«Θέρος, τρύγος, πόλεμος» έλεγαν οι παλιοί αμπελουργοί, περιγράφοντας με ακρίβεια τη σημασία αλλά και τον έντονο ρυθμό του τρύγου, μιας από τις πιο απαιτητικές γεωργικές εργασίες.
Ο τρύγος, ωστόσο, δεν υπήρξε ποτέ μια απλή αγροτική δουλειά. Είχε χαρακτήρα τελετουργικό, με δικά του έθιμα και κανόνες. Στις 6 Αυγούστου, ανήμερα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, οι πρώτες ώριμες ρώγες των σταφυλιών προσφέρονταν στην εκκλησία ως ευλογία και ευχή για καλή σοδειά. Την πρώτη μέρα του τρύγου γινόταν αγιασμός στο αμπέλι και σε ορισμένες περιοχές διατηρούνταν η συνήθεια να αφήνεται ένα μικρό τμήμα ατρύγητο, ως προσφορά στον Θεό, ένας «εθελοντικός φόρος» ευγνωμοσύνης. Στη διάρκεια του τρύγου δεν έλειπαν τα μικρά γλέντια, με έξοδα του ιδιοκτήτη του αμπελιού, τα οποία συχνά κατέληγαν στα πατητήρια. Εκεί, μαζί με το πάτημα των σταφυλιών, ξεχείλιζαν και το κέφι, το τραγούδι, ο χορός και οι πρώτες γευσιγνωσίες του νέου κρασιού.
Η συγκομιδή ήταν υπόθεση συλλογική, στηριγμένη στην αλληλεγγύη και στον ρυθμό της φύσης. Από το πρώτο φως της ημέρας, μικροί και μεγάλοι συγκεντρώνονταν στο αμπέλι, δούλευαν, τραγουδούσαν και πείραζαν ο ένας τον άλλον. Οι γυναίκες και οι νεότεροι έκοβαν με προσοχή τα τσαμπιά και τα τοποθετούσαν στα τρυγοκόφινα, ενώ οι πιο δυνατοί τα μετέφεραν, αρχικά με ζώα και αργότερα με αγροτικά οχήματα. Η πρώτη δοκιμή του νέου κρασιού γινόταν παραδοσιακά γύρω στις 26 Οκτωβρίου, του Αγίου Δημητρίου, ή στις 3 Νοεμβρίου, του Αγίου Γεωργίου του Μεθυστή.
Σεπτέμβρης και Αρχιχρονιά σε περιοχές της Ελλάδας
Ο Σεπτέμβριος, γνωστός και ως Τρυγομηνάς ή Τρυγητής, οφείλει το όνομά του στο λατινικό septem (= επτά), καθώς υπήρξε ο έβδομος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου. Στη λαϊκή παράδοση φέρει κι άλλα ονόματα, όπως Σταυριάτης, Πετμεζάς, Χινόπωρος ή Ορτυκολόγος, ανάλογα με τα φυσικά και αγροτικά φαινόμενα της εποχής. Στη Βυζαντινή περίοδο θεωρούνταν ο πρώτος μήνας του επίσημου έτους, γι’ αυτό και η 1η Σεπτεμβρίου ονομαζόταν σε πολλές περιοχές «Αρχιχρονιά», ημέρα που σηματοδοτούσε την έναρξη των αγροτικών εργασιών. Σε νησιωτικά μέρη, όπως η Κως, την παραμονή της Αρχιχρονιάς, στις 31 Αυγούστου, οι κάτοικοι τίμησαν την έλευση του νέου γεωργικού έτους με έναν ιδιαίτερο τρόπο: άφηναν κάτω από τα αστέρια καρπούς της γης, καρπούζια, ρόδια, σκόρδα, κυδώνια και τσαμπιά σταφυλιών. Το επόμενο πρωί γυναίκες και παιδιά τα μετέφεραν στη θάλασσα, βουτούσαν στα νερά και, μέσα από αυτήν την τελετουργία, καλωσόριζαν τη νέα χρονιά με αίσθηση ευλογίας και κάθαρσης. Στη Ρόδο, η ίδια μέρα συνοδευόταν από άλλο ξεχωριστό έθιμο: στα μεσιά, τα κεντρικά δοκάρια των σπιτιών, κρεμούσαν σακουλάκια γεμάτα στάχυα και σιτάρι, στολισμένα με καρύδια, κρεμμύδια, σκόρδα και σταφύλια, ως φόρο τιμής στη γη και στους καρπούς της. Στη Μακεδονία, η έναρξη του τρύγου συνοδευόταν από μια πράξη τιμής προς τους εργάτες. Οι νοικοκυρές τους προσέφεραν «μάλλινες μισάλες», χειροποίητα υφαντά, αναγνώριση του μόχθου και της συμβολής τους στη συγκομιδή.
