Μπορεί να αποτελεί ουσιαστικά ανθρώπινο δημιούργημα, αλλά στο διάβα των χρόνων εξελίχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους υγροβιότοπους της κεντρικής Μακεδονίας και αγαπημένο προορισμό όσων αγαπούν την παρατήρηση πουλιών και την αυθεντική επαφή με τη φύση. Περίπου 6 χλμ δυτικά της Έδεσσας εκτείνεται ο υγροβιότοπος Άγρα-Nησίου και Bρυττών, από τις ονομασίες των τριών χωριών που βρίσκονται κοντά στις όχθες του, ο οποίος αποτελεί σύνθεση των πολλών διαφορετικών στοιχείων που τον χαρακτηρίζουν, όπως κανάλια, νησίδες υγρολίβαδα, πηγές, καλαμιώνες, κ.ά. Ωστόσο αυτό που εντυπωσιάζει και δίνει ιδιαίτερο χρώμα στα νερά της είναι οι πολλοί πανέμορφοι κύκνοι.

21

Ο υγροβιότοπος αποτελεί εξέλιξη του αρχικού τυρφώνα -είδους βάλτου- και της τεχνητής λίμνης Άγρα που σχηματίστηκε τη δεκαετία του 1950 στην κοίτη του ποταμού Εδεσσαίου, που τα νερά του ξεχύνονται στους ξακουστούς καταρράκτες της Έδεσσας, για τις ανάγκες τροφοδοσίας του παρακείμενου Υδροηλεκτρικού Σταθμού της ΔΕΗ. Αρχικά τροφοδοτούνταν με νερό, μέσω υπόγειας σήραγγας, από τη λίμνη Βεγορίτιδα και μετά το 1990 από κοντινές πηγές και χειμάρρους.
Η έκταση της λίμνης αγγίζει σήμερα τα 6 χιλ. στρέμματα, σε υψόμετρο 470 μ., αποτελώντας την καλύτερη απόδειξη πως ενίοτε το σμίξιμο φύσης και ανθρώπινης παρέμβασης -καθώς και το ενδιαφέρον των τοπικών κοινωνιών για τη διάσωση και διατήρηση του οικοσυστήματος που τους περιβάλλει- δημιουργεί μικρά όμορφα θαύματα, όπως αυτό ανάμεσα στα χωριά Άγρας, Νησί, Βρυττά στην Πέλλα.

Πρόκειται για ένα πανέμορφο υγροβιότοπο, με πολλές διαφορετικές εικόνες, ανάμεσα σε δύο επιβλητικές οροσειρές -του φημισμένου Βόρρα (Καϊμάκτσαλαν) στα βόρεια και του Βερμίου νοτιότερα- και τρία μικρά γραφικά χωριά, με πλούσια παράδοση και ιστορία. Ακολουθήστε την παραλίμνια διαδρομή, αφουγκραστείτε την ηρεμία του τοπίου, ανηφορίστε τα κοντινά υψώματα -για να απολαύσετε καλύτερη θέα- και βέβαια απολαύστε την τοπική γαστρονομία.

Πρώτος σταθμός: Κέντρο Πληροφόρησης

Ξεκινήστε την γνωριμία σας με τον υγροβιότοπο Άγρα – Nησίου και Bρυττών, από το Κέντρο Πληροφόρησης που λειτουργεί ο δήμος Έδεσσας δίπλα στην λίμνη, 6 χλμ δυτικά της πόλης επάνω στον δρόμο για Φλωρινα. Η υπεύθυνη Ειρήνη Σκούλη, δασοπόνος και διαχειρίστρια φυσικού περιβάλλοντος, θα σας ενημερώσει για την οικολογική σημασία του υγροτόπου, δίνοντάς σας κάθε χρήσιμη πληροφορία. Μπορείτε επίσης να παρακολουθήσετε την παρουσίαση – οικοξενάγηση, σε μορφή αλληλεπιδραστικού διαλόγου, αλλά και να ενημερωθείτε για τα μονοπάτια και τις διαδρομές γύρω από τον υγροβιότοπo.

