Η Ευρυτανία αποτελεί το μικρότερο νομό της Στερεάς Ελλάδας, τον πιο αραιοκατοικημένο της χώρας και συγχρόνως ένα φημισμένο χειμερινό προορισμό με πλούσια και παρθένα δάση.

13

Με περίπου 50% δασική κάλυψη είναι γεμάτος καταπράσινα τοπία και δρόμους που οδηγούν σε πανέμορφα ορεινά χωριά μέσα σε εντυπωσιακά βουνά, φαράγγια και ποτάμια. Εδώ δεσπόζει το όρος Τυμφρηστός, ονομασία που οφείλεται, σύμφωνα με μια εκδοχή, σε ομώνυμο μυθικό πρόσωπο, ενώ κατά τον μεσαίωνα εμφανίζεται το όνομα Βελούχι. Με μέγιστο υψόμετρο 2.314 μέτρα, απλώνεται μέχρι το νομό Φθιώτιδας, φιλοξενώντας στις πλαγιές του το γνωστό μας Καρπενήσι και, φυσικά, πληθώρα δέντρων και φυτών.

Ένας τόπος γεμάτος παράδοση, ιστορία, άγρια μυρωδικά και αγνές πρώτες ύλες που προσφέρει η φύση. Ο παπά Σπύρος Μποτονάκης, ιερέας και δασοπόνος, περπατάει και μελετάει το βουνό από το ’81 που βρέθηκε στην περιοχή για τις σπουδές του. Έχοντας ζήσει με τους ντόπιους όλα αυτά τα χρόνια, μας επιβεβαιώνει τη στενή σχέση τους με τα φυτά της περιοχής, σημειώνοντας πως είναι εξοικειωμένοι με πάνω από 100 βότανα. Το αφέψημα που έπιναν καθημερινά σε κάθε σπίτι ήταν, και εδώ, ο περίφημος σιδερίτης, το τσάι Βελουχιού (sideritis raeseri Boiss), όπως το ονομάζουν. Σημαντικό και το τίλιο ή φλαμούρι (Tilia europaea), που έβρισκαν πιο σπάνια ψηλά στα βουνά οι βοσκοί και γνώριζαν πότε να το αναζητήσουν για συλλογή. Ένα εξαιρετικό ηρεμιστικό και χαλαρωτικό αφέψημα, σύμμαχος στα κρυολογήματα.

		array(1) {
  [0]=>
  array(3) {
    ["file"]=>
    array(24) {
      ["ID"]=>
      int(132375)
      ["id"]=>
      int(132375)
      ["title"]=>
      string(22) "OLYMPUS DIGITAL CAMERA"
      ["filename"]=>
      string(38) "1200px-Dactylorhiza_saccifera_kz01.jpg"
      ["filesize"]=>
      int(776067)
      ["url"]=>
      string(87) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1200px-Dactylorhiza_saccifera_kz01.jpg"
      ["link"]=>
      string(120) "https://www.travel.gr/experiences/fytologio/eyrytania-ta-topika-votana-to-xakoyst/attachment/olympus-digital-camera-227/"
      ["alt"]=>
      string(0) ""
      ["author"]=>
      string(1) "9"
      ["description"]=>
      string(23) "Dactylorhiza saccifera "
      ["caption"]=>
      string(22) "OLYMPUS DIGITAL CAMERA"
      ["name"]=>
      string(26) "olympus-digital-camera-227"
      ["status"]=>
      string(7) "inherit"
      ["uploaded_to"]=>
      int(132370)
      ["date"]=>
      string(19) "2022-10-10 07:07:31"
      ["modified"]=>
      string(19) "2022-10-10 07:07:47"
      ["menu_order"]=>
      int(0)
      ["mime_type"]=>
      string(10) "image/jpeg"
      ["type"]=>
      string(5) "image"
      ["subtype"]=>
      string(4) "jpeg"
      ["icon"]=>
      string(58) "https://www.travel.gr/wp-includes/images/media/default.png"
      ["width"]=>
      int(1200)
      ["height"]=>
      int(1800)
      ["sizes"]=>
      array(18) {
        ["thumbnail"]=>
        string(95) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1200px-Dactylorhiza_saccifera_kz01-150x150.jpg"
        ["thumbnail-width"]=>
        int(150)
        ["thumbnail-height"]=>
        int(150)
        ["medium"]=>
        string(95) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1200px-Dactylorhiza_saccifera_kz01-200x300.jpg"
        ["medium-width"]=>
        int(200)
        ["medium-height"]=>
        int(300)
        ["medium_large"]=>
        string(96) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1200px-Dactylorhiza_saccifera_kz01-768x1152.jpg"
        ["medium_large-width"]=>
        int(768)
        ["medium_large-height"]=>
        int(1152)
        ["large"]=>
        string(96) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1200px-Dactylorhiza_saccifera_kz01-683x1024.jpg"
        ["large-width"]=>
        int(683)
        ["large-height"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536"]=>
        string(97) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1200px-Dactylorhiza_saccifera_kz01-1024x1536.jpg"
        ["1536x1536-width"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536-height"]=>
        int(1536)
        ["2048x2048"]=>
        string(87) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1200px-Dactylorhiza_saccifera_kz01.jpg"
        ["2048x2048-width"]=>
        int(1200)
        ["2048x2048-height"]=>
        int(1800)
      }
    }
    ["desc"]=>
    bool(true)
    ["image_position"]=>
    string(6) "center"
  }
}
Dactylorhiza saccifera
Orchis mascula

Ο κ. Μποτονάκης μας εξιστορεί πως τις προηγούμενες δεκαετίες πολλοί επιδέξιοι «σαλεπιτζήδες» που κυκλοφορούσαν στην Αθήνα και τον Πειραιά, είχαν καταγωγή από την Ευρυτανία. Στην περιοχή υπάρχουν περισσότερα από 10 είδη ορχιδέας που μας δίνουν το σαλέπι, με κυρίαρχα τη Dactylorhiza saccifera και την Orchis mascula. Παρ’ όλο που οι αυτοφυείς ορχιδέες προστατεύονται πλέον αυστηρά από την ελληνική νομοθεσία, ο ίδιος παρατηρεί πως στη συγκεκριμένη περιοχή βρίσκονται ακόμη σε αφθονία. Έχει, επίσης, ενδιαφέρον πως το φυτό προκύπτει από τη συμβίωση ενός μύκητα και του σπόρου. Είναι φυτό γνωστό για τις θεραπευτικές του ιδιότητες στην ανακούφιση του βήχα, του άσθματος και του στομαχόπονου από την αρχαιότητα. Σε αυτές τις ιδιότητες αναφέρονται ο Ιπποκράτης, ο Ασκληπιός, ο Θεόφραστος και ο Γαληνός. Γνωστό στη λαϊκή παράδοση και ως σερνικοβότανο, αφού υπήρχε η πεποίθηση πως χρησιμοποιώντας το, οι γυναίκες μπορούν να συλλάβουν και να γεννήσουν αγόρι.

		array(1) {
  [0]=>
  array(3) {
    ["file"]=>
    array(24) {
      ["ID"]=>
      int(132371)
      ["id"]=>
      int(132371)
      ["title"]=>
      string(12) "Κρανιά"
      ["filename"]=>
      string(16) "Κρανιά.jpg"
      ["filesize"]=>
      int(469733)
      ["url"]=>
      string(65) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/Κρανιά.jpg"
      ["link"]=>
      string(100) "https://www.travel.gr/experiences/fytologio/eyrytania-ta-topika-votana-to-xakoyst/attachment/krania/"
      ["alt"]=>
      string(0) ""
      ["author"]=>
      string(1) "9"
      ["description"]=>
      string(12) "Κρανιά"
      ["caption"]=>
      string(0) ""
      ["name"]=>
      string(6) "krania"
      ["status"]=>
      string(7) "inherit"
      ["uploaded_to"]=>
      int(132370)
      ["date"]=>
      string(19) "2022-10-10 06:55:55"
      ["modified"]=>
      string(19) "2022-10-10 09:01:27"
      ["menu_order"]=>
      int(0)
      ["mime_type"]=>
      string(10) "image/jpeg"
      ["type"]=>
      string(5) "image"
      ["subtype"]=>
      string(4) "jpeg"
      ["icon"]=>
      string(58) "https://www.travel.gr/wp-includes/images/media/default.png"
      ["width"]=>
      int(1292)
      ["height"]=>
      int(1487)
      ["sizes"]=>
      array(18) {
        ["thumbnail"]=>
        string(73) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/Κρανιά-150x150.jpg"
        ["thumbnail-width"]=>
        int(150)
        ["thumbnail-height"]=>
        int(150)
        ["medium"]=>
        string(73) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/Κρανιά-261x300.jpg"
        ["medium-width"]=>
        int(261)
        ["medium-height"]=>
        int(300)
        ["medium_large"]=>
        string(73) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/Κρανιά-768x884.jpg"
        ["medium_large-width"]=>
        int(768)
        ["medium_large-height"]=>
        int(884)
        ["large"]=>
        string(74) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/Κρανιά-890x1024.jpg"
        ["large-width"]=>
        int(890)
        ["large-height"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536"]=>
        string(65) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/Κρανιά.jpg"
        ["1536x1536-width"]=>
        int(1292)
        ["1536x1536-height"]=>
        int(1487)
        ["2048x2048"]=>
        string(65) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/Κρανιά.jpg"
        ["2048x2048-width"]=>
        int(1292)
        ["2048x2048-height"]=>
        int(1487)
      }
    }
    ["desc"]=>
    bool(true)
    ["image_position"]=>
    string(6) "center"
  }
}
Κρανιά

