Βιώνοντας το Κρητικό γλέντι σε ένα οδοιπορικό στο Ηράκλειο

Το βίωμα του γλεντιού

Στο χωριό Γαρίπα, στο νότιο τμήμα του νομού Ηρακλείου, το γλέντι από τον Αθλητικό Όμιλο Γαρίπας, με τα αδέρφια Νίκο και Αντώνη Ξυλούρη, παιδιά του Ψαρογιώργη και εγγόνια του Ψαραντώνη, ήταν για μάς η εισαγωγή στο εορταστικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι της Κρήτης. Εντός του γηπέδου του χωριού είχε στηθεί μια μικρή σκηνή και περιμετρικά της στοιχισμένα τραπέζια που πλημμύρισαν με την ανθρώπινη παρουσία. Τα όργανα έδωσαν το έναυσμα να ξεκινήσει ο χορός και εμείς παρατηρούσαμε για αρχή από απόσταση κάνοντας σαφή τη θέση του παρατηρητή επισκέπτη, ο οποίος στερείται του προνομίου των ντόπιων, δηλαδή της αυθόρμητης εισαγωγής στο χορό και της αβίαστης χορευτικής έκφρασης.

Η παρατήρηση των χορευτικών κινήσεων συνδυασμένων με τους ήχους της λύρας, του λαούτου και του τυμπάνου ήταν αυτή που μας παρέσυρε στον χορό. Ένας κύκλος, που σταδιακά γινόταν μια επάλληλη σπείρα από χορευτές, έμοιαζε με μεγάλη ανθρώπινη αγκαλιά και η συμμετοχή σε αυτή τροφοδοτούσε το κέφι. Μουσική δυναμική, κίνηση αρμονική και συντονισμένη, ενώ μόνο ο πρωτοχορευτής αυτοσχεδίαζε με φιγούρες που εναλλάσσονταν γοργά. Τα βήματα έμοιαζαν να ακολουθούν τους στίχους τραγουδιών πλούσιων σε νοήματα που υμνούν τη ζωή, την ανθρώπινη ύπαρξη, τον έρωτα.

Ανάλογο κλίμα ευθυμίας και στο επόμενο γλέντι στο οποίο βρεθήκαμε στο χωριό Δαμάστα του Δήμου Μαλεβιζίου, δυτικά του Ηρακλείου. Με τον Γρηγόρη Σαμόλη το γλέντι του Πολιτιστικού Συλλόγου Δαμάστας στο πλαίσιο επετειακών εκδηλώσεων για τα 81 χρόνια από το Ολοκαύτωμα του χωριού. Όλοι αντάμα σε έναν κυκλικό χορό με κινήσεις αρμονικές και ρυθμικούς κυματισμούς. Ιδιαίτερη ήταν η στιγμή, όταν ακούστηκε ο στίχος «Φέρετε τσι βασιλικούς» και πελώρια πήλινα κιούπια με υπερμεγέθεις βασιλικούς μεταφέρθηκαν προς τη σκηνή. Είναι -μας είπαν- απαραίτητο στοιχείο στο Κρητικό γλέντι ο βασιλικός, τα κλωναράκια του οποίου προσφέρει ο άντρας στη γυναίκα και τοποθετούνται ως στολίδι στο αυτί των χορευτών. Με την ευχή του Γρηγόρη Σαμόλη «Πάντα με χαρά να σμίγουμε!» το γλέντι συνεχίστηκε έως και τις πρωινές ώρες.

Με εντυπωσιάζει ο ρόλος της κοινότητας, ενός Συλλόγου Πολιτιστικού ή Αθλητικού, που με βάση την παράδοση και στόχο τη διατήρησή της, αλλά και την ανθρώπινη επικοινωνία, σχεδιάζουν και υλοποιούν γλέντια τα οποία εξελίσσονται σε μια κοινή εμπειρία διαμορφωμένη και βιωμένη συλλογικά. Μια διοργάνωση που δεν έχει απλώς χαρακτήρα μιας μιμητικής πράξης διατήρησης της παράδοσης ή απλής συνήθειας, θα ήταν άδικο αν δίναμε μόνο αυτή την ερμηνεία. Είναι ένας ζωντανός θεσμός που κρατά δεμένη την κοινότητα, και αναδεικνύει κοινωνικές λειτουργίες, τη συμμετοχή, τη συνεργασία, τη διάθεση για κοινή προσφορά. Αυτά τα στοιχεία συνδιαμορφώνουν την κοινή εμπειρία, αυτή που βιώνεται ουσιαστικά από τους συμμετέχοντες όλων των ηλικιών. Έτσι τελικά γεννάται το κέφι, αυθόρμητο, πηγαίο και αυθεντικό.

Και καθώς το κρασί ρέει άφθονο, όπως επιβάλλει η κρητική φιλοξενία, αξίζει να θυμόμαστε μια ουσιαστική αρχή: η χαρά του γλεντιού συμβαδίζει με την ασφάλεια στον δρόμο. Ο οδηγός της παρέας κρατά καθαρό μυαλό και αποφεύγει το αλκοόλ, ώστε όλοι να επιστρέψουν με το ίδιο χαμόγελο που γεννήθηκε μέσα στη γιορτή.

Στις Αρχάνες και το Χουδέτσι

Η αυθεντικότητα στην Κρήτη βιώνεται επίσης κι από μια αυθόρμητη συζήτηση με τους ντόπιους. Σε μια αμέριμνη απογευματινή βόλτα μας στις Αρχάνες, καθώς περνούσαμε έξω από το καφενείο του κυρίου Νίκου Μαρκοδημητράκη, μας προσκάλεσε με φιλόξενη διάθεση να μας κεράσει ρακή με τη συνοδεία γιαρμά. Οι Αρχάνες, ίσως ο πιο προβεβλημένος ορεινός οικισμός του νομού Ηρακλείου, έχει λάβει ευρωπαϊκές διακρίσεις για τη διαφύλαξη της αρχιτεκτονικής παράδοσης. Καλοδιατηρημένα πολύχρωμα παραδοσιακά σπίτια διαμορφώνουν μια κινηματογραφική εικόνα ενός τόπου με αδιάλειπτη ανθρώπινη παρουσία από τους Μινωικούς ακόμη χρόνους, όπως αποδεικνύουν οι παρακείμενοι αρχαίοι οικισμοί.

Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται και το Χουδέτσι, ένα παραδοσιακό χωριό στο οποίο έχει έδρα το Μουσικό Εργαστήρι «Λαβύρινθος» του πολυταξιδεμένου Ιρλανδού καλλιτέχνη Ross Daly. Ο Λαβύρινθος ιδρύθηκε το 1982 με σκοπό την ανάδειξη παραδοσιακών μουσικών ιδιωμάτων από διάφορα μέρη του κόσμου. Λειτουργεί ως ένα σημείο συνάντησης μουσικών, δασκάλων και μαθητών, και με διεθνή πλέον αναγνώριση εστιάζει στην εκπαίδευση της τροπικής μουσικής και τη δημιουργική προσέγγιση της παραδοσιακής μουσικής ευρύτερα. Αποτελεί ένα ζωντανό κέντρο έρευνας και εκμάθησης μουσικών οργάνων της παραδοσιακής μουσικής ανά τον κόσμο, ενώ παράλληλα φιλοξενείται έκθεση με σπάνια μουσικά όργανα κυρίως ανατολικών χωρών.

Ώρες Λειτουργίας του Μουσικού Εργαστηρίου «Λαβύρινθος»:

Σεπτέμβριος-Ιούνιος: Δευτέρα- Παρασκευή 9:00-15:00, Ιούλιος – Αύγουστος: Καθημερινά 9:00 – 21:00
labyrinthmusic.gr

Προς το Νότιο τμήμα του νησιού

Αυθεντικό μέσα στην ποικιλομορφία του είναι και το Κρητικό τοπίο, με τη διατήρηση των φυσιογνωμικών του χαρακτηριστικών, τα βουνά, τις πεδιάδες, τα οροπέδια, τα φαράγγια και τις παραθαλάσσιες εκτάσεις του. Οδηγώντας από το Ηράκλειο στο νότιο τμήμα του Νομού, παρατηρούσαμε το ψηλότερο βουνό της Κρήτης τον επιβλητικό Ψηλορείτη, η κορυφή του οποίου φτάνει τα 2.456 μέτρα. Έχοντας πλησιάσει στο μέσο της διαδρομής μας, περίπου κοντά στο χωριό Άγιοι Δέκα, πρόβαλε μπροστά μας η οροσειρά των Αστερουσίων με μικρότερο ύψος αλλά εξίσου εντυπωσιακή. Τα Αστερούσια όρη με επιφάνεια τραχιά και άγονη στο μεγαλύτερο τμήμα τους, καταλήγουν απότομα στη θάλασσα της νότιας Κρήτης σχηματίζοντας απόκοσμα φαράγγια, όπως είναι το Αγιοφάραγγο και το Φαράγγι της Τρυπητής.

Το Φαράγγι της Τρυπητής

Δικός μας προορισμός το Φαράγγι της Τρυπητής, ένα φυσικό μνημείο των Αστερουσίων, που αποτελεί και καταφύγιο της άγριας πανίδας. Με συνολικό μήκος περίπου 4 χλμ. εκβάλλει στη Λιβυκή Θάλασσα καταλήγοντας στην απομονωμένη ομώνυμη παραλία. Η πρόσβαση στο Φαράγγι γίνεται μέσω δύσβατου χωματόδρομου, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι το μεγαλύτερο μέρος του οδικού δικτύου στα Αστερούσια Όρη είναι χωμάτινο. Εκεί εκτιμήσαμε την σταθερότητα και τις επιδόσεις της σπορ οδήγησης με το σύστημα τετρακίνησης του αυτοκινήτου που είχαμε επιλέξει από την Avis. Διασχίζοντας κατακόρυφους βραχώδεις σχηματισμούς που έμοιαζαν με ψηλούς διαβρωμένους πύργους, ένα σμήνος αετών εμφανώς ενοχλημένων από τη δική μας παρουσία, αιωρούνταν πάνω από τα κεφάλια μας, δηλώνοντας άτυπα ότι η εισβολή μας στο χώρο τους διατάρασσε την ηρεμία τους.

Τα Καπετανιανά

Εμείς σίγουρα βιώσαμε την απόλυτη ηρεμία στην παραλία της Τρυπητής απολαμβάνοντας τις βουτιές στα νερά του Λιβυκού Πελάγους. Από εκεί, ξανά καθ’ οδόν ακολουθώντας πλέον έναν ασφαλτοστρωμένο, ανηφορικό και γεμάτο στροφές δρόμο με προορισμό το χωριό Καπετανιανά. Αυτός ο μικρός οικισμός στην πλαγιά του Αστερουσίων, βρίσκεται κάτω από την ψηλότερη κορυφή τους, τον Κόφινα με υψόμετρο 1.231 μέτρα, και όπως αυτός ο οικισμός είναι απομονωμένος και προφυλαγμένος, μπορεί κάλλιστα να παραλληλιστεί με σπουδαίο κρυμμένο θησαυρό, η αξία του οποίου επιβεβαιώνεται καθώς ατενίζεις πανοραμικά τη μαγευτική θέα προς το Λιβυκό πέλαγος.

Ο δρόμος της επιστροφής προς το Ηράκλειο μάς επιφύλασσε αντιθετικές εικόνες, αλλά αρμονικά συνδυασμένες. Από τις τραχιές και γυμνές επιφάνειες των Αστερουσίων, διαβαίναμε μέσα από μικρά χωριά, λόφους και υψίπεδα, εύφορες πεδιάδες, εκτενείς ελαιώνες και αμπελώνες με μεράκι φροντισμένους. Την εικόνα της υπαίθρου διαδέχεται πλέον η θέα του μεγαλύτερου αστικού κέντρου του νησιού, του Ηρακλείου με έκδηλα τα στοιχεία της σύγχρονης αστικής ζωής. Σε έναν περίπατο όμως μέσα στον κύριο ιστό μπορεί ο επισκέπτης να ανακαλύψει μνημεία που μαρτυρούν τη μακραίωνη ανθρώπινη παρουσία στην πόλη και την αρχιτεκτονική κληρονομιά.

Μια βόλτα στο Ηράκλειο

Η ανακάλυψη ξεκινά από την περιμετρική οχύρωση, καθώς τα τείχη του Ηρακλείου αποτελούν την καλύτερα σωζόμενη οχυρωματική κατασκευή στη Μεσόγειο. Κατάλοιπο από την περίοδο της Ενετικής κατοχής του νησιού, τα τείχη έλαβαν τη σημερινή τους μορφή τον 16ο αιώνα. Με συνολικό μήκος 5 χλμ περιβάλλουν την Παλιά Πόλη και είναι ιδανική διαδρομή για περίπατο με θέα προς το επιβλητικό και οχυρωμένο λιμάνι, εκεί όπου βρίσκεται το Ενετικό Φρούριο Κούλες, ορόσημο του Ηρακλείου, που είναι επισκέψιμο.

