Οδοιπορικό στην Ανατολική Ανατολία, στη σκιά του όρους Αραράτ 

Χτισμένο σε υψόμετρο 2.000μ. περίπου και περιστοιχισμένο από βουνά που έχουν βιώσει σημαντικά γεγονότα, το Ερζερούμ (αρχ. Θεοδοσιούπολη) είναι μια από τις ψυχρότερες πόλεις της Τουρκίας. Κατά τους χειμερινούς μήνες η θερμοκρασία φτάνει τους -25 έως -30 βαθμούς Κελσίου. Καθώς η πόλη βρισκόταν πάνω στον δρόμο των καραβανιών που κατευθύνονταν από την Κίνα προς την Ευρώπη και έλεγχε το πέρασμα ανάμεσα στον Καύκασο και στην Ανατολία διεκδικήθηκε και κυβερνήθηκε από πολλούς λαούς: Βυζαντινούς, Άραβες, Αρμένους, Σελτζούκους Τούρκους, Οθωμανούς και Ρώσους τα τελευταία 40 χρόνια, μέχρι τη Ρωσική επανάσταση, όπου ξαναπέρασε σε τουρκικό έλεγχο το 1919. 

Το Ερζερούμ σηματοδοτεί μια από τις τραγικές στιγμές στην ελληνική ιστορία, καθώς αποτελεί την πόλη-σύμβολο της γενοκτονίας των Ελλήνων και των Αρμενίων χριστιανών της Ανατολίας. Εδώ, κατέληγαν ύστερα από ατελείωτες πορείες θανάτου όσοι χριστιανοί, κυρίως Πόντιοι και Αρμένιοι, είχαν επιβιώσει από τις κακουχίες καθόδου για να ενταχθούν αργότερα στα περιβόητα τάγματα εργασίας-εξόντωσης, των ανεπιθύμητων χριστιανικών πληθυσμών.

Το Ερζερούμ έχει επίσης ταυτιστεί με την κοσμοϊστορική μάχη του Μετζικέρτ το 1071 μεταξύ βυζαντινών και Σελτζούκων Τούρκων. Η έκβαση της μάχης είχε σαν αποτέλεσμα τη συντριπτική ήττα των Βυζαντινών, η οποία άνοιξε την πόρτα στους Τούρκους προς τη Μικρά Ασία και τη Δύση. Στη σύγχρονη εποχή το Ερζερούμ έχει εξελιχθεί σε μια πολύβουη πόλη διατηρώντας παράλληλα την ιστορική του γοητεία. Ο μοναδικός συνδυασμός παλιού και νέου στην πόλη την καθιστά ένα συναρπαστικό προορισμό για τους ταξιδιώτες. Για τους λάτρεις της φύσης η λίμνη Τορτουμ 130χλμ. από το κέντρο της πόλης και το διάσημο χιονοδρομικό κέντρο στο όρος Παλαντοκέν με υψόμετρο 3.185μ. προσφέρουν ιδανικά μέρη για επίσκεψη. Πολλά από τα ιστορικά αξιοθέατα χτίστηκαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας των Σελτζούκων, τον 13^ο αιώνα, όπως για παράδειγμα το σύμβολο του Ερζερούμ «Ο μεντρεσές με τους δίδυμους μιναρέδες», ένα ισλαμικό σχολείο με μεγαλοπρεπή είσοδο που πλαισιώνεται από τους δύο μιναρέδες. Σε απόσταση 300 μέτρων βρίσκονται οι τρεις τάφοι του 14^ου αιώνα που αποτελούνται από τρία μεμονωμένα μαυσωλεία που κατασκευάστηκαν για τους τρεις γιους του τοπικού κυβερνήτη του Ερζερούμ και θεωρούνται τα καλύτερα παραδείγματα σελτζουκικής αρχιτεκτονικής. Λίγα μέτρα πιο πέρα βρίσκεται και το μεγάλο τζαμί “Ulu Cami” χτισμένο το 1179 γνωστό για τα πολύχρωμα ψηφιδωτά του.

