Η σημαντική συμβολή του αγροτουρισμού στην τοπική ανάπτυξη καταγράφεται σε σχετική έρευνα που πραγματοποίησαν οι αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Τουρισμού για επιχειρήσεις που διαθέτουν Ειδικό Σήμα Αγροτουρισμού και μονάδες οι οποίες παρότι προσφέρουν αντίστοιχες υπηρεσίες δεν διαθέτουν σήμα.
Βασικό στόχο της έρευνας αποτελεί η καταγραφή των απόψεων αναφορικά με τα οφέλη, τις δυσχέρειες και τις προκλήσεις που προκύπτουν από την υιοθέτηση του Ειδικού Σήματος Αγροτουρισμού. Παράλληλα, η έρευνα αποσκοπεί στην ανάλυση τόσο παραγόντων επιτυχίας, όσο και ανασχετικών παραγόντων για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού ευρύτερα.
Σε ό,τι αφορά το προφίλ των επιχειρηματιών που έχουν λάβει το Ειδικό Σήμα Αγροτουρισμού, διαπιστώνεται από το δείγμα που έλαβε μέρος στην έρευνα, πως σχεδόν οι μισοί ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα κάτω των 50 ετών, γεγονός που καταδεικνύει πως η ενασχόληση με τον αγροτουρισμό γίνεται αντιληπτή ως μία αξιόλογη επιχειρηματική ευκαιρία και μια ελκυστική δραστηριότητα από νέους αγρότες. Εντούτοις, πρέπει να επισημανθεί πως αρκετοί είναι αυτοί που ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα των άνω των 50.
Πρόκειται για τους πρωτοπόρους του αγροτουρισμού στη χώρα μας, οι οποίοι ξεκίνησαν να προσφέρουν υπηρεσίες αγροτουρισμού πριν διαμορφωθεί το σχετικό θεσμικό πλαίσιο. Οι περισσότεροι από τους νεότερους σε ηλικία επιχειρηματίες επέλεξαν να πραγματοποιήσουν σπουδές στη Διοίκηση Επιχειρήσεων.
Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα ήταν τα ευρήματα αναφορικά με το κατά πόσο οι επιχειρηματίες είναι κάτοικοι της περιοχής ή έχουν κάποιο ιδιαίτερο δεσμό με την περιοχή (καταγωγή) ή είναι νεοεισερχόμενοι. Διαπιστώθηκε πως οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην περιοχή ή διέθεταν ρίζες και περιουσιακά στοιχεία σε αυτή, γι΄αυτό επέλεξαν να δραστηριοποιηθούν εκεί. Σε ορισμένες των περιπτώσεων, πρόκειται για παιδιά αγροτικής οικογένειας, τα οποία έφυγαν για σπουδές, εργάστηκαν για ένα διάστημα στην Αθήνα και στη συνέχεια επέστρεψαν στον τόπο τους και δραστηριοποιήθηκαν στον αγροτουρισμό. Σε μία μονάχα περίπτωση ο επιχειρηματίας έχει καταγωγή από άλλη περιοχή, αλλά επέλεξε να δραστηριοποιηθεί στην Κρήτη λόγω των επαγγελματικών ευκαιριών που αυτή προσφέρει για απασχόληση στον τουρισμό.
Σε ό,τι αφορά την ταυτότητα των επιχειρήσεων, οι περισσότερες έχουν ιδρυθεί εντός της τελευταίας δεκαετίας με δύο από αυτές να έχουν ιδρυθεί τα τελευταία χρόνια. Πρόκειται για οικογενειακές επιχειρήσεις. Λίγες από αυτές διαθέτουν επιπλέον μόνιμο προσωπικό, αλλά είναι αρκετά συχνή η πρόσληψη εποχικού εργατικού δυναμικού κατά τις περιόδους αιχμής. Ειδική αναφορά γίνεται στο γεγονός πως ορισμένοι από τους ερωτηθέντες εξέφρασαν τη δυσφορία τους αναφορικά με τη δυσκολία εύρεσης ανειδίκευτου και ειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Επισημαίνεται ότι οι αγροτουριστικές επιχειρήσεις συχνά αναπτύσσονται σε ορεινές περιοχές οι οποίες χαρακτηρίζονται από γήρανση του πληθυσμού. Επομένως, είναι περιορισμένη η προσφορά νέου εργατικού δυναμικού.
Ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα που εξετάστηκε ήταν το κατά πόσο έχουν λάβει κάποιου είδους οικονομική βοήθεια ή επιδότηση από το κράτος. Διαπιστώθηκε πως στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχει ληφθεί κάποιου είδους οικονομική βοήθεια, αν και εκφράστηκε επανειλημμένως η βούληση για την ανάπτυξη χρηματοδοτικών προγραμμάτων τα οποία θα είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες των αγροτουριστικών μονάδων. Μόνο σε μία περίπτωση αναφέρθηκε η λήψη επιχορήγησης από το Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου κατά το παρελθόν, ενώ σε μία ακόμα περίπτωση έχει πραγματοποιηθεί αίτηση για λήψη χρηματοδότησης από το «Πρόγραμμα επιχορήγησης επιχειρηματικών πρωτοβουλιών απασχόλησης νέων ελεύθερων επαγγελματιών ηλικίας 18 έως 29 ετών με έμφαση στις γυναίκες» του ΟΑΕΔ. Η χρηματοδότηση κυρίως αφορά στη βελτίωση των αναγκαίων εγκαταστάσεων για την παροχή των δραστηριοτήτων.
Σε γενικές γραμμές τα χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων που δεν έχουν λάβει Ειδικό Σήμα Αγροτουρισμού είναι κοινά με τις αγροτουριστικές μονάδες που έχουν λάβει το σήμα.
Η εμπειρία της διαμονής σε αγροτουριστικά καταλύματα
Ως προς τη διαμονή, τα αποτελέσματα είναι παρόμοια και για τις δύο κατηγορίες αγροτουριστικών μονάδων. Μία αγροτουριστική μονάδα χωρίς σήμα, δεν προσφέρει καθόλου υπηρεσίες διαμονής και υποδέχεται ημερήσιους επισκέπτες (ομάδες ατόμων ή σχολεία) που ξεναγούνται στη μονάδα και ολοκληρώνουν την επίσκεψή τους με την παρασκευή γεύματος στον ξυλόφουρνο. Ωστόσο, ο υπεύθυνος της μονάδας διαπιστώνει ότι υπάρχει ζήτηση για διαμονή. Ως πρόσφορη λύση για τη διαμονή που ταιριάζει στα χαρακτηριστικά του αγροτουρισμού θεωρεί το glamping.
Οι υπόλοιπες μονάδες προσφέρουν διαμονή. Εντούτοις, παρατηρούνται σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με τον αριθμό των επισκεπτών που μπορούν να φιλοξενήσουν. Αρκετές μονάδες μπορούν να φιλοξενήσουν περιορισμένο αριθμό ατόμων σε μία κατοικία. Σε πολλές περιπτώσεις τα κτίρια που χρησιμοποιούνται ως ξενώνες είναι ανακαινισμένα παραδοσιακά κτίρια (παλιές κατοικίες ή κτίρια με διαφορετικές παλαιότερες χρήσεις, όπως ορνιθώνες) και καταβλήθηκαν προσπάθειες από τους ιδιοκτήτες έτσι ώστε να χρησιμοποιηθούν παραδοσιακά υλικά (πέτρα, ξύλο) κατά την ανακαίνισή τους. Ιδιοκτήτες με περιορισμένες δυνατότητες φιλοξενίας αναφέρθηκαν στην ανάπτυξη συνεργασιών με άλλους ξενώνες σε κοντινούς οικισμούς προκειμένου να ανταποκριθούν στη ζήτηση.
Ποιες είναι οι αγροτουριστικές υπηρεσίες
Σε ότι αφορά τις αγροτουριστικές υπηρεσίες οι επισημάνσεις είναι κοινές και για τις δύο κατηγορίες επιχειρήσεων.
Οι περισσότερες επιχειρήσεις διαθέτουν φυτώρια, κήπους και καλλιέργειες διαφόρων ειδών (λαχανόκηποι, βοτανόκηποι, οπωροφόρα δέντρα, κήποι με αρωματικά φυτά), τις οποίες οι επισκέπτες μπορούν να επισκεφθούν και συνήθως να παρακολουθήσουν ή να συμμετέχουν στις γεωργικές εργασίες (φύτεμα, συλλογή, κηπουρική κ.ά.). Σε δύο περιπτώσεις μονάδων (οι οποίες δεν έχουν λάβει το ειδικό σήμα) δεν επιτρέπεται στους επισκέπτες να συμμετέχουν στις καθημερινές εργασίες είτε διότι αυτό θα δημιουργούσε πρόβλημα στις εργασίες του αγροκτήματος είτε διότι δεν υπάρχει ασφάλεια που να τους καλύπτει σε περίπτωση ατυχήματος.
Η περιήγηση στις καλλιέργειες συνοδεύεται από ενημέρωση σχετικά με τη διαδικασία παραγωγής, τη χλωρίδα, την πανίδα και το μικροκλίμα. Στην περίπτωση των βοτάνων και των αρωματικών φυτών η ενημέρωση περιλαμβάνει την ιστορία και τις ευεργετικές και θεραπευτικές τους ιδιότητες, ενώ συχνά κατά το τέλος της περιήγησης δίνεται η δυνατότητα στους επισκέπτες να δοκιμάσουν τα προϊόντα ή αφεψήματα ακόμα και να παρασκευάσουν εδέσματα τα οποία και μπορούν εν συνεχεία να απολαύσουν.
Σε αρκετές περιπτώσεις η αγροτουριστική μονάδα διαθέτει δέντρα ελιάς ή ελαιώνα και παρέχεται στους επισκέπτες η δυνατότητα να συμμετέχουν σε δραστηριότητες όπως η συγκομιδή και το πάτημα. Ορισμένες μονάδες (οι οποίες δεν έχουν λάβει το σήμα) διαθέτουν ελαιοτριβεία και τυποποιητήρια, στα οποία και πραγματοποιούνται επιμορφωτικές ξεναγήσεις (πληροφορίες για τις παραδοσιακές πρακτικές καλλιέργειας, τις διάφορες ποικιλίες της ελιάς κ.ά.).
Σε μεμονωμένες περιπτώσεις διατηρείται φάρμα με ζώα. Σε μία περίπτωση είναι διαθέσιμη στους επισκέπτες φάρμα με άλογα με τα οποία ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί στην περιοχή με συνοδό, ενώ σε μία άλλη μονάδα είναι δυνατή η συμμετοχή των επισκεπτών σε εργασίες όπως η κουρά των προβάτων. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις μονάδων που δεν έχουν λάβει το σήμα, οι φάρμες εξειδικεύονται στην εκτροφή συγκεκριμένων ειδών (αλόγων, βουβαλιών, βοοειδών).
Δραστηριότητες υπαίθρου
Η βασική υπαίθρια δραστηριότητα που προσφέρεται είτε από την ίδια τη μονάδα είτε από άλλες συνεργαζόμενες επιχειρήσεις της περιοχής είναι η πεζοπορία. Έτσι πραγματοποιούνται μονοήμεροι ή πολυήμεροι περίπατοι στη γύρω περιοχή με στόχο την απόλαυση του φυσικού περιβάλλοντος (βουνά, φαράγγια), αλλά και του πολιτιστικού πλούτου (π.χ. παραδοσιακοί οικισμοί, συμμετοχή σε τοπικές εορτές). Σε ορισμένες περιπτώσεις, ανάλογα με τα ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά της εκάστοτε περιοχής (γειτνίαση με ορεινούς όγκους, λίμνες, φαράγγια, βιότοπους, προστατευμένες περιοχές Natura κ.ά.), οι επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν δραστηριότητες όπως η ορειβασία, το ψάρεμα, η παρατήρηση πουλιών αλλά και η ποδηλασία ή η τοξοβολία.
Γαστρονομικές δραστηριότητες
Κατά την εξέταση των δεδομένων κατέστη προφανής η στενή διασύνδεση του αγροτουρισμού με τη γαστρονομία και την προώθηση της πρωτογενούς παραγωγής.
Οι βασικές γαστρονομικές δραστηριότητες που παρέχονται είναι οι εξής:
-Ένα μεγάλο μέρος των αγροτουριστικών μονάδων διοργανώνει μαθήματα παρασκευής παραδοσιακών προϊόντων (π.χ. μυζήθρα, ρακόμελο) και μαγειρικής κατά τα οποία αξιοποιούνται τα αγνά, τοπικά προϊόντα και παρασκευάζονται παραδοσιακές συνταγές (πίτες, ψωμί, γλυκά του κουταλιού κ.ά.). Σε αρκετές περιπτώσεις τα μαθήματα πραγματοποιούνται σε υπαίθριους χώρους και κουζίνες, με τη χρήση παραδοσιακού ξυλόφουρνου.
Σε λίγες περιπτώσεις πραγματοποιούνται παρουσιάσεις για την τοπική γαστρονομική παράδοση, food tours, επισκέψεις σε τοπικά οινοποιεία και ζυθοποιεία, τυροκομεία ή κτηνοτροφικές μονάδες καθώς και σεμινάρια για συγκεκριμένα προϊόντα (π.χ. σεμινάρια παραγωγής τυριού ή μελιού).
-Αρκετά δημοφιλής είναι και η διοργάνωση εκδηλώσεων και σεμιναρίων γευσιγνωσίας για προϊόντα όπως το λάδι, τυρί, κρασί, μέλι.
-Ορισμένες μονάδες, οι οποίες δεν έχουν λάβει το σήμα, διοργάνωναν παλαιότερα μαθήματα και σεμινάρια με θεματικές όπως ιστορική γαστρονομία και ιστορία του ψωμιού ή του τυριού. Τα σεμινάρια σταμάτησαν γιατί το κόστος πώλησης ήταν υψηλό και δεν συγκέντρωναν μεγάλο ενδιαφέρον.
-Μονάδες που δεν έχουν λάβει το σήμα προσφέρουν γαστρονομικές εμπειρίες στους επισκέπτες τους είτε με τη μορφή brunch, γεύματος, βραδινού είτε με την παροχή ενός καλαθιού για την πραγματοποίηση πικνίκ . Σε όλες τις περιπτώσεις οι συμμετέχοντες επισημαίνουν ότι τα προσφερόμενα εδέσματα παρασκευάζονται με τοπικά προϊόντα ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αξιοποίηση παραδοσιακών συνταγών.
Δημιουργικά εργαστήρια
Σε ορισμένες περιπτώσεις προσφέρονται βιωματικά εργαστήρια παρασκευής φυσικών προϊόντων περιποίησης (σαπουνιών, κηραλοιφών) με αγνά υλικά. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις διοργανώνονται στους χώρους της αγροτουριστικής μονάδας, ανάλογα με τους διαθέσιμους χώρους, τα εξής:
-Εκθέσεις τέχνης και μαθήματα ζωγραφικής ή φωτογραφίας
-Πολιτιστικές εκδηλώσεις (συναυλίες)
-Μαθήματα δημιουργικής γραφής
-Μαθήματα σύνθεσης μουσικής, παραδοσιακού τραγουδιού, εκμάθησης παραδοσιακών οργάνων
-Μαθήματα αγγειοπλαστικής
-Μαθήματα υφαντικής
-Σεμινάρια αεικουλτούρας / permaculture
-Σημαντική ζήτηση καταγράφεται για υπηρεσίες ευεξίας και πιο συγκεκριμένα για τη διοργάνωση ομαδικών και ατομικών μαθημάτων γιόγκα και σε μικρότερο βαθμό την παροχή υπηρεσιών μασάζ με την χρήση τοπικών παραδοσιακών προϊόντων (ελαιόλαδο ή τοπικά αιθέρια έλαια).
