Terroir και ποικιλίες
Το Λασίθι δυτικά συνορεύει με τον Νομό Ηρακλείου και εκτείνεται ανατολικά του όρους Δίκτη. Το όρος Δίκτη, ή αλλιώς Λασιθιώτικα Όρη, σβήνει εκεί που ξεκινά η τουριστική περιοχή της Ιεράπετρας, ανατολικά της οποίας η τοπογραφία ομαλοποιείται. Οι συνθήκες του νομού είναι ιδανικές για βιολογική αμπελοκαλλιέργεια, καθώς το κλίμα είναι ιδιαίτερα ξηρό και θερμό, με τις τελευταίες βροχές να πέφτουν τον μήνα Απρίλιο. Τα αμπέλια ξεκινάνε από αρκετά χαμηλά υψόμετρα, τα περισσότερα όμως βρίσκονται μεταξύ 250 και 650 μέτρων. Το υψόμετρο και οι δροσεροί ευεργετικοί άνεμοι της θάλασσας μετριάζουν τη ζέστη στους αμπελώνες, ανακουφίζοντας τα φυτά. Χαρακτηριστικό είναι πως το Ασύρτικο στην περιοχή της Ζήρου (600 με 700 μέτρα υψόμετρο) τρυγιέται στα μέσα Σεπτεμβρίου, σε αντίθεση με τη Σαντορίνη, όπου ξεκινά έναν μήνα νωρίτερα.
Σήμερα, ο λασιθιώτικος αμπελώνας αποτελεί κάτι λιγότερο από το 1/10 του κρητικού και περιέχει αρκετά προφυλλοξηρικά φυτά και πολλούς ξηρικούς αμπελώνες. Τα παλαιότερα κλήματα είναι διαμορφωμένα σε μορφή θάμνου, ενώ τα νεότερα σε γραμμική διαμόρφωση. Τα εδάφη είναι ασβεστολιθικά, σχιστολιθικά, με υψηλότερα ποσοστά άμμου και αργίλου στα οροπέδια. Οι αποδόσεις στα παλαιά, μη αρδευόμενα αμπελοτόπια είναι ιδιαίτερα χαμηλές. Η κύρια ερυθρή ποικιλία είναι το Λιάτικο, που δίνει κρασιά με υψηλό αλκοόλ, μέτριες οξύτητες, ήπιες ταννίνες και ελαφρύ ερυθρό χρώμα, το οποίο γρήγορα μεταπίπτει σε κεραμιδί. Τα καλύτερα παραδείγματα δίνουν κρασιά με φινέτσα και πικάντικο χαρακτήρα. Επίσης, στον νομό υπάρχουν φυτεύσεις από Μανδηλαριά, Κοτσιφάλι, Syrah και Grenache. Στα λευκά, το Θραψαθήρι αποτελεί τη σπεσιαλιτέ του νομού, ενώ το Ασύρτικο, η Βηλάνα, το Μοσχάτο Σπίνας, το Πλυτό, το Δαφνί και το Chardonnay δίνουν επίσης εξαιρετικά γλυκά και ξηρά κρασιά. Η σημαντικότερη από άποψη αμπελουργικής έκτασης, αλλά και ποιοτικών χαρακτηριστικών, ζώνη του νομού είναι η ΠΟΠ Σητεία. Στην ΠΟΠ Σητεία παράγονται ξηρά και γλυκά, κόκκινα ή λευκά κρασιά από τις ποικιλίες Λιάτικο, Μανδηλαριά, Βηλάνα και Θραψαθήρι. Η ΠΟΠ Malvasia Σητεία είναι σχετικά πρόσφατη (2011) και παράγει εξαιρετικά λευκά γλυκά κρασιά που προέρχονται είτε από λιαστά σταφύλια (οίνος φυσικώς γλυκύς) είτε από ενίσχυση με προσθήκη αποστάγματος (οίνος γλυκύς φυσικός). Οι επιτρεπόμενες ποικιλίες είναι το Ασύρτικο, το Αθήρι, το Θραψαθήρι, το Μοσχάτο Σπίνας, η Malvasia di Candia Aromatica και το Λιάτικο σε λευκή οινοποίηση. Τέλος, οι παραγωγοί μπορούν να χρησιμοποιούν τα πιο γενικά ΠΓΕ Λασίθι και ΠΓΕ Κρήτη.
Οινοποιεία και οι μέθοδοι οινοποίησης και παραγωγής
Το Οινοποιείο Τοπλού βρίσκεται στην ομώνυμη Μονή. «Είναι απλό να παράγεις καλό κρασί, αρκεί να διαθέτεις την εμπειρία επτά πλέον αιώνων παράδοσης και να κάνεις πράξη την αγάπη του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, από την καλλιέργεια έως την εμφιάλωση, με τις πρεσβείες της Παναγίας, της Κυρίας Ακρωτηριανής». Από τα παραπάνω λόγια, του αρχιμανδρίτη Αμβρόσιου Σκαρβέλη, σημερινού ηγούμενου στο Μοναστήρι Τοπλού, αναβλύζει το πνεύμα και η ιστορία των κρασιών του οινοποιείου. Τη δεκαετία του ’90 ο ηγούμενος Φιλόθεος Σπανουδάκης επέκτεινε τον αμπελώνα της Μονής και το 2012 δημιουργήθηκε το σύγχρονο οινοποιείο-αποστακτήριο. Σήμερα, σε μια έκταση 400 στρεμμάτων καλλιεργούνται βιολογικά το Λιάτικο, η Βηλάνα, το Θραψαθήρι, η Μανδηλαριά, το Chardonnay και το Syrah. Από τις ετικέτες του κτήματος ξεχωρίζουν το λευκό «Γερτό» από Θραψαθήρι, με αρωματικό προφίλ εξωτικών φρούτων και ήπια οξύτητα, ο ερυθρός «Ληνός» από Λιάτικο, με ελαφρύ σώμα, ήπιες ταννίνες και αρώματα από ρόδι, βύσσινο και δέρμα, και το «Αμάραντον», ένα φρουτώδες ροζέ από Λιάτικο. Το οινοποιείο λειτουργεί ως επισκέψιμο.
Διεύθυνση: Ιερά Μονή Τοπλού, Σητεία, τηλ.: +30 28430-29636, info@ktimatoplou.gr, www.ktimatoplou.gr.
Το Οινοποιείο Αμπελουργείν δημιουργήθηκε το 1997 από τον Νικόλαο Παπαδάκη και παράγει κρασιά ήπιων παρεμβάσεων από γηγενείς ποικιλίες της Κρήτης. Τα αμπελοτόπια βρίσκονται διάσπαρτα στον ορεινό όγκο του Λασιθίου, σε υψόμετρα από 850 έως 1.150 μέτρα. Πολλά από αυτά είναι αυτόριζα άνω των 100 ετών και εφαρμόζεται βιολογική καλλιέργεια. «Anthosmia» είναι ο λευκός οίνος από Θραψαθήρι, Δαφνί και Μοσχάτο Σπίνας. Το Θραψαθήρι προέρχεται από αυτόριζα κλήματα, το Δαφνί, φυτεμένο στα 1.100 μέτρα, προσφέρει ορυκτές και βοτανικές νύξεις, ενώ το μικρόραγο Μοσχάτο προσθέτει ανθικότητα. Ο «Rodalos» είναι ένα ροζέ κρασί από Λιάτικο με φρέσκια οξύτητα. Ο «Erotodiamataris» είναι ερυθρό κρασί από Κοτσιφάλι και Μανδηλαριά. Τα σταφύλια ζυμώνουν και ωριμάζουν για 18 μήνες σε ανοξείδωτες δεξαμενές και ακολουθεί παλαίωση για 6 έως 12 μήνες σε φιάλη. Το οινοποιείο λειτουργεί ως επισκέψιμο κατόπιν ραντεβού.
Διεύθυνση: Σχινοκάψαλα, Λασίθι, τηλ.: +30 28430-52468, ampelourgein97@gmail.com.
Το Οινοποιείο Οικονόμου ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1994, όταν ο Γιάννης Οικονόμου επέστρεψε στο νησί μετά από μια εντυπωσιακή διεθνή καριέρα σε οινοποιεία της Γερμανίας, του Μπορντό (Château Margaux) και του Πιεμόντε (Ιταλία). Ο Οικονόμου δουλεύει κυρίως με αυτόριζα αμπέλια από γηγενείς ποικιλίες στο οροπέδιο της Ζήρου. Οι αποδόσεις είναι ιδιαίτερα χαμηλές και ανάλογα με τη χρονιά η συνολική παραγωγή παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις. Τα κρασιά πριν κυκλοφορήσουν παλαιώνουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, που φτάνουν τα 4 έτη για τα λευκά και τα 10 για τα ερυθρά. Το Λιάτικο και το Ασύρτικο είναι δύο από τις βασικές ποικιλίες του οινοποιείου. Από τις ετικέτες του ξεχωρίζει το ερυθρό «Mirabello» από Λιάτικο και Μανδηλαριά, το λευκό «Οικονόμου Ασύρτικο» και το «Οικονόμου Φυσικώς Γλυκύς» από λιαστά σταφύλια.
Διεύθυνση: Ζήρος Σητείας, Λασίθι, τηλ.: +30 6974433986, info@domaine-economou.com, www.domaine-economou.com.
Αξιοθέατα και σημεία ενδιαφέροντος στις οινικές διαδρομές της περιοχής
Η οινογευσία στα οινοποιεία του νομού Λασιθίου σάς δίνει την αφορμή για να επισκεφθείτε τη Μονή Τοπλού, τη Ζήρο, την έπαυλη της Ετιάς και παραλίες στο Λιβυκό όπως η δημοφιλής Αγία Φωτιά και το Κουτσουνάρι.
Η Μονή Τοπλού. Το τοπίο ξερό και απόλυτα γυμνό. Οι γεωγραφικές συντεταγμένες δείχνουν το άκρο της ανατολικής Κρήτης. Το καλοδιατηρημένο μοναστήρι με τη φρουριακή αρχιτεκτονική προστατεύεται μέσα σε ένα ισχυρό, συμπαγές τείχος ύψους 10 μ. και αποτελεί ένα από τα πιο ιστορικά της Κρήτης. Χτίστηκε τον 14ο αιώνα και πήρε τη μορφή που βλέπετε τον 17ο αιώνα. Ονομαζόταν αρχικά Παναγία Ακρωτηριανή, επειδή βρισκόταν κοντά στο ακρωτήριο Σίδερο. Το προσωνύμιο «Τοπλού» το έδωσαν οι Τούρκοι από το κανόνι («τοπ» στα τουρκικά) που διέθετε για να αποκρούει τις πολυάριθμες επιθέσεις. Το συγκρότημα έχει έκταση 800 τ.μ. και χαρακτηριστικό του είναι το 33 μ. καμπαναριό.
Πριν μπείτε στο καθολικό θα δείτε μια σημαντική επιγραφή του 2ου π.Χ. αιώνα, εντοιχισμένη στην πρόσοψη. Πρόκειται για την περίφημη «Διαιτησία των Μαγνητών» που βρέθηκε στα ερείπια της αρχαίας Ιτάνου. Αναφέρεται στη λήξη της διένεξης ανάμεσα στις αρχαίες πόλεις Ίτανο και Ιεράπυτνα με παρέμβαση διαιτητών από τη Μαγνησία της Μικράς Ασίας. Στον δυτικό εξωτερικό τοίχο υπάρχουν εντοιχισμένα ανάγλυφα του 17ου αιώνα, ενώ στο εσωτερικό του παλιότερου κλίτους σώζονται θαυμάσιες τοιχογραφίες του 14ου και 15ου αιώνα. Το καθολικό είναι αφιερωμένο στη Γέννηση της Θεοτόκου και στον Ιωάννη τον Θεολόγο.
Η Ζήρος, η Βόιλα και η έπαυλη της Ετιάς. Το κεφαλοχώρι του εύφορου οροπεδίου της Ζήρου (ή Ζίρου) φημίζεται για τις μεταβυζαντινές εκκλησίες του –όπως ο Άγιος Νικόλαος και η Αγία Παρασκευή– και αξίζει να έρθετε εφόσον επισκεφθείτε το οινοποιείο Οικονόμου.
Κοντά στον οικισμό Χανδρά, στην κορυφή ενός λόφου, θα ανακαλύψετε το ερειπωμένο μεσαιωνικό χωριό Βόιλα. Περιηγούμενοι, θα θαυμάσετε τον τριώροφο γεροδεμένο πύργο, τον πέτρινο φύλακα της Βόιλας με την αξιοθαύμαστη τοιχοποιία. Στη νότια πλευρά του υπάρχει η ερειπωμένη εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα.
Κοντά στη Βόιλα βρίσκεται το εγκαταλειμμένο χωριό της Ετιάς με την έπαυλη που οι χάρτες αναφέρουν ως De Mezzo, ωστόσο οι ντόπιοι εξακολουθούν να την αποκαλούν με το τουρκικό της προσωνύμιο «έπαυλη Σεράγι». Η έπαυλη της Ετιάς θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα σωζόμενα ενετικά μνημεία της κρητικής υπαίθρου. Χτίστηκε τον 15ο αιώνα από την ισχυρή οικογένεια των Ενετών De Mezzo από τη Σητεία. Μετά την αποχώρηση των Ενετών από την Κρήτη έγινε τόπος διαμονής για τους Τούρκους προκρίτους της περιοχής.
Οι παραλίες στον Νότο. Από τα Σχινοκάψαλα, όπου βρίσκεται το Οινοποιείν, μπορείτε να οδηγήσετε προς την παραλία της Αγίας Φωτιάς. Είναι μια από τις ωραιότερες του Λασιθίου και αγαπημένη των ντόπιων. Το τοπίο στολίζει η εκκλησία της Αγίας Φωτεινής, υπάρχουν όλες οι υποδομές και έχει ψιλό βότσαλο και ωραία νερά. Σε πολύ κοντινή απόσταση προς τα δυτικά της βρίσκεται η Μεγάλη Παραλία, ή Κουτσουνάρι, επίσης οργανωμένη, όπου υπάρχουν και υποδομές για θαλάσσια σπορ. Προς τα ανατολικά της Αγίας Φωτιάς θα κολυμπήσετε σε μια σειρά από εξαιρετικές παραλίες: Την οργανωμένη παραλία Αχλιά με χοντρή άμμο και υποδομές για θαλάσσια σπορ, τον Μαύρο Κολύμπο με ψιλό βότσαλο, αρμυρίκια για σκιά και ταβέρνες, την παραλία Αμμούδι στο Kαλό Nερό με ψιλή χρυσή άμμο και ρηχά ήρεμα νερά. Επίσης, τις παραλίες Μαχαιρίδι, Απηγανιά, Κουτσουρέλη και τον Μακρύ Γιαλό, με μεγάλη οργανωμένη πλαζ και όλες τις υποδομές. Τρεις συνεχόμενες παραλίες με βοτσαλάκι και γαλαζοπράσινα νερά θα βρείτε στο Καλό Νερό.
