«Σ’ έναν τέτοιο τόπο θα θέλαμε να ζούμε». Αυτή είναι η πιο συχνή φράση που λένε όσοι επισκέπτονται αυτό το πανέμορφο χωριό του νομού Ηρακλείου. Ενας οικισμός-πρότυπο, ο οποίος συνομιλεί με το μέλλον ενώ κρατάει γερούς τους δεσμούς του με το παρελθόν.
Πανέμορφες γειτονιές με καλοσυντηρημένα σπίτια, βαμμένα πολύχρωμα με τολμηρά χρώματα, ολάνθιστα πεζούλια και ατμοσφαιρικές περίκλειστες αυλές, διαμορφώνουν ένα μοναδικό σκηνικό. Ρετρό φανοστάτες, μαρμάρινες κρήνες, σκαλισμένα υπέρθυρα, καλογυαλισμένα ρόπτρα. Όλα μαρτυρούν μια κοινότητα μερακλίδικη και προκομμένη, που αγαπάει τον τόπο της και τον κρατάει ζωντανό. Οι Αρχάνες είναι ένας από τους λίγους οικισμούς στην Ελλάδα που έχει υπογειοποιημένα καλώδια ρεύματος και έχει πάρει σειρά διακρίσεων, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ως πρότυπος παραδοσιακός οικισμός.
Σε υψόμετρο 380 μέτρων, σε μια κλειστή κοιλάδα που τη διατρέχει ο χείμαρρος Καίρατος, ανάμεσα σε κατάφυτους αμπελώνες και ελαιώνες, ο οικισμός των Αρχανών έχει μακρά ιστορία και πανέμορφους αρχαιολογικούς χώρους να τη διηγηθούν. Ήδη οι αρχαίοι Μινωίτες αντιλήφθηκαν τη μοναδικότητα του τόπου και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Η μινωική νεκρόπολη στο Φουρνί μάς δίνει πολύτιμες πληροφορίες για την οργάνωση της ζωής την εποχή της περίφημης «pax minoica». Σύντομα ένα ανακτορικό συγκρότημα οικοδομείται, στη σημερινή γειτονιά που φέρει το όνομα Τουρκογειτονιά, ενώ σπουδαίες πληροφορίες για τις λατρευτικές συνήθειες των κατοίκων έχουμε από τα ιερά που εντοπίστηκαν στην κορυφή του Γιούχτα και την Ανεμοσπηλιά.
Στην κλασική περίοδο έχουμε την πρώτη μαρτυρία του ονόματος Αρχάνες και γνωρίζουμε ότι κατά τη ρωμαϊκή περίοδο ο οικισμός άνηκε στην περιοχή της Κνωσού. Η κρήνη Μοροζίνι δείχνει ότι οι Αρχάνες δεν άφησαν ασυγκίνητους τους Ενετούς του νησιού, ενώ οι Οθωμανοί που ακολούθησαν, έκαναν τον οικισμό έδρα Τούρκων αξιωματούχων.
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχανών, στο κτίριο που στέγαζε παλιά το δημοτικό σχολείο του οικισμού, σήμερα φυλάσσονται ευρήματα από την ευρύτερη περιοχή. Ξεχωρίζουν τα πιθάρια για το κρασί, οι κεραμικοί ληνοί για το πάτημα των σταφυλιών και τα δεκάδες αγγεία που σκιαγραφούν την καθημερινότητα σ’ ένα μινωικό σπίτι της περιοχής.
array(1) {
[0]=>
array(5) {
["file"]=>
array(24) {
["ID"]=>
int(107353)
["id"]=>
int(107353)
["title"]=>
string(16) "Αρχάνες-6"
["filename"]=>
string(27) "Αρχάνες-6-scaled.jpg"
["filesize"]=>
int(726172)
["url"]=>
string(76) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-6-scaled.jpg"
["link"]=>
string(96) "https://www.travel.gr/experiences/archanes-ena-grafiko-chorio-sto-iraklei/attachment/archanes-6/"
["alt"]=>
string(0) ""
["author"]=>
string(1) "9"
["description"]=>
string(152) "Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο ο οικισμός άνηκε στην περιοχή της Κνωσού/Photo: Aμαλία Κωβαίου"
["caption"]=>
string(0) ""
["name"]=>
string(10) "archanes-6"
["status"]=>
string(7) "inherit"
["uploaded_to"]=>
int(107347)
["date"]=>
string(19) "2022-07-01 11:40:46"
["modified"]=>
string(19) "2022-07-01 12:10:10"
["menu_order"]=>
int(0)
["mime_type"]=>
string(10) "image/jpeg"
["type"]=>
string(5) "image"
["subtype"]=>
string(4) "jpeg"
["icon"]=>
string(58) "https://www.travel.gr/wp-includes/images/media/default.png"
["width"]=>
int(1707)
["height"]=>
int(2560)
["sizes"]=>
array(18) {
["thumbnail"]=>
string(77) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-6-150x150.jpg"
["thumbnail-width"]=>
int(150)
["thumbnail-height"]=>
int(150)
["medium"]=>
string(77) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-6-200x300.jpg"
["medium-width"]=>
int(200)
["medium-height"]=>
int(300)
["medium_large"]=>
string(78) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-6-768x1152.jpg"
["medium_large-width"]=>
int(768)
["medium_large-height"]=>
int(1152)
["large"]=>
string(78) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-6-683x1024.jpg"
["large-width"]=>
int(683)
["large-height"]=>
int(1024)
["1536x1536"]=>
string(79) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-6-1024x1536.jpg"
["1536x1536-width"]=>
int(1024)
["1536x1536-height"]=>
int(1536)
["2048x2048"]=>
string(79) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-6-1365x2048.jpg"
["2048x2048-width"]=>
int(1365)
["2048x2048-height"]=>
int(2048)
}
}
["desc"]=>
bool(true)
["image_position"]=>
string(6) "center"
["image_link_to"]=>
string(0) ""
["open_link_in_new_tab"]=>
bool(false)
}
}
array(1) {
[0]=>
array(5) {
["file"]=>
array(24) {
["ID"]=>
int(107357)
["id"]=>
int(107357)
["title"]=>
string(17) "Αρχάνες-15"
["filename"]=>
string(28) "Αρχάνες-15-scaled.jpg"
["filesize"]=>
int(611020)
["url"]=>
string(77) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-15-scaled.jpg"
["link"]=>
string(97) "https://www.travel.gr/experiences/archanes-ena-grafiko-chorio-sto-iraklei/attachment/archanes-15/"
["alt"]=>
string(0) ""
["author"]=>
string(1) "9"
["description"]=>
string(146) "Σήμερα πολυάριθμα από αυτά τα αρχοντικά ομορφαίνουν τον τόπο.Photo: Aμαλία Κωβαίου"
["caption"]=>
string(0) ""
["name"]=>
string(11) "archanes-15"
["status"]=>
string(7) "inherit"
["uploaded_to"]=>
int(107347)
["date"]=>
string(19) "2022-07-01 11:42:20"
["modified"]=>
string(19) "2022-07-01 12:12:01"
["menu_order"]=>
int(0)
["mime_type"]=>
string(10) "image/jpeg"
["type"]=>
string(5) "image"
["subtype"]=>
string(4) "jpeg"
["icon"]=>
string(58) "https://www.travel.gr/wp-includes/images/media/default.png"
["width"]=>
int(1707)
["height"]=>
int(2560)
["sizes"]=>
array(18) {
["thumbnail"]=>
string(78) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-15-150x150.jpg"
["thumbnail-width"]=>
int(150)
["thumbnail-height"]=>
int(150)
["medium"]=>
string(78) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-15-200x300.jpg"
["medium-width"]=>
int(200)
["medium-height"]=>
int(300)
["medium_large"]=>
string(79) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-15-768x1152.jpg"
["medium_large-width"]=>
int(768)
["medium_large-height"]=>
int(1152)
["large"]=>
string(79) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-15-683x1024.jpg"
["large-width"]=>
int(683)
["large-height"]=>
int(1024)
["1536x1536"]=>
string(80) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-15-1024x1536.jpg"
["1536x1536-width"]=>
int(1024)
["1536x1536-height"]=>
int(1536)
["2048x2048"]=>
string(80) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/07/Αρχάνες-15-1365x2048.jpg"
["2048x2048-width"]=>
int(1365)
["2048x2048-height"]=>
int(2048)
}
}
["desc"]=>
bool(true)
["image_position"]=>
string(6) "center"
["image_link_to"]=>
string(0) ""
["open_link_in_new_tab"]=>
bool(false)
}
}
Στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας το εμπόριο του εξαιρετικού κρασιού, της σταφίδας και του λαδιού έφερε πλούτο στον οικισμό. Οι Αρχανιώτες, θέλοντας να δηλώσουν την επιθυμία τους για ένωση με την Ελλάδα, χτίζουν αρχοντικά νεοκλασικού ρυθμού, σύμφωνα με την κυρίαρχη αρχιτεκτονική τάση της εποχής στην απελευθερωμένη Ελλάδα. Σήμερα πολυάριθμα από αυτά τα αρχοντικά ομορφαίνουν τον τόπο και δίπλα σε παραδοσιακά κρητικά σπίτια διηγούνται μοναδικές αρχιτεκτονικές ιστορίες.
Εκτός από τις κατοικίες, πολυάριθμοι ναοί ομορφαίνουν τον τόπο. Στην είσοδο του οικισμού, ο Ενετικός Ναός της Παναγίας Κεράς ή Φανερωμένης είναι από της ομορφότερες εκκλησίες. Το πέτρινο καμπαναριό του, που χτίστηκε το 1857 και το διπλανό ρολόι του 1930 που χτίστηκε με δωρεές Αρχανιωτών από τη Νέα Υόρκη και τη Βοστώνη, συμπληρώνουν την εικόνα.