-Αρκετές μονάδες οι οποίες δεν έχουν λάβει το σήμα διαθέτουν εγκαταστάσεις στις οποίες οι επισκέπτες μπορούν να κολυμπήσουν (πισίνες, γούρνες) ή να ασκηθούν (μίνι γήπεδο ποδοσφαίρου, υπαίθρια όργανα γυμναστικής). Σε μεμονωμένες περιπτώσεις διοργανώνονται από τη μονάδα δημιουργικά παιχνίδια για μικρούς και μεγάλους (ξύλινες κατασκευές, διαδρομές εντός του ελαιώνα με τη χρήση GPS κ.ά.).
Το προφίλ των επισκεπτών και τα κανάλια διανομής
Για τις επιχειρήσεις που έχουν λάβει το Ειδικό Σήμα Αγροτουρισμού οι βασικές χώρες προέλευσης επισκεπτών είναι η Αγγλία και η Γερμανία. Ακολουθούν η Γαλλία, η Ιταλία και η Ρωσία. Αρκετά συχνοί είναι και επισκέπτες από Βέλγιο, Ολλανδία, Ουκρανία, Ρουμανία και Φινλανδία, αλλά και από Η.Π.Α και Καναδά. Υπάρχουν και μεμονωμένες περιπτώσεις επισκεπτών από άλλα κράτη. Σε ορισμένες περιπτώσεις καταγράφεται και ένα μικρό ποσοστό επισκεπτών που είναι ξένοι που διαμένουν μόνιμα την Ελλάδα. Όσον αφορά τους Έλληνες επισκέπτες αυτοί είναι σχετικά λίγοι αλλά καταγράφονται αυξητικές τάσεις.
Κατά κύριο λόγο πρόκειται για ζευγάρια και οικογένειες και ακολουθούν οι παρέες (γκρουπ). Όσον αφορά την ηλικία των επισκεπτών, καταγράφονται επισκέπτες από όλες τις ηλικιακές κατηγορίες, αλλά, σύμφωνα με ορισμένους από τους επιχειρηματίες, οι μεγαλύτερες ηλικίες δείχνουν να προτιμούν περισσότερο αυτού του είδους τις διακοπές. Οι περισσότεροι επισκέπτες διαμένουν στη μονάδα για περίπου μία εβδομάδα, ενώ αρκετοί είναι και αυτοί που επιλέγουν τις ολιγοήμερες διακοπές (2-3 ημέρες). Σε πιο σπάνιες περιπτώσεις η διάρκεια παραμονής τους μπορεί να υπερβεί τη μία εβδομάδα και να φτάσει μέχρι και το μήνα. Οι επαναλαμβανόμενοι επισκέπτες είναι αρκετά συχνοί. Επιπροσθέτως, οι περισσότεροι επισκέπτες ανήκουν στη μεσαία και ανώτερη εισοδηματική κατηγορία.
Όσον αφορά τα κανάλια διανομής του αγροτουριστικού προϊόντος, διαπιστώνεται πως οι διαδικτυακές πλατφόρμες (π.χ. Booking) και οι ιστοσελίδες των μονάδων αποτελούν τις βασικές πηγές πληροφόρησης και πραγματοποίησης κρατήσεων. Ακολουθούν τα τουριστικά γραφεία και πρακτορεία τα οποία αναπτύσσουν εξειδικευμένα πακέτα αγροτουρισμού. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις αναφέρθηκε η προώθηση του προϊόντος μέσω του ελληνικού ή διεθνούς τύπου, καθώς και του διαδικτύου.
Διαβάστε ακόμα:
Εξερευνώντας τον Άγιο Αχίλλειο στην Μικρή Πρέσπα – 21 κάτοικοι, κανένα αυτοκίνητο
Σπήλαιο Λιμνών στα Καλάβρυτα: Ένα από τα πιο σπάνια γεωλογικά δημιουργήματα στον κόσμο
Οι αλπικές λίμνες της Ελλάδας: Μεγαλοπρεπή απομεινάρια των παγετώνων που ονομάζονται και δρακόλιμνες