Στον πυρήνα όλων αυτών βρίσκεται η έννοια της «απαρχής», ενός πανάρχαιου εθίμου προσφοράς των πρώτων καρπών στους θεούς. Με τη διάδοση του χριστιανισμού, η πρακτική αυτή πήρε νέα μορφή: τον 19ο αιώνα, όπως καταγράφουν εφημερίδες της εποχής, στις 6 Αυγούστου, ημέρα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, οι ιερείς ευλογούσαν στους ναούς τα πρώτα σταφύλια της χρονιάς. Οι πιστοί λάμβαναν μικρά τσαμπιά, για να συμμετάσχουν στη χάρη και την ευλογία. Κανείς δεν δοκίμαζε σταφύλι πριν την ευλογία-θεωρείτο κακή τύχη και ανυπακοή.
Τα αρχαία μας αμπέλια: Ένα ταξίδι στο χρόνο, στη γη και στο κρασί
Η σχέση του ανθρώπου με το αμπέλι στην Ελλάδα χάνεται στα βάθη της Ιστορίας. Ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ. φαίνεται πως οι πρώτοι αμπελουργοί καλλιεργούσαν αμπέλια, ενώ ο Όμηρος μας παραδίδει την αρχαιότερη ποιητική εικόνα του τρύγου: νέοι και νέες μαζεύουν σταφύλια, ένα αγόρι παίζει κιθάρα και όλοι τραγουδούν τον «Λίνο», το παραδοσιακό τραγούδι των αμπελουργών. Ο τρύγος υπήρξε πάντοτε γιορτή, με βαθιές ρίζες και έντονο συμβολισμό, από τις διονυσιακές τελετές της αρχαιότητας έως τις αγροτικές παραδόσεις των ελληνικών χωριών.
Στην ελληνική μυθολογία, ο τρύγος συνδέεται με τη μορφή του Άμπελου, γιου ενός σάτυρου και μιας νύμφης, προστατευόμενου του Διονύσου. Όταν σκοτώθηκε πέφτοντας από το άλογό του, ο θεός τον μεταμόρφωσε σε κλήμα, ώστε να μείνει αθάνατος μέσα από τον καρπό του. Σε άλλη παράδοση, ο βοσκός Στάφυλος ανακάλυψε τον καρπό και τον πρόσφερε στον βασιλιά Οινέα, απ’ όπου προέρχεται και το όνομα οίνος. Ο Οκτώβριος, μήνας του τρύγου και της σοδειάς, παραμένει μέχρι σήμερα αφιερωμένος στους θησαυρούς της γης. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας διοργανώνονται φεστιβάλ τρύγου με παραδοσιακά τραγούδια, χορούς, γλέντια και άφθονο κρασί. Για όσους αγαπούν την τοπική παράδοση και αναζητούν αυθεντικές εμπειρίες, αυτή η εποχή αποτελεί την ιδανική ευκαιρία να γευτούν την ψυχή του ελληνικού φθινοπώρου.
Μερικές παραδοσιακές γιορτές ανά την Ελλάδα
Γιορτή της Γης, Άγιος Πέτρος Αρκαδίας
Στον Άγιο Πέτρο Κυνουρίας, ένα παραδοσιακό χωριό της Αρκαδίας στους πρόποδες του Πάρνωνα, πραγματοποιείται κάθε φθινόπωρο, συνήθως στο τέλος Οκτωβρίου, η Γιορτή της Γης, μια καθιερωμένη εκδήλωση που έχει συνδεθεί με την τοπική ταυτότητα. Η γιορτή αναδεικνύει τα προϊόντα της αρκαδικής γης και φέρνει στο προσκήνιο την αγροτική παράδοση σε αρμονία με τη φυσική ομορφιά του τόπου.
Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν τοπικές γεύσεις, με προϊόντα όπως κάστανα, καρύδια και άλλα καλούδια του φθινοπώρου, να παρακολουθήσουν παραδοσιακούς χορούς και μουσικές και να συμμετάσχουν σε δράσεις που συνδέουν τον άνθρωπο με το φυσικό περιβάλλον. Η Γιορτή της Γης αποτελεί μια αυθεντική εμπειρία που τιμά τον κύκλο της φύσης και προσκαλεί τον ταξιδιώτη να γνωρίσει την Κυνουρία μέσα από τις γεύσεις, τα ήθη και τη φιλοξενία των κατοίκων της.
Ρακοκάζανα, Κρήτη
Στην Κρήτη, ο Οκτώβριος και ο Νοέμβριος είναι οι μήνες των ρακοκάζανων, της παραδοσιακής διαδικασίας απόσταξης της τσικουδιάς. Η συνήθεια αυτή, βαθιά ριζωμένη στον χρόνο, έχει εξελιχθεί σε κοινωνικό και πολιτιστικό γεγονός που φέρνει κοντά ντόπιους και επισκέπτες γύρω από το καζάνι, με συνοδεία μουσικής, χορών και πλούσιων εδεσμάτων. Στα χωριά των Χανίων και του Ρεθύμνου, η απόσταξη μετατρέπεται σε γιορτή με τοπικά εδέσματα, όπως απάκι και καλτσούνια, καλό κρασί και φυσικά άφθονη ρακή, όλα σε ατμόσφαιρα γνήσιου κρητικού γλεντιού. Η εμπειρία συνδυάζει γεύση, μουσική και παράδοση, αποτυπώνοντας με μοναδικό τρόπο την ταυτότητα του νησιού.
Γιορτή Τσίπουρου, Τύρναβος Θεσσαλίας
Ο Τύρναβος είναι συνώνυμος με το τσίπουρο και κάθε Νοέμβριο φιλοξενεί τη Γιορτή Τσίπουρου, μια εκδήλωση που αναδεικνύει την παράδοση της απόσταξης και την αγάπη των κατοίκων για το ντόπιο απόσταγμα. Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν τσίπουρο απευθείας από τους παραγωγούς, να παρακολουθήσουν τη διαδικασία της απόσταξης και να απολαύσουν τοπικούς μεζέδες, όπως λουκάνικα, τυριά και άλλα παραδοσιακά εδέσματα. Η γιορτή συνοδεύεται από μουσική, χορούς και τη χαρακτηριστική θεσσαλική φιλοξενία, προσφέροντας μια αυθεντική εμπειρία γνωριμίας με τον πλούτο και την κουλτούρα του τόπου.
Τρύγος και Βεντέμα, Σαντορίνη
Ο τρύγος στη Σαντορίνη, γνωστός ως Βεντέμα, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του νησιού. Η διαδικασία περιλαμβάνει την παραγωγή του παραδοσιακού Vinsanto, από σταφύλια που λιάζονται στον ήλιο πριν πατηθούν, και ολοκληρώνεται με γιορτές και γλέντια που διατηρούν ζωντανό το τοπικό έθιμο. Στη σύγχρονη εποχή, η Βεντέμα γιορτάζεται με οργανωμένες εκδηλώσεις και φεστιβάλ, που αναδεικνύουν την παράδοση και προσφέρουν στον επισκέπτη μια μοναδική εμπειρία.
Διαβάστε ακόμα:
