Αν μπορούμε να αντιληφθούμε τις πόλεις ως ζωντανούς οργανισμούς, τότε οι πλατείες τους είναι η καρδιά τους: εκεί χτυπάει ο παλμός της καθημερινότητας και εκεί γράφεται η ιστορία με ανθρώπινες φωνές και συναντήσεις, όπως συνέβαινε ανέκαθεν. Οι πλατείες της Ελλάδας, από τις αρχαιότερες ως τις νεότερες, είναι αναπόσπαστα κομμάτια του αστικού μωσαϊκού. Όσο κι αν οι εποχές, τα καθεστώτα και οι άνθρωποι αλλάζουν, η ανάγκη για κοινό χώρο και συνύπαρξη φαίνεται ότι μένει πάντα η ίδια.
Κάποιες πλατείες κουβαλούν χιλιετίες στις πλάκες τους. Άλλες, μόλις έναν αιώνα, άλλες έχουν δει τόσες ιστορίες που εντάσσονται κι αυτές στις θρυλικές. Από την Αρχαία Αγορά της Αθήνας ως την πλατεία Συντάγματος του Ναυπλίου, ένα από τα πρώτα πολεοδομικά κέντρα της νεότερης Ελλάδας, και τα αστικά σταυροδρόμια της σύγχρονης πρωτεύουσας, ακολουθούμε το νήμα των πιο παλιών πλατειών της χώρας, εκεί όπου η ιστορία δεν είναι λέξη σε βιβλίο, αλλά κάτι που μπορείς να αγγίξεις.
Αρχαία Αγορά στην Αθήνα: Η πλατεία όπου γεννήθηκε η δημοκρατία
Πολύ πριν τις σημερινές πλατείες με τα καφέ και τα φανάρια, υπήρχε μια ανοιχτή, ζωντανή έκταση κάτω από την Ακρόπολη, όπου οι πολίτες της αρχαίας Αθήνας συζητούσαν, αγόρευαν, ψήφιζαν και φιλοσοφούσαν. Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας είναι ο ανοικτός χώρος που βρίσκεται βορειοδυτικά της Ακρόπολης, προσεγγίσιμος και επισκέψιμος και σήμερα. Αποτελούσε το κέντρο της πόλης-κράτους, το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό της επίκεντρο, την παλλόμενη ψυχή και ραχοκοκαλιά της δημοκρατίας.
Εδώ περπατούσαν ο Σωκράτης, ο Περικλής, ο Δημοσθένης, και εδώ λειτούργησαν οι πρώτες δημόσιες στοές και ναοί. Σήμερα, ανάμεσα στα ερείπια, τις κολώνες και τα ελαιόδεντρα, μπορείς να νιώσεις ακόμη κάτι από την αύρα εκείνης της εποχής: ένα είδος ήσυχης μεγαλοπρέπειας που καμία σύγχρονη πλατεία δεν μπορεί να αναπαράγει. Η Αγορά ήταν το πρώτο κέντρο του δυτικού κόσμου. Αποτελεί μία από τις αρχαιότερες οργανωμένες δημόσιες συγκεντρώσεις στην Ελλάδα, χωρίς να είναι τεχνικά «πλατεία» με τη νεότερη έννοια, αν και ο ρόλος της επηρέασε βαθιά την εξέλιξη των δημόσιων χώρων και τον τρόπο που χρησιμοποιούμε τον όρο σήμερα.
Ναύπλιο: Από την Πλατεία Πλατάνου στο σύμβολο της ελευθερίας
Η παλαιότερη πλατεία του ελεύθερου ελληνικού κράτους βρίσκεται στο Ναύπλιο, την πρώτη πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους. Στην αρχή λεγόταν «Πλατεία Πλατάνου», από το μεγάλο δέντρο που έριχνε τη σκιά του στο κέντρο της. Εκεί, κάτω από την πλούσια σκιά του, συναντιούνταν αγωνιστές, έμποροι, πολιτικοί αλλά και ξένοι περιηγητές.