Στον ίδιο χώρο λειτουργεί επίσης και μία εντυπωσιακή έκθεση άγριας ζωής, με πτηνά και θηλαστικά του ελλαδικού χώρου και όχι μόνο. Ανάμεσα σε αυτά ο γυπαετός, ένα είδος που αριθμεί κάτω από 20 άτομα στην περιοχή και βρίσκεται υπό εξαφάνιση, καθώς και ένας λύγκας που βρίσκεται υπό εξαφάνιση, και θεωρείται από τα σημαντικότερα είδη πανίδας στην χώρα μας. Το Κέντρο Πληροφόρησης και την Έκθεση Φυσικής Ιστορίας (Τηλ. 2381092618) αποτελούν επίσης δημοφιλή εκπαιδευτικό προορισμό, μια και το επισκέπτονται σχολεία -όλων των βαθμίδων- στο πλαίσιο περιβαλλοντικών εκδρομών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Παράδεισος πουλιών

Μεγάλο μέρος του υγροβιοτόπου καλύπτεται από καλαμιώνες, δημιουργώντας ιδανικές συνθήκες για φώλιασμα και αναπαραγωγή των -άνω των 250 ειδών– πουλιών που έχουν καταγραφεί και διαβιούν περιοδικά μέσα σε αυτόν. Πολλοί μάλιστα τον αποκαλούν και «λίμνη των Κύκνων» αφού στα νερά του αναπαράγονται οι όμορφοι βουβόκυκνοι, που κοπάδια τους προσφέρουν ένα πανέμορφο θέαμα. Στα άλλα είδη ξεχωρίζουν το μουστακογλάρονο και το -σπάνιο στην χώρα μας- μαυρογλάρονο, καθώς αργυροπελεκάνοι, λαγγόνες, βαλτόπαπιες, μαυροπελαργοί, χρυσογέρακα, φερεντίνια, στικτοπουλάδες, μαυροβουτηχτάρια, βαλτόμπουφοι, κ.ά.


Στους καλαμιώνες φωλιάζουν επίσης πολλά ειδη ερωδιών, όπως σταχτοτσικνιάδες, αργυροτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες, πορφυροτσικνιάδες, νυχτοκόρακες, κρυπτοτσικνιάδες, μικροτσικνιάδες και σπάνιοι ήταυροι, ενώ από τα αρπακτικά συναντώνται σπάνιοι τσίφτηδες, φιδαετοί, καλαμόκιρκοι, βαλτόκιρκοι, λιβαδόκιρκοι, γερακίνες, πετρίτες, μαυροκιρκίνεζα, βραχοκιρκίνεζα και κουκουβάγιες. Η λίστα των πουλιών που μπορεί να συναντήσει κάποιος κατά καιρούς στον υγροβιότοπο Άγρα – Nησίου και Bρυττών, είναι πραγματικά μεγάλη και εντυπωσιακή. Πολλά από τα είδη αυτά είναι σπάνια ή απειλούμενα και προστατεύονται από την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Γριβάδι, γουλιανός, πεταλούδα, γλυνί, τσιρόνι, μακεδονική μπριάνα κ.ά είναι τα είδη των ψαριών που φιλοξενούνται στα νερά του, ενώ από μαλακόστρακα η κλασική καραβίδα του γλυκού νερού, αλλά και η «εισαγόμενη» βορειοαμερικανική. Παλαιότερα οι καραβίδες αποτελούσαν σημαντικό πλουτοπαραγωγικό στοιχείο για τους ντόπιους, ενώ -κυρίως στα κάρβουνα- είναι ανάρπαστες στις κοντινές ταβέρνες.

H πανίδα του υγρότοπου είναι η χαρακτηριστική των ελωδών εκτάσεων, όπως βατράχια, βίδρες, μυοκάστορες, υδρόβιες χελώνες και νερόφιδα. Η χλωρίδα περιλαμβάνει καλαμιώνες, βούρλα, εκτάσεις με υδρόβια φυτά, ενώ παρόχθια λεύκες, ιτιές, πλατάνια και σκλήθρα. Στα γύρω υψώματα απλώνονται όμορφα μεικτά δάση από βελανιδιές, καστανιές, φτελιές, κερασιές, κ.ά.

Παραλίμνια διαδρομή

Συνεχίστε ακολουθώντας την παραλίμνια διαδρομή (κυκλική 25 χλμ περίπου), που θα σας δώσει την ευκαιρία να δείτε από κοντά, πάντα διακριτικά, από κύκνους, βαλτόπαπιες και σταχτοτσκινιάδες έως βίδρες, μυοκάστορες, γριβάδια ακόμη και καραβίδες Κατευθυνθείτε αρχικά δυτικά προς τα Βρυτά. Το χωριό (400 κατ.) πήρε την ονομασία του (Βρυσά-Βρυτά) από τις πηγές που βρίσκονται δίπλα του και εκβάλλουν στον υγροβιότοπο. Μέσα σε ένα κατάφυτο περιβάλλον, και δίπλα στην λίμνη, ξεχωρίζει η πετρόκτιστη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.

Στην περιοχή φωλιαζουν δεκάδες είδη πουλιών και αποτελεί ιδανικό σημείο για birdwatching στους καλαμιώνες και τους παρακείμενους λόφους. Αφήνοντας πίσω σας τα Βρυτά, ο δρόμος σας οδηγεί δυτικά στις «Πηγές», όπου μπορείτε να φτάσετε στα νερά της λίμνης, από ξύλινες γέφυρες. Η θέα με τους κύκνους να απολαμβάνουν αμέριμνα το μπάνιο τους, θα σας ενθουσιάσει. Μην τρομάξετε αν δείτε ανάμεσα στις καλαμιές μυοκάστορες ή βίδρες. Μην τις ενοχλήσετε θα σας προσπεράσουν αδιάφορα.

Συνεχίστε την παραλίμνια διαδρομή, απολαμβάνοντας τη θέα προς τον υγροβιότοπο, βορειοανατολικά προς το χωριό Νησί, το οποίο φαντάζει έτσι επειδή βρίσκεται δίπλα στα νερά της λίμνης. Στην περιοχή κυριαρχεί η καλλιέργεια της κερασιάς, στην ανθοφορία της ο τόπος γεμίζει χρώματα, ενώ λίγοι ντόπιοι ασχολούνται ακόμη με την αλίευση καραβίδας, προμηθεύοντας ταβέρνες της περιοχής (Ψαροταβέρνα «Ο Φίλιππας» στο Νησί – Τηλ. 2381092208).


Τα μυστικά του βάλτου

Πριν από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Άγρα, ο δρόμος αριστερά οδηγεί στην Καρυδιά (350 κατ.) που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του Μακεδονομάχου ήρωα Τέλλου Αγαπηνού (Καπετάν Άγρα) -Ανθυπολοχαγού του πεζικού από το Ναύπλιο (1881-1907)- ο οποίος απαγχονίστηκε στο χωριό από Βούλγαρους κομιτατζήδες στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα.

Το 1907 και ενώ οι μάχες μαίνονται στην ελώδη περιοχή των Γιαννιτσών, μία περιοχή που τόσο παραστατικά αναφέρεται απο την Πηνελόπη Δέλτα στα «Μυστικά του Βάλτου», ο καπετάν Άγρας με τον ντόπιο Αντώνη Μίγκα χάνουν τη ζωή τους ύπουλα και βασανιστικά. Σήμερα ο κορμός της καρυδιάς στην οποία απαγχονίστηκαν η δύο ήρωες εκτίθεται στο μουσείο Μακεδονικού Αγώνα που λειτουργεί στην πλατεία του χωριού. (Πληροφορίες : 6977254045). Πριν το χωριό, βρίσκεται το μνημείο των μακεδονομάχων Αγρα-Μίγκα, με τις προτομές τους να δεσπόζουν δίπλα στο ομοίωμα της καρυδιάς όπου απαγχονίστηκαν. Μέσα στον παρακείμενο ναΰδριο βρίσκεται και ο τάφος των δύο ηρώων.

Επιστρέφοντας προς το χωριό Άγρας (600 κατ.), σταματήστε στον γραφικό Σιδηροδρομικό Σταθμό που δίπλα του ακριβώς λειτουργεί μικρή ταβέρνα που θυμίζει σκηνικό παλιάς κινηματογραφικής ταινίας. Από τα top πιάτα ξεχωρίζει η τοπική πέστροφα (Τηλ. 2381092797).

Ο δρόμος καταλήγει στο φράγμα και στον μικρό υδροηλεκτρικό σταθμό του Άγρα, που λειτουργεί με τα νερά του Εδεσσαίου που σχηματίζουν τον υγροβιότοπο. Στη συνέχεια τα νερά ρέουν ανατολικά, διασχίζοντας την πόλη της Έδεσσας, πέφτοντας εντυπωσιακά από τους φημισμένους καταρράκτες της και συνεχίζοντας στον εύφορο κάμπο της Πέλλας πριν αυτά καταλήξουν στην θάλασσα.

Πληροφορίες
www.edessacity.gr/tourism
• Δημοτικό Κέντρο Πληροφόρησης Επισκεπτών Έδεσσας – Τηλ. 2381020300
• Κέντρο Πληροφόρηση υγροβιοτόπου Άγρα – Βρυτών – Νησίου (Τηλ. 2381092618)

Διαβάστε ακόμα:

Παλαιός Άγιος Αθανάσιος: Στις πλαγιές του Βόρα και στην «Αράχωβα» της Μακεδονίας

Λουτρά Πόζαρ: Η μαγεία του νερού και του δάσους

Τα βότανα της Αλμωπίας: Τα άγρια, τα φαρμακευτικά και το σπάνιο ελληνικό λευκό τσάι