Το βράδυ αποφασίζουμε πριν πάμε για φαγητό να κάνουμε ένα βραδινό περίπατο στην πόλη, καθώς τα πιο πάνω μνημεία το βράδυ φωτίζονται εντυπωσιακά δημιουργώντας ιδανικά σημεία για φωτογράφηση. Μετά την υπέροχη αυτή βόλτα πάμε για φαγητό και δοκιμάζουμε το πιο διάσημο πιάτο της πόλης που είναι το τζαγκ κεμπάπ. Σε αντίθεση με τα συνηθισμένα κεμπάπ, το αρνί εδώ ψήνεται οριζόντια αντί για κάθετα σε σούβλα πάνω σε αναμμένα κάρβουνα. Σερβίρεται σε τορτίγιες με σάλτσα ντομάτας και σαλάτα. Για επιδόρπιο μας προτείνουν να δοκιμάσουμε γεμιστό κανταΐφι. 

Την επομένη ημέρα το πρωί πάμε να επισκεφθούμε το κάστρο του Ερζερούμ, γνωστό ως Ερζερούμ Καλέσι, που βρίσκεται στην κορυφή του λόφου στο κέντρο της πόλης. Το κάστρο που στέκει σήμερα χτίστηκε το 415 μ.Χ. επί βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β. Αν και δεν υπάρχουν πολλά να δούμε μέσα στο κάστρο, ανεβαίνουμε όμως στην κορυφή του πύργου του ρολογιού που χτίστηκε τον 19^ο αιώνα για την υπέροχη θέα στην πόλη. Συνεχίζουμε στο ιστορικό Καραβάν Σαράι «Ρουστεμ Πασά» που χρησιμοποιούνταν κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού. Κάνουμε διάλειμμα για καφέ και στη συνέχεια ανεβαίνουμε στο χιονοδρομικό κέντρο Παλαντοκέν για να απολαύσουμε την δροσιά και την θέα από υψόμετρο 2.100μ. 

Το απόγευμα επιστρέφουμε στο ξενοδοχείο. Καθώς είναι η τελευταία μας βραδιά στο Ερζερούμ δεν θα μπορούσαμε να μην επισκεφθούμε ένα από τα ιστορικά «σπίτια του Ερζερούμ» που ταξιδεύουν τους επισκέπτες σε ένα ταξίδι αιώνων πολιτισμού και γεύσεων. Πρόκειται για σπίτια 300 ετών που με την αρχιτεκτονική τους και με τις αντίκες που εκτίθενται στα σπίτια ο πολιτισμός του Ερζερούμ διατηρείται ζωντανός σε κάθε τετραγωνικό μέτρο. Τα ιστορικά αυτά σπίτια έχουν σήμερα μετατραπεί σε πανδοχεία και εστιατόρια με ζωντανή μουσική. 

Σαρικαμις – Καρς – Άνι

Την επόμενη μέρα το πρωί αφήνουμε το Ερζερούμ και μπαίνουμε στην καρδιά του οροπεδίου της Ανατολικής Ανατολίας. Ακολουθώντας τον Δρόμο του Μεταξιού συναντάμε την μικρή πόλη Σαρικαμις, στην οποία βρίσκεται ένα από τα πιο αξιόλογα χιονοδρομικά κέντρα της Τουρκίας που συχνά αποκαλείται «Ίνσμπρουκ της Τουρκίας», λόγω της ποιότητας του χιονιού. Κάνουμε μια στάση για να επισκεφθούμε το κυνηγετικό περίπτερο του Τσάρου Νικολάου Β’ χτισμένο το 1896 καθώς εκείνη την περίοδο η περιοχή ανήκε στην Τσαρική Ρωσία. Θα δούμε επίσης το ηρώο από τις πολύνεκρες μάχες του τουρκικού και ρωσικού στρατού κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Συνεχίζουμε για την πόλη Καρς, γνωστή και ως «Πύλη του Καυκάσου», η οποία βρίσκεται πολύ κοντά στα σημερινά σύνορα Γεωργίας-Αρμενίας και παλαιότερα της Σοβιετικής Ένωσης. Η πόλη του Καρς, η οποία βρίσκεται σε υψόμετρο 1.750 μ. θεωρείται μια από τις σημαντικότερες και ιστορικότερες πόλεις της Ανατολίας που κατοικείται εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η πόλη ιδρύθηκε από το βασίλειο του Αραρατ, γνωστό ως βασίλειο των Ουραρτιών, που αναδείχθηκε σε σημαντική στρατιωτική δύναμη κατά τον 9^ο αιώνα π.Χ. Το Καρς αποτέλεσε πόλο έλξης πολλών κατακτητών ανάμεσα στους οποίους Σελτζούκοι, Μογγόλοι, Οθωμανοί.

Το 1877 η πόλη ανήκε στην Τσαρική Ρωσία μέχρι την ενσωμάτωσή της με την Τουρκία το 1918. Την περίοδο αυτή δημιουργήθηκε ένας ετερογενής χριστιανικός πληθυσμός συμπεριλαμβανομένων Αρμενίων, Καυκασίων εθνών, Ελλήνων και Ρώσων και αυτό εξακολουθεί να είναι ορατό στην αρχιτεκτονική της πόλης, όπως είναι η παλιά όπερα του Καρς, το  σημερινό ξενοδοχείο Cheltikov, που κάποτε ήταν έπαυλη του «Ρώσου ευγενή Cheltikov» και ο καθεδρικός ναός Αλεξάντερ Νεφσκι του 19^ου αιώνα, γνωστός ως εκκλησία των Κοζάκων, που έχει μετατραπεί σήμερα σε τζαμί. Από το Καρς πέρασε και ο Πούσκιν, ο διάσημος Ρώσος ποιητής και συγγραφέας, ταξιδεύοντας από την Γεωργία για το Ερζερούμ. Στο Καρς βρίσκεται επίσης το τέλος της διαδρομής του “Dogu Express”, το διάσημο χερσαίο ταξίδι με τρένο, ιδιαίτερα δημοφιλές τον χειμώνα για την διαδρομή του μέσα από τα χιονισμένα βουνά, που ξεκινάει από την Άγκυρα και τελειώνει στο Καρς διανύοντας 1.310 χλμ. σε 26 ώρες. Από τα πιο ενδιαφέροντα αξιοθέατα της πόλης είναι η Ακρόπολη που κατασκευάστηκε το 1152 και ακριβώς δίπλα του η Αρμένικη εκκλησία των Αγίων Αποστόλων του 10^ου αιώνα. Καθώς κοιτάζω την πόλη πάνω από την Ακρόπολη θυμήθηκα το μυθιστόρημα του Ορχάν Παμουκ «Χιόνι», το οποίο διαδραματίζεται στο Καρς και το οποίο ασχολείται με μερικά από τα μεγάλα θέματα της σύγχρονης Τουρκίας, όπως την σύγκρουση μεταξύ κοσμικού κράτους και ισλαμικής κυβέρνησης. Ο κύριος λόγος να επισκεφθεί κανείς το Καρς είναι ότι αποτελεί ιδανικό σημείο εκκίνησης για μια επίσκεψη στη μεσαιωνική μητρόπολη Ανι, την αρχαία πρωτεύουσα της Αρμενίας, η οποία βρίσκεται στα ανατολικά σύνορα μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας κατά μήκος του ποταμού Αχουριάν. 

Η Άνι που ιδρύθηκε πριν 1.600 χρόνια ήταν μια μεγάλη πόλη που τον 10^ο και 11^ο αιώνα έφτασε στη μεγαλύτερη ακμή της με πληθυσμό που έφτασε τις 200.000 κατοίκους. Υπήρξε σημαντικός σταθμός του Δρόμου του Μεταξιού, καθώς ήταν το πρώτο κέντρο διαμονής στην είσοδο της Ανατολίας από την Περσία. Από εδώ πηγάζει και η φήμη του για την λαμπρότητα και την μεγαλοπρέπεια των κτιρίων του. Η πόλη ξεχώριζε για την οχυρωματική της ανάπτυξη, αλλά και τα θρησκευτικά της μνημεία. Γνωστή και ως η πόλη με τις 1.001 εκκλησίες έφτασε σε σημείο να συναγωνίζεται την Κωνσταντινούπολη, τη Βαγδάτη και το Καϊρο. Η πόλη, η οποία απλώνεται σε μια έκταση 780 στρεμμάτων και περικλείεται από 4.5 χλμ. μήκους εξωτερικά τείχη, περιλαμβάνει εκκλησίες, τζαμιά, λουτρά, παλάτια, καραβανσαραϊ, γέφυρες κ.τ.λ. Παρά την εξέχουσα θέση της η τύχη της πόλης άλλαξε δραστικά τον 13^ο αιώνα. Οι μογγολικές εισβολές και οι επακόλουθες επιθέσεις του Ταμερλάνου κατέστρεψαν την Άνι, καθώς επίσης και η μετατόπιση των εμπορικών δρόμων προς τα νότια είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια εσόδων. Η πόλη χτυπήθηκε επίσης τον 14^ο αιώνα από σεισμούς σφραγίζοντας την μοίρα της ως πόλη-φάντασμα. Σήμερα αυτό που απομένει είναι στοιχειωτικά όμορφα ερείπια που απηχούν το παλιό μεγαλείο της πόλης. 

Φεύγουμε λοιπόν το πρωί για την Άνι που απέχει από το Καρς 45 χλμ. Περνάμε από αραιοκατοικημένα χωριά, καλλιεργημένα χωράφια και χρυσά λιβάδια. Η είσοδος στην αρχαία πόλη γίνεται μέσω της Πύλης των Λεόντων. Περπατάμε στα χαλικόστρωτα μονοπάτια που διασχίζουν τον χώρο θαυμάζοντας μερικά από τα πιο σημαντικά κτίρια. Επισκεπτόμαστε τον καθεδρικό ναό που χτίστηκε τον 10^ο αιώνα. Αυτό το μεγαλοπρεπές κτίριο αναδεικνύει την αρχιτεκτονική δεινότητα των Αρμενίων. Ο εντυπωσιακός τρούλος, οι μεγάλες καμάρες και τα περίτεχνα πέτρινα γλυπτά το καθιστούν ένα μοναδικό αξιοθέατο. Η Άνι φιλοξενεί αρκετές εκκλησίες χτισμένες από Αρμένιους με την εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου με τον κωνικό τρούλο της που χρονολογείται από τον 10^ο αιώνα να είναι από τις πιο αξιοσημείωτες. Βλέπουμε τα καραβανσεράϊ της πόλης που παρείχαν καταφύγιο και ανέσεις στους εμπόρους διευκολύνοντας το εμπόριο και τις πολιτιστικές ανταλλαγές. Φτάνουμε στο τέμενος Μενουτζερ, στην άκρη ενός φαραγγιού που τον διασχίζει ο ποταμός Αχουριάν, το φυσικό σύνορο μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας. Η γέφυρα που εκτεινόταν πάνω από τον ποταμό με μια αψίδα μήκους 30μ., που κάποτε διέσχιζαν τα καραβάνια του Δρόμου του Μεταξιού, σήμερα έχει καταστραφεί. Στο βάθος, πέρα από το φαράγγι απλώνεται η Αρμενία. Τόσο κοντά, αλλά και τόσο μακριά. Ο αρμενικός λαός σκέφτομαι πως έχασε ένα από τα μεγαλύτερα σύμβολα υπερηφάνειας, καθώς σύμφωνα με τη συνθήκη του Καρς το 1921 η πόλη Άνι ενσωματώθηκε στην Τουρκία. 

Αργά το απόγευμα επιστρέφουμε στο Καρς. Το βράδυ βγαίνουμε για δείπνο στο ιστορικό “Pushkin restaurant” για να δοκιμάσουμε χήνα με πλιγούρι που είναι το τοπικό πιάτο της πόλης με τη συνοδεία παραδοσιακών χορών του Καυκάσου. 