Το 1843, μετά το ιστορικό αίτημα των Ελλήνων προς τον Όθωνα για Σύνταγμα, μετονομάστηκε σε «Πλατεία Συντάγματος», και η νέα της ταυτότητα την έδεσε για πάντα με την έννοια της δημοκρατίας και της διεκδίκησης. Σήμερα, ανάμεσα στα ενετικά κτήρια, τα καφέ και τα μικρά μουσεία, μπορεί κανείς να απολαύσει μια πλατεία, ένα ζωντανό υπαίθριο αρχείο της νεότερης ιστορίας.
Πλατεία Συντάγματος, Αθήνα: Η σκηνή της νεότερης ιστορίας
Η Πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα είναι η πιο γνωστή πλατεία της χώρας και ,με έναν τρόπο, ο καθρέφτης της σύγχρονης Ελλάδας. Από τις διαδηλώσεις της Μεταπολίτευσης έως τις γιορτές, τις συναυλίες, τις νύχτες φωτισμένες από σημαίες, σύμβολα και προσδοκίες, κάθε γεγονός της νεότερης εποχής έχει περάσει από εδώ. Μέχρι σήμερα αποτελεί τόπο δημόσιου λόγου, μέχρι σήμερα παραμένει σημείο με ισχυρό συμβολισμό, ένας τόπος ουσιαστικής συνάντησης.
Η ιστορία της πλατείας αρχίζει ουσιαστικά το 1843, όταν οι πολίτες της Αθήνας ζήτησαν από τον βασιλιά Όθωνα Σύνταγμα, το ίδιο αίτημα δηλαδή που έδωσε το όνομά του και στην πλατεία του Ναυπλίου. Από τότε, η πλατεία μπροστά από το κτήριο της Βουλής έγινε σημείο αναφοράς και χώρος ανάπτυξης δημόσιου διαλόγου.
Κάθε εποχή αφήνει τα σημάδια της: τα μάρμαρα, τα νερά του σιντριβανιού, τις στάσεις των Αθηναίων και των επισκεπτών. Η Πλατεία Συντάγματος, όμως, παραμένει το σταθερό σημείο μιας πόλης που αλλάζει συνεχώς.
Πλατεία Κολωνακίου ή Φιλικής Εταιρείας: Αστική αίγλη και διαχρονικότητα
Η Πλατεία Κολωνακίου πήρε το όνομά της από ένα μικρό μαρμάρινο μνημείο, το «κολωνάκι», ύψους περίπου δύο μέτρων, το οποίο μεταφέρθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα από την Πλατεία Δεξαμενής. Σύμφωνα με την παράδοση, το κολωνάκι θεωρούνταν φυλακτό, ικανό να προστατεύει τους κατοίκους από επιδημίες και θεομηνίες. Η περιοχή, που κατά την οθωμανική περίοδο ήταν σχεδόν ακατοίκητη, άρχισε να αναπτύσσεται σταδιακά τον 19ο αιώνα και είχε αρχικά το όνομα «Πλατεία Βασιλίσσης Όλγας». Σύντομα μετατράπηκε σε μια από τις πιο εύπορες και καλλιεργημένες συνοικίες της πόλης, κατοικία πολιτικών, διπλωματών, καλλιτεχνών και επιχειρηματιών.
Κατά τα Δεκεμβριανά του 1944, το Κολωνάκι έγινε το επίκεντρο των συγκρούσεων μεταξύ ΕΑΜικών και βρετανικών δυνάμεων. Εκεί είχαν στρατοπεδεύσει οι Βρετανοί, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι της υπόλοιπης Αθήνας να αποκαλούν την περιοχή «Σκομπία», μια ειρωνική αναφορά στον Βρετανό στρατηγό Ρόναλντ Σκόμπι, επικεφαλής των συμμαχικών στρατευμάτων.
Μετά τον πόλεμο, το Κολωνάκι αναγεννήθηκε ως σύμβολο της αθηναϊκής αστικής τάξης και της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Η πλατεία έγινε συνώνυμο του στιλ αλλά και της αστικής μυθολογίας, και δεν είναι τυχαίο ότι η κοινωνική αντίθεση ανάμεσα στο «λαό και το Κολωνάκι» έγινε τίτλος εμβληματικής ταινίας της δεκαετίας του ’50 και, βέβαια, του ομώνυμου τραγουδιού του Μανώλη Χιώτη.
Σήμερα, η πλατεία (με τις προτομές των ιδρυτικών μελών της Φιλικής Εταιρείας) θυμίζει τον ιστορικό της πυρήνα. Η μετονομασία της σε «Πλατεία Φιλικής Εταιρείας» ήρθε για να τιμήσει τους πρωτεργάτες της Επανάστασης του 1821, προσδίδοντας σε αυτόν τον αστικό χώρο μια βαθύτερη διάσταση μνήμης.
Πλατεία Αμερικής ή Αγάμων: Αθηναϊκό προξενιό στην καρδιά της Πατησίων
Στην Πατησίων και τα ένδοξα πέριξ της, εκεί όπου κάποτε τα νεοκλασικά επικρατούσαν των πολυκατοικιών, η Πλατεία Αμερικής υπήρξε σύμβολο της μεταπολεμικής ανάπτυξης της Αθήνας. Δημιουργήθηκε στα μέσα του 20ού αιώνα, σε μια εποχή που η πόλη ξανοιγόταν πολιτικά και πολιτιστικά σε καινούργιες αρχές. Η ονομασία της είναι αφιερωμένη στους δεσμούς της Ελλάδας με την Αμερική, αλλά για τους κατοίκους υπήρξε κάτι πιο απτό.
Η πλατεία έχει αλλάξει πολλά ονόματα και πρόσωπα μέσα σε ενάμιση αιώνα. Στα πρώτα της χρόνια, όταν η περιοχή θεωρούνταν εξοχή της Αθήνας, λεγόταν «Πλατεία Ανθεστηρίων» και ήταν τόπος εορτασμού της Πρωτομαγιάς, καθώς τριγύρω δεν υπήρχαν σπίτια, και φάνταζε ως πάρκο. Στα τέλη του 19ου αιώνα επικράτησε να αποκαλείται «Πλατεία Αγάμων», εμπνευσμένη από μια παρέα αμετανόητων εργένηδων που σύχναζαν σ’ ένα καφενείο στο τέρμα του ιπποτροχιοδρόμου, του πρώτου μέσου μαζικής μεταφοράς της πρωτεύουσας. Άλλη εκδοχή θέλει την πλατεία να πήρε το όνομά της επειδή αποτέλεσε σημείο συνάντησης (και προξενιού) ανύπαντρων ζευγαριών. Το 1927 η πλατεία μετονομάστηκε επίσημα σε «Αμερικής», προς τιμήν του φιλελληνικού κινήματος των Ηνωμένων Πολιτειών κατά την Επανάσταση του 1821. Το αριστοκρατικό παρελθόν της γειτονιάς παραμένει ακόμη ορατό: ο νεογοτθικός πύργος της Θήρας, το σπίτι της αντιστασιακής Λέλας Καραγιάννη, το μέγαρο Σέυλον, όλα μάρτυρες μιας εποχής που η Πατησίων έσφυζε από πολιτισμό και ευημερία.
Αριστοτέλους: Η μνημειακή καρδιά της Θεσσαλονίκης
Η Πλατεία Αριστοτέλους, εμβληματική και πολυφωτογραφημένη, αποτελεί το κεντρικό σημείο αναφοράς της Θεσσαλονίκης. Απλώνεται από τα ημικυκλικά κτίρια της οδού Μητροπόλεως έως τη λεωφόρο Νίκης και τη θάλασσα, δημιουργώντας έναν εντυπωσιακό άξονα που ενώνει το κέντρο της πόλης με τον Θερμαϊκό.
Μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, η ανοικοδόμηση της πόλης ανατέθηκε στη «Διεθνή Επιτροπή Νέου Σχεδίου Θεσσαλονίκης» υπό τον Γάλλο αρχιτέκτονα Ερνέστ Εμπράρ. Ο Εμπράρ οραματίστηκε έναν μνημειακό άξονα που θα ξεκινούσε από το παραλιακό μέτωπο και θα κατέληγε στη Ρωμαϊκή Αγορά, συνδέοντας συμβολικά τη σύγχρονη πόλη με το βυζαντινό της παρελθόν. Εμπνεύστηκε από ευρωπαϊκά, νεοβυζαντινά και αραβικά στοιχεία, και στο αρχικό του σχέδιο προέβλεπε την τοποθέτηση αγάλματος του Αριστοτέλη στο κέντρο της πλατείας.
Τα αρχικά του σχέδια, όμως, απλοποιήθηκαν σημαντικά λόγω των οικονομικών δυσκολιών των επόμενων δεκαετιών. Οι περίτεχνες προσόψεις αντικαταστάθηκαν από πιο λιτές γραμμές, και τα εμβληματικά κτίρια της πλατείας, ανεγέρθηκαν τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, αντίστοιχα. Σήμερα, τα δώδεκα κτήρια που περιβάλλουν την πλατεία έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα, αποτελώντας ζωντανό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο η Θεσσαλονίκη ξαναγεννήθηκε μέσα από τις στάχτες της, παντρεύοντας τη μνήμη με τη νεωτερικότητα.
Η πλατεία των λιονταριών και της ιστορίας στην Πάτρα
Η Πλατεία Γεωργίου Α΄, η μεγαλύτερη και πιο ιστορική πλατεία της Πάτρας, γεννήθηκε σχεδόν μαζί με τη σύγχρονη πόλη. Δημιουργήθηκε επί Καποδίστρια, στο πλαίσιο του νέου πολεοδομικού σχεδίου που χαρτογράφησε από την αρχή την Πάτρα, καθώς η παλιά είχε καταστραφεί ολοσχερώς κατά την Επανάσταση.
Κατά τη μακρά ιστορία της, η πλατεία άλλαξε αρκετές φορές όνομα (Δημοκρατίας, Καλαμογδάρτη, Όθωνος, Κεντρική, Θωμόπουλου, Εθνική, Παλιγγενεσίας) μέχρι να πάρει το 1863, το σημερινό της όνομα προς τιμήν του βασιλιά Γεωργίου Α΄.
Το στολίδι της είναι το νεοκλασικό Θέατρο Απόλλων, έργο του Ερνέστου Τσίλλερ, που χτίστηκε με τα ακριβότερα υλικά της εποχής: πέτρα από την Τεργέστη, μάρμαρο από το Λιβόρνο, κάγκελα από την Αγγλία και αγάλματα από τη Βιέννη. Θεωρείται μικρογραφία της περίφημης Σκάλας του Μιλάνου και παραμένει σημείο αναφοράς για την πολιτιστική ταυτότητα της πόλης.
Στην πλατεία ξεχωρίζουν επίσης τα δύο σιντριβάνια με τα φτερωτά λιοντάρια, έργα του 19ου αιώνα. Τοποθετήθηκαν το 1875, επί δημαρχίας Γεωργίου Ρούφου, από γαλλική εταιρεία που είχε αναλάβει τα υδραυλικά έργα. Το κάθε σιντριβάνι κοσμείται με τέσσερα μπρούτζινα λιοντάρια, ενώ στην κορυφή δεσπόζουν μια υδροχόος και ένας αυλητής, σύμβολα κίνησης και ροής μέσα στην πόλη. Σήμερα, κάτω από τη σκιά του Απόλλωνα και των φοινίκων, η Πλατεία Γεωργίου παραμένει η κεντρική «σκηνή» της πατραϊκής ζωής.
Διαβάστε ακόμα:
