«Το Λεωνίδιο είναι ένας ευλογημένος τόπος», είναι μια φράση που άκουσα στην επίσκεψή μου εκεί. Και θα τη δανειστώ ως αρχή της εξιστόρησης αυτού του ταξιδιού γιατί είναι η καταλληλότερη να συνοψίσει τις σκέψεις μου γι’ αυτό τον τόπο.
Ταξιδέψαμε στο Λεωνίδιο μαζί με την Avis, για να παρακολουθήσουμε τις δράσεις του Φεστιβάλ Melitzazz και οφείλω να παραδεχτώ ότι η επίσκεψη μέσα από το βίωμα των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ, επιβεβαιώνει το αρχικώς λεγόμενο. Δικαιολογημένα λογίζεται ως ευλογημένος ο τόπος που φέρει μια σπουδαία κληρονομιά, την Τσακώνικη, διαφυλάσσει το ξεχωριστό φυσικό περιβάλλον και τη γαστρονομική παράδοσή του, όλα εκείνα τα συστατικά που δημιουργικά αναδεικνύει εδώ και 13 χρόνια το Φεστιβάλ Melitzazz.
Το οδοιπορικό μας προς το Λεωνίδιο ξεκίνησε με ενοικίαση αυτοκινήτου, μια BMW X1 ιδανική για μια αδιαμφισβήτητα άνετη και ξεκούραστη οδήγηση στο ανατολικό τμήμα της Πελοποννήσου και σε μια διαδρομή όπου εναλλάσσεται αρμονικά η εικόνα της θάλασσας και οι ορεινοί όγκοι του Πάρνωνα. Στους πρόποδές του και σε τοποθεσία καλά προφυλαγμένη, βρίσκεται το Λεωνίδιο μέσα σε έναν καταπράσινο κάμπο που εκτείνεται έως τις ακτές του Μυρτώου πελάγους. Εκεί, τοποθετείται σήμερα το κέντρο της Τσακωνιάς. Χωριά και οικισμοί σκαρφαλωμένα στις βορειοανατολικές πλαγιές του Πάρνωνα παραμένουν απτόητοι εκφραστές της Τσακώνικης παράδοσης στην οποία ξεχωρίζει η ιδιαίτερη διάλεκτος, καθαρή επιβίωση της Λακωνικής και μια από τις αρχαιότερες διαλέκτους.
Δείτε το Video
«Καλώς ήρθατε στο Λεωνίδιο»
Η χαρακτηριστική πινακίδα με την Τσακώνικη διάλεκτο στην είσοδο του οικισμού επιβεβαιώνει την άφιξή μας, «Καούρ εκάνατε τον Αγιελίδη», δηλαδή «Καλώς ήρθατε στο Λεωνίδιο». Η θέα του οικισμού επίσης αξιοπρόσεκτη. Ένα ποτάμι που διασχίζει και οριοθετεί τον οικισμό, διώροφα και τριώροφα κεραμοσκεπή σπίτια, τοποθετημένα σε αρμονική διάταξη στην απόληξη ενός πελώριου κόκκινου βραχώδη όγκου, του λεγόμενου Κοκκινόβραχου, ο οποίος ορθώνεται εντυπωσιακά πάνω από το Λεωνίδιο. Στοιχεία ικανά να εμπνεύσουν δημιουργικούς και ανήσυχους ανθρώπους, όπως είναι οι διοργανωτές του Φεστιβάλ Melitzazz. Αυτός ο πρωτότυπος και ιδιαίτερος πολιτιστικός θεσμός φέρνει στο φως τους θησαυρούς του τόπου, την υλική και άυλη κληρονομιά του, προκαλώντας έναν διάλογο ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν και προσκαλεί τους επισκέπτες να γίνουν συμμέτοχοι.
Κι ομολογουμένως έχει πολλούς θησαυρούς το Λεωνίδιο, άλλους φανερούς που μπορείς εύκολα να ανακαλύψεις περιδιαβαίνοντας στα σοκάκια του, κι άλλους λιγότερους φανερούς, αλλά πολύ καλά διατηρημένους στην ψυχή των ανθρώπων του. Η παρατήρηση της οικιστικής του ανάπτυξης αποτελεί σίγουρα την αφετηρία της εξιστόρησης. Ανάμεσα σε διώροφα σπίτια με βοτσαλωτές αυλές στέκουν αρχοντικά του 20ού αιώνα, μα και πυργόσπιτα από τα μέσα του 18ου αιώνα, από την εποχή που οι κάτοικοί του διέπρεπαν στο εμπόριο και τη ναυτιλία αφήνοντας παρακαταθήκη εμβληματικά προεπαναστατικά αρχοντικά. Στο καλά φροντισμένο σεντούκι της παράδοσής του κρύβεται η γλώσσα, αλλά και στοιχεία τέχνης και πολιτισμού, με κυρίαρχα την υφαντική και τον χορό, σημαντικό χαρακτηριστικό του οποίου είναι οι ιδιαίτεροι σπειροειδείς σχηματισμοί. Στοιχείο παράδοσης και η γαστρονομία, με τις ποιοτικές πρώτες ύλες του εύφορου κάμπου και προεξέχουσα την τσακώνικη μελιτζάνα, με ένα ιδιαίτερο μωβ χρώμα και γλυκιά γεύση.
13 χρόνια Melitzazz
Πού όμως εντοπίζεται η πρωτοτυπία του Φεστιβάλ Melitzazz; Εδώ και 13 χρόνια, με συνέπεια προτείνει ένα δημιουργικό πάντρεμα της παράδοσης (ιστορικής, πολιτιστικής, γαστρονομικής) με τη σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση. Είναι αυτό που επιβεβαιώνεται και από τον ευφάνταστο τίτλο του. Με πυλώνες του τη συμμετοχή -πρωτίστως της κοινότητας- και τη συνέχεια, όπως αυτή επιτυγχάνεται μέσα από την μελέτη της ιστορίας και την ανάδειξη της μνήμης, υλοποιούνται κάθε χρόνο ένα σύνολο από πρωτότυπες δράσεις κάτω από μια διαφορετική θεματική. Με διάθεση συνεχούς αναζήτησης, η διοργάνωση αναπτύσσει μια σχέση ανατροφοδοτική με την κοινότητα και οι θεματικές του Φεστιβάλ αντλούνται από την κληρονομιά του τόπου, όπως επισημαίνει ο Καλλιτεχνικός διευθυντής του Melitzazz, κ. Σωτήρης Μπόλης. Εκεί πραγματικά εντοπίζεται η πολιτιστική αξία του Φεστιβάλ.
«Το φεστιβάλ έχει πειραματική ταυτότητα, ανιχνεύει και αφουγκράζεται αντιδράσεις και συναισθήματα των επισκεπτών, καταγράφει σημαντικές ιστορίες των ντόπιων και αναλόγως σχεδιάζει δημιουργικά τις δράσεις του». Ο τόπος προσφέρει την πρώτη ύλη της διοργάνωσης. Η μνήμη και η παράδοση προσφέρουν ευκαιρίες και αφορμές δημιουργίας. Έτσι, ο επισκέπτης που βρίσκεται στο Λεωνίδιο στις αρχές Ιουλίου, έχει ένα σημαντικό κίνητρο να γνωρίσει τον τόπο με έναν τρόπο ψυχαγωγικό και φεστιβαλικό, να δει με μια εναλλακτική ματιά τα τοπόσημα της περιοχής. Νοηματοδοτείται τελικά διαφορετικά η επίσκεψη σε χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως είναι ένα πυργόσπιτο του 18ου αιώνα ή ένα αρχοντικό του 19ου αιώνα. Οι ιστορικοί χώροι ανοίγουν και η επίσκεψη μετατρέπεται σε εμπειρία.
«Τζουμπελού», Melitzazz 2025
Η Τσακώνισσα γυναίκα, η λεγόμενη «Τζουμπελού» με την παραδοσιακή φορεσιά της, τον τζουμπέ, βρέθηκε στο επίκεντρο της φετινής θεματικής του Melitzazz 2025 υποδεχόμενη συμβολικά τους επισκέπτες. Ένας φόρος τιμής στη γυναικεία μορφή στην παράδοση των Τσακώνων και ένα σύνολο δράσεων που ανέδειξαν με σπουδαίο τρόπο την παρουσία της Τσακώνισσας μέσα στον χρόνο, τη συμβολή της στη μετάδοση του πολιτισμού και τελικά τη διαφύλαξη της Τσακώνικης ταυτότητας. Όσοι βρεθήκαμε στο Λεωνίδιο από τις 3 έως τις 6 Ιουλίου γίναμε θεατές συναυλιών, εικαστικών εκθέσεων και προβολών εθνογραφικού κινηματογράφου, γίναμε ακόμη συμμέτοχοι εργαστήριων και εκδηλώσεων λόγου, γευστικών δοκιμών και περιηγήσεων.
Σε μια από τις προβολές εθνογραφικού κινηματογράφου, στο ντοκιμαντέρ «Ο Τελευταίος Νομάς», άκουσα ερωτήματα με αναφορά στην πολιτιστική κληρονομιά, που αποτέλεσε αφορμή για προβληματισμό: «Τι θα περάσουμε στα παιδιά μας; Ανησυχώ τι θα γίνει μετά; Ποια θα είναι η συνέχεια;». Η προβολή αυτή έγινε στο πλαίσιο της φετινής συνεργασίας του Φεστιβάλ Melitzazz με το Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου Ethnofest, παράλληλα με τις προβολές Zagros, Ama San και Πρωτόγαλα. Επισημαίνω όμως αυτά τα αγωνιώδη ερωτήματα που εμπεριέχουν τον προβληματισμό για τη συνέχεια της κληρονομιάς. Ήταν αυτός ο προβληματισμός που έμοιαζε να ξεδιαλύνεται μυστηριωδώς καθώς παρακολουθούσαμε τις δράσεις του Melitzazz, καθώς περιηγούμασταν στα σοκάκια και στα ιστορικά κτίρια όντας θεατές δρώμενων και εκδηλώσεων που προσθέτουν ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία και το αφήγημα του τόπου, μα και της παράδοσής του.
Εκεί, βλέπεις τη συνέχεια, μια συνέχεια δυναμική
Οι προβολές πραγματοποιήθηκαν στον προαύλιο χώρο του Αρχοντικού Τσούχλου, μια ιδιαίτερη κατοικία των αρχών του 20ού αιώνα, ξεχωριστή λόγω της συνολικής αισθητικής της και των περίτεχνων οροφογραφιών της. Αποτελεί ένα από τα ιστορικά κτίρια της περιοχής και είναι ανοιχτό για το κοινό, καθώς εκεί στεγάζεται το Αρχείο Τσακωνιάς, τοπικός φορέας με στόχο τη διάσωση της ιστορικής, γλωσσολογικής και συνολικά πολιτιστικής κληρονομιάς της Τσακωνιάς, με έμφαση στην τέχνη της υφαντικής. Είχαμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε στο εσωτερικό του Αρχοντικού μια έκθεση τσακώνικων υφαντών, καθώς ακούγαμε από τις Τσακώνισσες κυρίες τις λεπτομέρειες για την τεχνική της υφαντικής, λόγια που έκρυβαν περηφάνεια και το άτυπο χρέος της κληροδότησης αυτής της παράδοσης. Εκεί, απολαύσαμε επίσης μια επίδειξη μόδας με δημιουργίες του brand Melitta, οι οποίες βασίζονται σε τσακώνικα μοτίβα και σχέδια παραδοσιακών υφαντών. Το επονομαζόμενο «Τσάχημα» -στα Τσακώνικα σημαίνει περπάτημα- ήταν μια ακόμη στιγμή παντρέματος της παράδοσης με τη σύγχρονη δημιουργία.
Κι από το Αρχοντικό Τσούχλου βρεθήκαμε στον επιβλητικό Πύργο Τσικαλιώτη, του οποίου το όνομα δηλώνει και τη μεγαλοπρέπειά του. Διατηρητέο μνημείο σήμερα, χτίστηκε το 1808 και είναι από τα παλαιότερα κτίρια του οικισμού. Ο ιδιοκτήτης του Κωνσταντίνος Τσικαλιώτης ήταν εφοπλιστής και συνεισέφερε στον Επαναστατικό Αγώνα του 1821. Ως επιφανής είχε προνοήσει για την αμυντική κατασκευή της οικίας του, καθώς το ακίνητο είναι οχυρωμένο και περίκλειστο με έναν χοντρό μαντρότοιχο, στην άκρη του οποίου υψώνεται ένας πυργίσκος που χρησιμοποιούνταν ως παρατηρητήριο. Σε αυτό το τοπόσημο-σύμβολο του Λεωνιδίου φιλοξενείται σήμερα μόνιμη έκθεση αφιερωμένη στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής.
Εκεί γίναμε επίσης θεατές της φωτογραφικής έκθεσης «Πορτραίτα της Τσακωνιάς», στο πλαίσιο του Melitzazz. O βραβευμένος φωτογράφος Μιχαήλ Παππάς με το φωτογραφικό του εγχείρημα, το Mitos project, αποτύπωσε πορτραίτα ντόπιων γυναικών και ανδρών με την παραδοσιακή τους φορεσιά, που είχαν φωτογραφηθεί στον τόπο τους, τα χωριά της Τσακωνιάς. Η παραδοσιακή φορεσιά ήταν κυρίαρχη και στην εγκατάσταση «Τζουμπελού-Νήματα Μνήμης» σε ένα επίσης ιστορικό κτίριο, το Παλαιό Γυμνάσιο. Κυριολεκτικά, νήματα αργαλειού συνέδεαν φορεσιές μέσα στην κύρια αίθουσα του άλλοτε εκπαιδευτικού χώρου. Η πρωταγωνίστρια «Τζουμπελού», η καθημερινή ενδυμασία, το φόρεμα του γάμου, κειμήλια παρελθοντικών εποχών δημιούργησαν συνειρμικά έναν ιδιότυπο συγχρωτισμό με τις προηγούμενες γενιές. Πρόκειται για τεκμήρια πολιτιστικής κληρονομιάς που διασώζει με μεράκι ο Πολιτιστικός και Μορφωτικός Σύλλογος Πέρα Μελάνων «Η Τσακωνιά» στο Λαογραφικό Μουσείο Πέρα Μελάνων.
Το πλούσιο πρόγραμμα του Melitzazz 2025 περιλάμβανε ακόμη την εικαστική έκθεση «Το φυλακτό» της Πόπης Τσουκάτου, το εργαστήριο φωτογραφίας και σύνθεσης «Φωτογραφίζοντας την παράδοση» με τον Μιχαήλ Παππά, καθώς και το εργαστήριο εναλλακτικής εικαστικής τέχνης με τον εικαστικό Δημήτρη Παρδάκη. Παράλληλα, βιώσαμε στιγμές έντονης δραματουργίας και βαθιάς συγκίνησης όπως απλόχερα προσέφεραν η Nama Dama, με καταγωγή από την Κύπρο και την Ουκρανία, στη συναυλία-performance “Pagan soul”, μα και η Αγγελική Τουμπανάκη με το κουιντέτο της στη συναυλία-ύμνο στις γυναίκες “For women”.
Επιτυγχάνοντας ένα ξεχωριστό μείγμα τοπικού και υπερτοπικού στοιχείου, στο μουσικό πρόγραμμα του Melitzaaz και σε διαφορετικές γωνιές του Λεωνιδίου, ακούσαμε και την Κατερίνα Πολέμη με το κουαρτέτο του Στάθη Άννινου στη συναυλία “Sounds of the world”, τους Ιταλούς μουσικούς Cardìa Grica από το Martano της Κάτω Ιταλίας -αδελφοποιημένη πόλη με το Λεωνίδιο- τον διεθνή DJ και παραγωγό Blend Mishkin μαζί με τον BnC και τον Στέλιο Μίχα-Εγγλέζο, και στο κλείσιμο του προγράμματος τη Φένια Παπαδόδημα με το κουιντέτο της στη συναυλία “Women’s prayers”.
Εξόρμηση εκτός Λεωνιδίου
Ακόμη κι αν ο σκοπός της επίσκεψής μας ήταν πολιτιστικός, η εξερεύνηση του τοπίου ήταν αναγκαία για την πληρέστερη γνωριμία με τον τόπο. Σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τον οικισμό του Λεωνιδίου βρίσκεται η παραλία της Πλάκας, το ιστορικό λιμάνι της περιοχής που έχει εξελιχθεί σε ένα γραφικό και πολυσύχναστο παραθαλάσσιο χωριουδάκι με τη βοτσαλωτή παραλία. Ακολουθεί η παραλία Πούλιθρα, εκτενής ακτή συνδυασμένη με καταγάλανα νερά. Συνώνυμο της ηρεμίας και της απόλαυσης. Με το πλεονέκτημα του σύγχρονου και άνετου αυτοκινήτου συνεχίσαμε την εξόρμησή μας προς την ενδοχώρα της Τσακωνιάς, όπου ο στενός και γεμάτος στροφές δρόμος φάνηκε λιγότερο κουραστικός. Από τον ορεινό και δυσπρόσιτο Πραστό, την αρχική πρωτεύουσα της Τσακωνιάς στην απομονωμένη Βασκίνα, μα και το γραφικό ορεινό χωριό Κοσμάς με την εντυπωσιακή Μονή Έλωνα χτισμένη στον ομώνυμο βράχο, εκτιμήσαμε τις δυνατότητες του αυτοκινήτου που αναβάθμισαν την οδηγική εμπειρία.
Απολογισμός
Στον αναστοχασμό αυτού του ταξιδιού που πραγματοποιήσαμε μαζί με την Avis, κυριαρχεί μια σκέψη, το Λεωνίδιο είναι ένας τόπος όπου θέλεις να επιστρέφεις. Γιατί έχει φυσική ομορφιά, γαστρονομική παράδοση, σπουδαία πολιτιστική κληρονομιά, μα κυριότερα έχει ανθρώπους φιλόξενους, που αγαπούν τη γη τους και προσκαλούν τον επισκέπτη να ζήσει μαζί τους την εμπειρία. Έχει την πρώτη ύλη που έγινε μαγιά εδώ και 13 χρόνια για έναν πολιτιστικό θεσμό, το Melitzazz, του οποίου οι διοργανωτές αποδεικνύουν με τις δράσεις, που σχεδιάζουν όλα αυτά τα χρόνια, έμπρακτα και περήφανα τι σημαίνει διαφύλαξη της κληρονομιάς. Επιβεβαιώνουν τελικά ό,τι δηλώνει η παράδοση. Αυτή η παράδοση που είναι προσαρμοστική, εξελισσόμενη, δυναμική! Στα επόμενα!
Μπορείτε να αναζητήσετε πληροφορίες για τη διοργάνωση, καθώς και να δείτε αναλυτικά όλες τις δράσεις του Φεστιβάλ Melitzazz 2025 εδώ.
Ένας μικρός γαστρονομικός οδηγός:
Είναι πράγματι νόστιμη η τσακώνικη μελιτζάνα, και ήταν όντως πολλές οι μαγειρικές παραλλαγές στους καταλόγους. Ξεχωρίσαμε την πίτσα με την τσακώνικη μελιτζάνα στην πιτσαρία «Εν Λεωνίδιω» (Τηλ: 2757022068).
Είναι νόστιμα και τα μαγειρευτά στο εστιατόριο «Η Μουριά» (Τηλ: 2757023292).
Για βραδινή έξοδο προτείνουμε τα cocktails στο “Kasseta the bar” (Τηλ: 2757 022165)
Και για θαλασσινά οπωσδήποτε να επισκεφτείτε το εστιατόριο «Το Μυρτώον» στα Πούλιθρα (Τηλ: 2757 051339).
Creative Director: Χρήστος Τζούτης
Κείμενο: Ευαγγελία Πέττα
Φωτογραφία/Βίντεο: Γιάννης Παπαναστασόπουλος
Διαβάστε ακόμα:
Μίνι Road Trip στη Νάξο: Στη Γιορτή του Κλήδονα στις Μέλανες
Στυμφαλία: Όταν το τοπίο αφηγείται και σε προσκαλεί
Γυφτόκαμπος-Από το Κεντρικό στο Ανατολικό Ζαγόρι: Η εμπειρία μιας οδικής περιήγησης