Σπουδαίο Ενετικό μνημείο και η Λότζια, κτίριο με περίτεχνη διακόσμηση σε κεντρικό σημείο της πόλης. Αποτελούσε το χώρο συγκέντρωσης και συσκέψεων των ευγενών Ενετών. Λειτουργούσε ήδη από τον 14ο αιώνα, αλλά έλαβε τη σημερινή μορφή του τον 17ο αιώνα. Το κτίριο είναι σήμερα αποκατεστημένο και στεγάζει υπηρεσίες του Δήμου Ηρακλείου. Λίγα μέτρα πιο κάτω και η χαρακτηριστική Κρήνη Μοροζίνι, η οποία κατασκευάστηκε στο πλαίσιο εκτεταμένου έργου υδροδότησης υπό την επίβλεψη του Ενετού Φραγκίσκου Μοροζίνι τον 17ο αιώνα. Το έργο αποσκοπούσε στην αντιμετώπιση του προβλήματος λειψυδρίας του Ηρακλείου και μετέφερε νερό από πηγές του όρους Γιούχτα. Η Κρήνη με την ιδιαίτερη διακόσμηση αποτελεί έως σήμερα χαρακτηριστικό μνημείο του Ηρακλείου. Είναι γνωστή, επίσης, ως Κρήνη των Λεόντων λόγω των τεσσάρων αξονικά τοποθετημένων λεόντων από το στόμα των οποίων ρέει το νερό.

Επίλογος

Σκοπός αυτού του ταξιδιού μας μαζί με την Avis ήταν πρώτιστα η συμμετοχή μας σε ένα Κρητικό γλέντι, που αποδείχθηκε τελικά βίωμα. Ένα γλέντι που στηρίζεται στην παράδοση και είναι αποτέλεσμα του αρμονικού συνδυασμού των ανθρώπων, της ιστορίας και της κουλτούρας τους, του τόπου και του χώρου που διαμορφώνει τον πολιτισμό τους. Δεν μπορώ να περιγράψω το βίωμα του Κρητικού γλεντιού χωρίς την αναφορά στην επικοινωνία μας με τους ανθρώπους και τη θέαση του δύσβατου, μα απόκοσμα όμορφου φυσικού τοπίου – ιδιαίτερα στο νότιο τμήμα του νησιού. Αυτός ο τόπος έχει μια αρμονία στα φυσιογνωμικά του χαρακτηριστικά, ανάλογη με αυτή που βιώσαμε στα γλέντια τους, μέσα από τη συλλογικότητα, τον σεβασμό στην πολιτισμική κληρονομιά, τη συνοχή της κοινότητας. Όλα αυτά τα στοιχεία είναι ικανά να σε συνεπάρουν και εν τέλει συνθέτουν την αυθεντικότητα της εμπειρίας του Κρητικού γλεντιού.

Ένας μικρός γαστρονομικός οδηγός:

Για πρωινό ή brunch προτείνουμε να επισκεφτείτε το Frankly café στο κέντρο του Ηρακλείου (Καρτερού 60, Τηλ. 281 600 7743) και το Tiny Rebels café (Ευγενικού 6). Να δοκιμάσετε, επίσης, μπουγάτσα, γλυκιά ή αλμυρή στο «ΚιρΚορ» (Πλ. Ἐλ. Βενιζέλου 31).

Για διαφορετικές αλλά προσεγμένες γαστρονομικές επιλογές προτείνουμε το Apiri Greek Eatery (Καγιαμπή & Αγίων Δέκα 5, 281 034 2228) και το «Πεσκέσι» (Καπετάν Χαραλάμπη 6-8, 281 028 8887)
Δοκιμάσαμε και προτείνουμε το νοστιμότερο αρνάκι τσιγαριαστό και αυγά με στάκα στο «Θαλόρη» στα Καπετανιανά (2893 041762).

Διαβάστε ακόμα:

Η δραστήρια και πολυσυλλεκτική πόλη του Ηρακλείου

Οι κορυφαίες πολιτιστικές επιλογές στο Ηράκλειο

Τα κορυφαία αξιοθέατα του Ηρακλείου