκων, ωστόσο χάρη στην επιδεξιότητα των ντόπιων μαστροκαλφάδων τα σπίτια ξανακτίστηκαν με τοπικό πωρόλιθο. Περιηγηθείτε στο χωριό περπατώντας στα στενά ανηφορικά σοκάκια, με τις βρύσες και τα πετρόκτιστα σοβαντισμένα σπίτια μακεδονικής αρχιτεκτονικής (κάποια διατηρητέα). Μετά μπορείτε να καθίσετε στην πλατεία με την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, τα καφενεία και τα ταβερνάκια.

Στη Γαλάτιστα άνθισε και η τέχνη της αγιογραφίας. Η «Σχολή των Γαλατσιάνων αγιογράφων» λειτούργησε από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα χάρη στους μαθητές του αγιορείτη μοναχού Μακαρίου που καταγόταν από εκεί. Δείγματα της εξαιρετικής τέχνης τους επιβιώνουν στις εκκλησίες της κωμόπολης και κυρίως στον Άγιο Γεώργιο, την Παναγία, τον Άγιο Δημήτριο, την Αγία Παρασκευή και τον Άγιο Νικόλαο.

Μεταξύ των αξιοθέατων του χωριού είναι και ο βυζαντινός πύργος που θεωρείται ότι ήταν παρατηρητήριο όλης της γύρω περιοχής ή και φυλακή. Είναι φτιαγμένος με πέτρα και κουρασάνι -εξ ου και το σκούρο καφέ χρώμα του.

Το Ποσείδι

Μία από τις πιο μαγευτικές ακτές της Χαλκιδικής είναι το ακρωτήριο της Κασσάνδρας ή Ποσείδι, που εισχωρεί με τη «μύτη» του μέσα στη θάλασσα. Εκεί υψώνεται και ο φάρος του ακρωτηρίου από το 1864. Το όνομα Ποσείδι παραπέμπει ευθέως στον θεό Ποσειδώνα των αρχαίων, του οποίου ναός έχει ανακαλυφθεί κοντά στο ακρωτήριο. Χρονολογείται από τον 14ο αιώνα π.Χ. και λειτουργούσε περίπου για 1000 χρόνια.