Ακόμη ένα τοπικό γιατροσόφι για το βήχα και το κρυολόγημα ήταν το τσάι από τις αποξηραμένες φλούδες και τα σπόρια των κυδωνιών, που λειτουργούσε καταπραϋντικά. Επιπλέον, οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν συχνά για τη δυσμηνόρροια ένα ποτό με κράνα, τσίπουρο, ζάχαρη ή μέλι. Γνώριζαν τον κράταιγο, το βότανο της καρδιάς, και έφτιαχναν μια συνταγή στην οποία άφηναν τον καρπό, τα άνθη, τα φύλλα, ακόμη και το τριμμένο ξύλο του, μέσα σε τσίπουρο για 40 μέρες, ώστε να βοηθήσουν αρρυθμίες και άλλες σχετικές παθήσεις. Πολύγαλα (Polygala amara) ως βότανο διουρητικό, τονωτικό, χωνευτικό και γαλακταγωγό, φάρμακο ανθρώπων και τροφή ζώων. Λαδανιά για έλκος στομάχου και δυόσμο γενικότερα για στομαχικά προβλήματα, τεύκριο για το ζάχαρο, αγριοτριαντάφυλλο για καλό ανοσοποιητικό, σπαθόχορτο για εξωτερικές πληγές και σπανιότερα πόσιμο.

		array(1) {
  [0]=>
  array(3) {
    ["file"]=>
    array(24) {
      ["ID"]=>
      int(132390)
      ["id"]=>
      int(132390)
      ["title"]=>
      string(31) "800px-20120904Alnus_glutinosa01"
      ["filename"]=>
      string(35) "800px-20120904Alnus_glutinosa01.jpg"
      ["filesize"]=>
      int(283759)
      ["url"]=>
      string(84) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/800px-20120904Alnus_glutinosa01.jpg"
      ["link"]=>
      string(125) "https://www.travel.gr/experiences/fytologio/eyrytania-ta-topika-votana-to-xakoyst/attachment/800px-20120904alnus_glutinosa01/"
      ["alt"]=>
      string(0) ""
      ["author"]=>
      string(1) "9"
      ["description"]=>
      string(15) "Alnus glutinoza"
      ["caption"]=>
      string(0) ""
      ["name"]=>
      string(31) "800px-20120904alnus_glutinosa01"
      ["status"]=>
      string(7) "inherit"
      ["uploaded_to"]=>
      int(132370)
      ["date"]=>
      string(19) "2022-10-10 07:43:46"
      ["modified"]=>
      string(19) "2022-10-10 07:58:58"
      ["menu_order"]=>
      int(0)
      ["mime_type"]=>
      string(10) "image/jpeg"
      ["type"]=>
      string(5) "image"
      ["subtype"]=>
      string(4) "jpeg"
      ["icon"]=>
      string(58) "https://www.travel.gr/wp-includes/images/media/default.png"
      ["width"]=>
      int(800)
      ["height"]=>
      int(1067)
      ["sizes"]=>
      array(18) {
        ["thumbnail"]=>
        string(92) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/800px-20120904Alnus_glutinosa01-150x150.jpg"
        ["thumbnail-width"]=>
        int(150)
        ["thumbnail-height"]=>
        int(150)
        ["medium"]=>
        string(92) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/800px-20120904Alnus_glutinosa01-225x300.jpg"
        ["medium-width"]=>
        int(225)
        ["medium-height"]=>
        int(300)
        ["medium_large"]=>
        string(93) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/800px-20120904Alnus_glutinosa01-768x1024.jpg"
        ["medium_large-width"]=>
        int(768)
        ["medium_large-height"]=>
        int(1024)
        ["large"]=>
        string(93) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/800px-20120904Alnus_glutinosa01-768x1024.jpg"
        ["large-width"]=>
        int(768)
        ["large-height"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536"]=>
        string(84) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/800px-20120904Alnus_glutinosa01.jpg"
        ["1536x1536-width"]=>
        int(800)
        ["1536x1536-height"]=>
        int(1067)
        ["2048x2048"]=>
        string(84) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/800px-20120904Alnus_glutinosa01.jpg"
        ["2048x2048-width"]=>
        int(800)
        ["2048x2048-height"]=>
        int(1067)
      }
    }
    ["desc"]=>
    bool(true)
    ["image_position"]=>
    string(6) "center"
  }
}
Alnus glutinoza
Rubia tinctorum

