Η Ιθάκη δεν ζει μόνο στη σφαίρα του μύθου. Οι πολιτιστικές της δραστηριότητες αντλούν δύναμη από την Ιστορία, τη λαϊκή μνήμη και τη ζωντανή της παράδοση. Από τα μουσεία και τις ανασκαφές έως το μοναστήρι της Καθαριώτισσας, το νησί μας καλεί να το γνωρίσουμε σε βάθος.
Ναυτικό–Λαογραφικό Μουσείο Ιθάκης
Το πολύ αξιόλογο μουσείο στεγάζεται στο παλιό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που τροφοδοτούσε με ρεύμα το Βαθύ και το Περαχώρι από το 1923 έως το 1967. Εγκαινιάστηκε το 1997 και αποτελεί μια νοερή περιήγηση στην καθημερινότητα της Ιθάκης από τον 18ο έως και τα μέσα του 20ου αιώνα.
Πολλά από τα αντικείμενα που θα δείτε είναι δωρεές των κατοίκων και περιλαμβάνουν παλιές φωτογραφίες, ναυτικά όργανα, στολές, αγροτικά εργαλεία, φορεσιές, στολίδια και νυφικά, μουσικά όργανα, χρηστικά αντικείμενα, έπιπλα κ.α. Υπάρχουν επίσης αναπαραστάσεις χώρων των σπιτιών.
Αρχαιολογικό Μουσείο Ιθάκης
Το κτίριο του 1960 φιλοξενεί επιλεγμένα ευρήματα από τις ανασκαφές που έγιναν κυρίως στην νότια Ιθάκη και χρονολογούνται από την Πρωτογεωμετρική και Γεωμετρική εποχή (1000 – 700 π.Χ.) ως τα ρωμαϊκά χρόνια. Ανάμεσα στα σημαντικότερα εκθέματά του είναι τα πήλινα αγγεία που προέρχονται από τοπικό εργαστήριο και έχουν μοναδική διακοσμητική τεχνοτροπία, τα αντικείμενα από χαλκό και ελεφαντοστό που ήταν εξαρτήματα ή αφιερώματα, μια μικροσκοπική χάλκινη προτομή ενός γενειοφόρου άνδρα με κωνικό σκούφο η οποία σχετίζεται με τον Οδυσσέα και μια επιγραφή του 6ου αι. π.Χ. που αναφέρει την Ήρα και την Αθηνά. Ενδιαφέρον έχει επίσης η συλλογή των πήλινων ειδωλίων, τα αναθήματα από το ιερό των νυμφών της Μαρμαροσπηλιάς και τα χάλκινα νομίσματα όπου διακρίνεται η μορφή του Οδυσσέα και η επιγραφή ΙΘΑΚΩΝ. Εκτίθεται ακόμη μια μαρμάρινη ρωμαϊκή προτομή πρώιμης περιόδου, σε φυσικό μέγεθος, από το Βαθύ.
Η Μονή Καθαρών
Το μοναστήρι της Παναγίας Καθαριώτισσας, προστάτιδας και πολιούχου της Ιθάκης, βρίσκεται στη νοτιοανατολική κορυφή του όρους Νήριτο σε υψόμετρο 556 μέτρων και ιδρύθηκε το 1696. Είναι συνυφασμένο με τη ζωή του νησιού – μάλιστα μετά από τους σεισμούς του 1928 και του 1953 η εικόνα της Παναγίας μεταφέρθηκε με τη συνοδεία των κατοίκων και λιτανεύτηκε στο Βαθύ.
Την επωνυμία Καθαριώτισσα, κατά την παράδοση, πήρε επειδή η εικόνα βρέθηκε μέσα σε καιόμενα κάθαρα -που στην τοπική διάλεκτο σημαίνει ξερόκλαδα και μικρούς θάμνους που τα καίνε όταν θέλουν να καθαρίσει ένας τόπος.
Η μονή άκμασε το 1830 και παρήκμασε από το 1880 μέχρι το 1910. Στη συνέχεια, χάρη σε πρωτοβουλίες ηγουμένων και μοναχών, καθώς και δωρεές εύπορων Ιθακήσιων, ξεκίνησαν οι προσπάθειες για την αναβίωση και ανακαίνισή της. Γιορτάζει με πανηγύρι στις 8 Σεπτεμβρίου, του Γενεσίου της Θεοτόκου, και στις 14 Σεπτεμβρίου (Ύψωση του Τιμίου Σταυρού).
Οι ανασκαφές στην Ιθάκη
Η Ιθάκη κέντρισε από πολύ νωρίς το ενδιαφέρον περιηγητών, αρχαιολόγων και ιστορικών συνδεδεμένη καθώς είναι με τον Οδυσσέα και τα ομηρικά έπη.
Οι Άγγλοι περιηγητές Gell, Leake και Dodwell την επισκέφθηκαν στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο Schliemann έφτασε το 1868 και έκανε μικρής διάρκειας ανασκαφές, όπως και οι Dörpfeld, Vollgraff και Κυπαρίσσης, σε μερικές θέσεις όπου ήταν ορατά αρχαία λείψανα κτιρίων (Αετός, Πηλικάτα, Μαρμαροσπηλιά, Μαραθιάς κ.ά.). Οι ανασκαφές των Άγγλων στη δεκαετία του 1930 αποκάλυψαν πολλά στοιχεία για τη ζωή στο νησί κατά την προϊστορική και ιστορική περίοδο.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο συνεχίστηκαν οι έρευνες της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής, του Συμεώνογλου, της τοπικής Εφορείας Αρχαιοτήτων και του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στη βόρεια Ιθάκη και σε μερικές άλλες θέσεις.
Οι αρχαιολογικές ανασκαφές των Άγγλων και του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων αποκάλυψαν σημαντικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, κυρίως στη βόρεια Ιθάκη -όπως κεραμική και άλλα αντικείμενα, τα οποία επιβεβαιώνουν τον Όμηρο και την αρχαία παράδοση, ότι δηλαδή η σημερινή Ιθάκη ταυτίζεται με την ομηρική.
Οι πρόσφατες ανασκαφές του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (1994–2011) πρόσθεσαν νέα στοιχεία, ενισχύοντας τα συμπεράσματα προηγούμενων ερευνητών για την προϊστορική κατοίκηση της Ιθάκης. Αλλά κυρίως εντοπίζοντας προϊστορική ακρόπολη και το Οδυσσειακό ανάκτορο στη θέση Άγιος Αθανάσιος–Σχολή Ομήρου της βόρειας Ιθάκης. Ειδικότερα, σ’ αυτή τη θέση αναγνωρίστηκε προϊστορική ακρόπολη με μερικώς σωζόμενα τμήματα κυκλώπειου τείχους, όμοιου με εκείνο των Μυκηνών.
(Απόσπασμα από το κείμενο της αρχαιολόγου Λίτσας Κοντορλή Παπαδοπούλου, για τα αποτελέσματα του ανασκαφικού-ερευνητικού προγράμματος του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στη βόρεια Ιθάκη).
Το σπήλαιο Λοϊζου (Πόλης)
Τον 19ο αιώνα το σπήλαιο Πόλης ανήκε στον ιδιώτη Σ. Λοίζο, του οποίου το όνομα διατηρεί ως σήμερα. Σκάβοντας εκεί για να ανοίξει ένα καμίνι, βρήκε τυχαία μεγάλης ιστορικής αξίας ευρήματα κάποια από τα οποία αγοράστηκαν από τον Ερρίκο Σλήμαν όταν έκανε την πρώτη επίσκεψή του στην Ιθάκη.
Τα επόμενα χρόνια η έρευνα των αρχαιολόγων ήταν σχεδόν αδύνατη γιατί από τους αρχαίους χρόνους η επιφάνεια της θάλασσας είχε ανέβει ώστε κάλυπτε το δάπεδο του σπηλαίου, ενώ λόγω σεισμών και κατολισθήσεων η οροφή του είχε καταπέσει στα περισσότερα σημεία.
Η πρώτη επίσημη ανασκαφή έγινε τελικά στη δεκαετία του 1930, από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή. Από τα όστρακα των αγγείων αποδεικνύεται ότι το σπήλαιο χρησίμευε ως τόπος λατρείας, πιθανότατα από το 2500 π.Χ., σίγουρα όμως από την μυκηναϊκή περίοδο μέχρι και τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Τα περισσότερα από τα ευρήματα αυτής της περιόδου βρίσκονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Σταυρού, στα Πηλικάτα.
(Πληροφορίες από τον ιστότοπο του Δήμου Ιθάκης).
Αρχαιολογική Συλλογή Σταυρού Ιθάκης στα Πηλικάτα
Στο μικρό μουσείο εκτίθενται εκτίθενται ευρήματα από τη βόρεια Ιθάκη που χρονολογούνται από την πρώιμη εποχή του Χαλκού μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια. Προέρχονται από τέσσερις θέσεις: το λόφο των Πηλικάτων, το χωριό του Σταυρού, το σπήλαιο Λοΐζου και τις Τρείς Λαγκάδες. Από τον οικισμό της πρώιμης Εποχής του Χαλκού στα Πηλικάτα υπάρχουν πήλινα αγγεία, ειδώλια και λίθινα εργαλεία, από το μυκηναϊκό οικισμό των Τριών Λαγκάδων πήλινα αγγεία και από το χωριό του Σταυρού κτερίσματα κλασικών και ελληνιστικών τάφων. Στο σπήλαιο Λοΐζου αποκαλύφθηκαν ευρήματα από τη μυκηναϊκή μέχρι και τη ρωμαϊκή εποχή, μεταξύ των οποίων θραύσματα χάλκινων γεωμετρικών τριπόδων με περίτεχνη διακόσμηση, όπως και ένα θραύσμα ελληνιστικής μάσκας, πάνω στο οποίο είναι χαραγμένη η επιγραφή «ΕΥΧΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙ». Η αναφορά στον Οδυσσέα αποτελεί μαρτυρία λατρείας του στο συγκεκριμένο σπήλαιο και κατ΄επέκταση στην Ιθάκη.
Οι Αλαλκομενές
Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται στον λόφο του Αετού, στον ισθμό που ενώνει τα δύο τμήματα του νησιού. Εκεί εντοπίζεται η αρχαία πόλη της Ιθάκης, η οποία στα ελληνιστικά χρόνια ονομαζόταν Αλαλκομενές. Η θέση της πόλης είναι στρατηγικής σημασίας, επειδή βόρεια και νότια υπάρχουν δύο φυσικά λιμάνια, ενώ από την κορυφή του λόφου, όπου βρίσκεται και η ακρόπολη, ελέγχεται οπτικά το κανάλι μεταξύ Ιθάκης-Κεφαλονιάς και ο ορίζοντας μεταξύ Ιθάκης-Ακαρνανίας.
Η αρχαία πόλη στον λόφο του Αετού έγινε γνωστή ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα από τις περιγραφές των ξένων περιηγητών. Ο Schliemann έκανε την πρώτη του ανασκαφή εκεί και έφερε στο φως χάλκινα νομίσματα με την μορφή του Οδυσσέα και την επιγραφή ΙΘΑΚΩΝ. Τα οικοδομικά λείψανα καλύπτουν ολόκληρη την ανατολική πλαγιά του λόφου. Η πόλη περιβάλλεται από τείχη, τα οποία σε ορισμένα σημεία διατηρούνται σε εντυπωσιακό ύψος. Παλαιότερο όλων των οικιστικών καταλοίπων είναι ένα κυκλικό κτίσμα με δείγματα κεραμικής από το 1400 π.Χ. Αυτό, μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο, θα πρέπει πιθανότητα να ταυτιστεί με ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα.
Στο διάσελο του λόφου έγιναν ανασκαφές από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή στη δεκαετία του 1930. Από τα αγγεία που βρέθηκαν γίνεται φανερό πως η Ιθάκη ανέπτυξε μια τοπική τεχνοτροπία, συντηρητικά εμπνευσμένη από την Μυκηναϊκή παράδοση. Η σειρά των αγγείων του Αετού, που είναι η μοναδική της πρωτογεωμετρικής κεραμικής στην Δ. Ελλάδα με την ιδιαίτερη αυτή τεχνοτροπία, ονομάστηκε Ιθακήσιο Πρωτογεωμετρικό στυλ. Τα ευρήματα των ανασκαφών εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βαθέως.
Διαβάστε ακόμα:
Οι μαγευτικές παραλίες της Ιθάκης που προσεγγίζονται μόνο με σκάφος
Η Ιθάκη την άνοιξη -Μονοπάτια και ούζο κάτω από τον ήλιο
Λαζαρέτο: Το πευκόφυτο νησάκι της Ιθάκης που έγινε προορισμός για ζευγάρια