Όρος Αραράτ – Βαν

Ύστερα από μια υπέροχη βραδιά στο Καρς φεύγουμε το πρωί για την πόλη Βαν ταξιδεύοντας κατά μήκος των συνόρων με την Αρμενία, στις δυτικές και βόρειες πλαγιές του θρυλικού όρους Αραράτ (5.137μ.), το οποίο βρίσκεται 16χλμ. από το Ιράν και 32χλμ. από την Αρμενία. Αν και το όρος Αραράτ βρίσκεται σε τουρκικό έδαφος παραμένει εθνικό σύμβολο της Αρμενίας. Ο λόγος έγκειται σε ένα σύνθετο κεφάλαιο της ιστορίας, καθώς βάσει της Συνθήκης του Καρς το 1921, η οποία όριζε τα κοινά σύνορα μεταξύ Τουρκίας και των τριών υπερκαυκασίων δημοκρατιών της Σοβιετικής Ένωσης, το Αραράτ παραχωρήθηκε στην Τουρκία. Η δημοκρατία της Αρμενίας δεν δέχτηκε ποτέ αυτόν τον όρο, καθώς θεωρεί, ιστορικά και νομικά, μέρος της επικράτειάς της. Στη διαδρομή μας για το Βαν περνάμε από την πόλη Ντογκουμπαγιαζίτ, την τελευταία τουρκική πόλη πριν φτάσουμε στα ιρανικά σύνορα. Στην κορυφή του λόφου, μόλις 6χλμ. ανατολικά του Ντογκουμπαγιαζίτ υψώνεται το μεγαλοπρεπές παλάτι του Ισάκ Πασά με φόντο το μαγευτικό όρος Αραράτ. Χτισμένο πάνω στον ιστορικό Δρόμο του Μεταξιού, το παλάτι το οποίο χτίστηκε το 1685 και ολοκληρώθηκε μετά από 99 χρόνια, αποτελεί ένα μοναδικό οθωμανικό αρχιτεκτονικό έργο, επειδή ενσωματώνει αρχιτεκτονικά στυλ του οθωμανικού, περσικού και σελτζουκικού πολιτισμού. Η σαγηνευτική ατμόσφαιρα και το ιστορικό παρελθόν του παλατιού προσφέρουν μια μοναδική εμπειρία πολιτιστικού ταξιδιού.

Στην ίδια περιοχή, στην πλαγιά ενός βράχου βρίσκεται ένα κάστρο των Ουραρτου κι ένα τζαμί. Εξερευνώ πρώτα το παλάτι και συνεχίζω στο κάστρο περπατώντας γύρω στα 1.000μ. έχοντας συντροφιά την απόλυτη σιωπή που βασιλεύει στην κοιλάδα και το κελάηδημα των πουλιών που ακούγεται από χιλιόμετρα μακριά. Η θέα του παλατιού στο μέσο της διαδρομής από την μια πλευρά και το κάστρο των Ουραρτου από την άλλη, είναι τόσο εντυπωσιακή που σου κόβει την ανάσα. 

Μετά από δύο ώρες κατεβαίνουμε στην πόλη του Ντογκουμπαγιαζίτ κάνοντας μια στάση για φαγητό. Δοκιμάζουμε την τοπική σπεσιαλιτέ που είναι τα κεφτεδάκια Abdigor και η σούπα Keledos. Η πόλη έχει μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Το Ντουγκουμπεγιαζίτ ήταν γνωστό ως “Doggy Biscuit” από τους χίπις τη δεκαετία του ’60, οι οποίοι συνέρρεαν στην πόλη, πριν περάσουν στο Ιράν, για να βιώσουν τον μυστικιστικό της περιβάλλον ακολουθώντας την θρυλική διαδρομή «Μονοπάτι των Χίπις», μια διαδρομή από την Δύση προς την Ανατολή με προορισμούς την Τουρκία, το Ιράν, το Αφγανιστάν, την Ινδία και το Κατμαντού στο Νεπάλ. Στη νότια πλευρά του όρους Αραράτ ένα σπάνιο γεωλογικό φαινόμενο με τη μορφή ενός πλοίου εξάπτει την φαντασία των επισκεπτών. Πρόκειται για την Κιβωτό του Νώε. Με μίνι-μπας φτάνουμε σε ένα παρατηρητήριο απ’ όπου φαίνεται η εκτιμώμενη τοποθεσία με τα απολιθωμένα ερείπια της Κιβωτού. Αντικρίζοντάς το δεν μπορείς να μη θυμηθείς την ιστορία της Κιβωτού του Νώε που μας συνοδεύει από τα παιδικά μας χρόνια.

Ο Αλεξάντερ Πούσκιν, ο διάσημος Ρώσος συγγραφέας, ο οποίος ταξίδεψε στο Ερζερούμ κατά την διάρκεια της εκστρατείας του ρωσικού στρατού το 1829, όταν αντίκρισε το Αραράτ έγραψε στο ημερολόγιό του: «Κοίταξα το βιβλικό βουνό και είδα την Κιβωτό αγκυροβολημένη στην κορυφή της με την ελπίδα της ανανέωσης της ζωής και το κοράκι και το περιστέρι να πετάνε από αυτήν, σύμβολα τιμωρίας και συμφιλίωσης». 

Αναχωρούμε για το Βαν ταξιδεύοντας παράλληλα με τα σύνορα του Ιράν. Η ευρύτερη περιοχή του Βαν είναι ιδιαίτερης ομορφιάς. Μια λίμνη, μεγαλύτερη από την λίμνη της Γενεύης, που θυμίζει πιο πολύ θάλασσα, με αχανείς εκτάσεις γύρω της που πάνω τους υψώνονται χιονισμένα βουνά. Η αρχαία πόλη του Βαν ήταν χτισμένη μπροστά στη λίμνη.

Αποτέλεσε από τον 9^ο αιώνα π.Χ. πρωτεύουσα του βασιλείου της Ουραρτού και διαδοχικά πέρασε στην κυριαρχία των Μήδων και των Αχαιμενιδών. Από το 1071 ανήκε στους Σελτζούκους και το 1548 ενσωματώθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τα ερείπια της αρχαίας πρωτεύουσας στέκονται πάνω στον επιβλητικό βράχο του Βαν, τα οποία επισκεπτόμαστε μετά από αρκετό περπάτημα. Στη συνέχεια πάμε να επισκεφθούμε το αρχαιολογικό μουσείο του Βαν, το οποίο μας κατατοπίζει πλήρως για τον πολιτισμό των Ουραρτίων και τη μίξη των πολιτισμών στο πέρασμα των χρόνων.

Δεύτερος σταθμός η λίμνη Βαν που είναι πραγματικά ένα αριστούργημα. Παίρνουμε ένα πλοιάριο και κατευθυνόμαστε στο πανέμορφο μικρό νησάκι Αχταμάρ που βρίσκεται στο κέντρο της λίμνης. Κάνουμε βόλτα στο νησί που αν και ακατοίκητο έχει μια από τις πιο ιδιαίτερες εκκλησίες Αρμενικής αρχιτεκτονικής, την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού του 10^ου αιώνα. Εξωτερικά ο ναός είναι διακοσμημένος με ανάγλυφες παραστάσεις και ζωοφόρους με σκηνές από τη Βίβλο. Σε σχήμα σταυρού η εκκλησία καταλήγει σε κωνική στέγη. Είναι από τα πιο φωτογραφημένα κτίρια της Ανατολικής Ανατολίας. Επιστρέφουμε με το πλοιάριο και πάμε για φαγητό σε μια παραλίμνια ψαροταβέρνα για να πάρουμε μια γεύση από την τοπική κουζίνα, όπως είναι το ψάρι Tandoor.

Κάπου εδώ, το οδοιπορικό μας ταξίδι τελειώνει. Η γνωριμία μου με τον αρχαίο πολιτισμό της Ουραρτού της Αρμενίας κάτω από την σκιά του βιβλικού όρους Αραράτ, τα απαράμιλλης τέχνης Σελτζουκικά μνημεία της Ανατολής και η επαφή μας με την ζωντανή κουλτούρα μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας, τουρκικής, αρμενικής και κουρδικής κληρονομιάς, μένουν βαθιά χαραγμένα στη μνήμη μου που θα κρατήσει αυτό το ταξίδι για πάντα ζωντανό. 

Διαβάστε ακόμα:

Ταξίδι στον παραμυθένιο τόπο της Καππαδοκίας

Tαξίδι ζωής στην Καππαδοκία: Ένα οδοιπορικό στα βάθη της Ανατολής

Καππαδοκία: Ταξίδι στη «χώρα των όμορφων αλόγων» -Ένας οδηγός εμπειριών