Πολύ ενδιαφέρον κομμάτι της λαϊκής παράδοσης συνιστούσαν, παλιότερα, τα φυτά με βαφικές ιδιότητες. Ο κ. Μποτονάκης θυμάται τη γιαγιά που είχε συναντήσει κάποτε, η οποία περήφανα του έδειχνε μια «κουρελού» με 20 χρώματα, περιλαμβάνοντας ένα διαφορετικό χρώμα για κάθε φυτό. Από το ριζάρι (Rubia tinctorum), παραγόταν μία κόκκινη χρωστική, κατάλληλη για βαφή νημάτων. Η φθινοπωρινή ρίζα από τα 4 είδη του λάπατου (Rumex) στην περιοχή, χρησιμοποιήθηκε ως βαφή μαλλιών και υφασμάτων δίνοντας ένα ιδιαίτερο πορτοκαλί-κροκί χρώμα. Σκούρο πορτοκαλί χρώμα έδινε, επίσης, και το ξύλο του σκλήθρου (Alnus glutinoza). Σκούρο καφέ χρώμα έπαιρναν από το φλοιό του καρπού και τα φύλλα της καρυδιάς (Juglans regia), ενώ κίτρινο από τη γενίστα τη βαφική (Genista tinctoria) με το όμορφο λουλούδι, αλλά και από το δυόσμο και ένα είδος τριφυλλιού.

Η περιοχή έχει μεγάλη παράδοση και στα καλλιεργούμενα είδη, καθώς το κλίμα ευνοεί τα περισσότερα, εκτός από ελιές και εσπεριδοειδή, σημειώνει ο κ. Μποτονάκης. Έτσι βρίσκουμε παλιές ποικιλίες από κεράσια, βύσσινα, καλαμπόκι, φασόλι και αμπέλι. Μάλιστα, στην περιοχή συναντάμε την Ετρούσκικη ή δεντρώδη αμπελοκαλλιέργεια που αναπτύχθηκε πολύ παλιά από τον λαό που έμεινε εδώ. Η παραδοσιακή αυτή πρακτική χρησιμοποιεί δέντρα, κυρίως κορομηλιές, αντί για κλιματαριές, πάνω στις οποίες αναρριχάται το αμπέλι για καλύτερο αερισμό και έκθεση σε ήλιο.

		array(1) {
  [0]=>
  array(3) {
    ["file"]=>
    array(24) {
      ["ID"]=>
      int(132382)
      ["id"]=>
      int(132382)
      ["title"]=>
      string(28) "1280px-Abies_cephalonica_001"
      ["filename"]=>
      string(32) "1280px-Abies_cephalonica_001.jpg"
      ["filesize"]=>
      int(328565)
      ["url"]=>
      string(81) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1280px-Abies_cephalonica_001.jpg"
      ["link"]=>
      string(122) "https://www.travel.gr/experiences/fytologio/eyrytania-ta-topika-votana-to-xakoyst/attachment/1280px-abies_cephalonica_001/"
      ["alt"]=>
      string(0) ""
      ["author"]=>
      string(1) "9"
      ["description"]=>
      string(17) "Abies cephalonica"
      ["caption"]=>
      string(0) ""
      ["name"]=>
      string(28) "1280px-abies_cephalonica_001"
      ["status"]=>
      string(7) "inherit"
      ["uploaded_to"]=>
      int(132370)
      ["date"]=>
      string(19) "2022-10-10 07:30:47"
      ["modified"]=>
      string(19) "2022-10-10 07:39:54"
      ["menu_order"]=>
      int(0)
      ["mime_type"]=>
      string(10) "image/jpeg"
      ["type"]=>
      string(5) "image"
      ["subtype"]=>
      string(4) "jpeg"
      ["icon"]=>
      string(58) "https://www.travel.gr/wp-includes/images/media/default.png"
      ["width"]=>
      int(1280)
      ["height"]=>
      int(853)
      ["sizes"]=>
      array(18) {
        ["thumbnail"]=>
        string(89) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1280px-Abies_cephalonica_001-150x150.jpg"
        ["thumbnail-width"]=>
        int(150)
        ["thumbnail-height"]=>
        int(150)
        ["medium"]=>
        string(89) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1280px-Abies_cephalonica_001-300x200.jpg"
        ["medium-width"]=>
        int(300)
        ["medium-height"]=>
        int(200)
        ["medium_large"]=>
        string(89) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1280px-Abies_cephalonica_001-768x512.jpg"
        ["medium_large-width"]=>
        int(768)
        ["medium_large-height"]=>
        int(512)
        ["large"]=>
        string(90) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1280px-Abies_cephalonica_001-1024x682.jpg"
        ["large-width"]=>
        int(1024)
        ["large-height"]=>
        int(682)
        ["1536x1536"]=>
        string(81) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1280px-Abies_cephalonica_001.jpg"
        ["1536x1536-width"]=>
        int(1280)
        ["1536x1536-height"]=>
        int(853)
        ["2048x2048"]=>
        string(81) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/10/1280px-Abies_cephalonica_001.jpg"
        ["2048x2048-width"]=>
        int(1280)
        ["2048x2048-height"]=>
        int(853)
      }
    }
    ["desc"]=>
    bool(true)
    ["image_position"]=>
    string(6) "center"
  }
}
Abies cephalonica
Juglans regia

Τελευταίο αλλά κυρίαρχο στα προϊόντα παραγωγής, αναφέρουμε στη κουβέντα μας, το σκουρόχρωμο μέλι ελάτης της Ευρυτανίας, καθώς χαρακτηριστικό του βουνού είναι η ελατοκάλυψη του από κεφαλληνιακή ελάτη (Abies cephalonica) και υβριδογενή ή μακεδονική ελάτη (Αbies borisii-regis). Γίνεται, μάλιστα, προσπάθεια πιστοποίησης του ως ΠΟΠ, μέσα από έρευνα σε συνεργασία με μεγάλα πανεπιστήμια της χώρας. Το συγκεκριμένο μέλι προκύπτει από είδη εντόμων, όπως οι αφίδες και το λεκάνιο, που παρασιτούν στα φρέσκα βλαστάρια του κορμού, απορροφώντας το χυμό του δέντρου, αφήνοντας στην επιφάνεια το πολύτιμο μελίτωμα για τις μέλισσες.

Ο κ. Μποτονάκης, μέσα από το πρόσφατο μεταπτυχιακό του, έχει εντρυφήσει στις βιοκλιματικές συνθήκες που επηρεάζουν την παραγωγή και δημιουργούν νέες προκλήσεις για τους μελισσοκόμους. Οι απότομες αλλαγές στη θερμοκρασία επηρεάζουν την πρωιμότητα, «μπερδεύουν» τα έντομα και τις μέλισσες και συχνά οδηγούν σε ξήρανση των ελάτων. Επίσης, η εμπειρική γνώση των παλιών ανατρέπεται σε σημαντικό βαθμό. Συνήθιζαν να λένε για τα μελίσσια, πως τον Μάιο «πριν του Αγίου Κωνσταντίνου να είσαι εδώ», που το μελίτωμα είναι έτοιμο για τις μέλισσες. Τα τελευταία χρόνια, όμως, αυτό συμβαίνει ακόμη και τον Φεβρουάριο που οι μέλισσες δεν είναι έτοιμες να το αξιοποιήσουν. Ενώ οι καλλιεργητές ήξεραν πως «όταν το φύλλο του πλατάνου μεγαλώσει αρκετά σαν νόμισμα, είμαστε έτοιμοι για σπορά γιατί μπήκε το καλοκαίρι». Πλέον, η εναλλαγή του καιρού είναι τόσο απρόβλεπτη, που καθιστά την πείρα τους συχνά ανώφελη. Οι επιστήμονες συνδέουν τα φαινόμενα αυτά άμεσα με την κλιματική αλλαγή. Και βέβαια, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για άλλη μια φορά, τονίζοντας την επιτακτική ανάγκη να αλλάξουμε συμπεριφορά σε θέματα κατανάλωσης ενέργειας, παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα και γενικότερης διαχείρισης του περιβάλλοντος.

Διαβάστε ακόμα:

Βότανα και Άγρια Φύση στη Βάλια Κάλντα της Πίνδου

Τα βότανα της Αλμωπίας: Τα άγρια, τα φαρμακευτικά και το σπάνιο ελληνικό λευκό τσάι

Τα βότανα των Σερρών: Αρωματικά, θεραπευτικά, κατάλληλα για ευφάνταστες συνταγές