Στην εξωπραγματικά ωραία Σαντορίνη, ένα νησί που αποτελεί από μόνο του ένα αίνιγμα για τα παγκόσμια δεδομένα, εκεί όπου η θάλασσα «χτυπάει» πάνω στη βραχώδη, ηφαιστειακή γη και το εμβληματικό ηφαίστειο αφηγείται ακόμα αρχαίους μύθους από αιώνες πολύ μακρινούς, ένα μουσείο, πλήρως εναρμονισμένο με το φυσικό τοπίο και την αρχιτεκτονική του τόπου, ξανανοίγει τις πόρτες του για να πει από την αρχή μία ιστορία.
Το ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας, στα Φηρά, φιλοδοξεί να γίνει πηγή της κυκλαδικής μνήμης, αποκαλύπτοντας ένα σημαντικό κομμάτι της αλήθειας για τη ζωή και την κοινωνία των αρχαίων Κυκλάδων. Φιλοδοξεί να αφηγηθεί την κοινωνική πραγματικότητα του νησιωτικού συμπλέγματος μέσα από τα μάτια των γυναικών του. Και έτσι, υποδέχεται από τις 21 Ιουνίου έως τις 31 Οκτωβρίου 2025 την έκθεση «Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων», μία έκθεση που δεν προβάλλει μόνο σημαντικά κυκλαδίτικά ευρήματα από 17 νησιά των Κυκλάδων, αλλά αποκαλύπτει φωνές που, στην πραγματικότητα, δεν σίγασαν ποτέ, παρόλο που έχουν περάσει ολόκληρες χιλιετηρίδες από τότε. Οι Κυκλάδες, τα άνυδρα νησιά του ελληνικού φωτός και των ανέμων, που είναι κάποια από τα ειδυλλιακότερα μέρη που μπορεί να επισκεφθεί κανείς σε ολόκληρη τη Γη, δεν είναι μόνο γενέτειρες του σπουδαίου μινιμαλισμού της κυκλαδικής τέχνης. Είναι, παράλληλα, τόποι όπου η γυναικεία παρουσία διαμόρφωσε, υπόγεια αλλά πάρα πολύ ουσιαστικά, όλη την πολιτισμική πορεία και εξέλιξη των ανθρώπων του Αιγαίου.
Από την προϊστορία μέχρι τα πρώιμα στάδια του ελληνικού κράτους, η έκθεση «Κυκλαδίτισσες» έρχεται να ξεδιπλώσει 180 αυθεντικά έργα τέχνης και τεκμήρια από 17 κυκλαδονήσια, συστήνοντας στο κοινό τη γυναίκα, όχι ως σκιά πίσω από τον άνδρα, αλλά ως μορφή ολόφωτη και πολυσύνθετη. Ιέρειες και θεότητες, μητέρες και μάγισσες, έμποροι και ερωμένες, πολεμίστριες και θρηνωδοί παρουσιάζονται σε εσάς ολοζώντανες μέσα από 12 μουσειακές ενότητες. Στις «Κυκλαδίτισσες», που φιλοξενήθηκαν στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης τον περασμένο χειμώνα, η γυναίκα απογυμνώνεται από τον μύθο και ντύνεται με την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης εμπειρίας. Γίνεται αληθινό πρόσωπο, πιο πραγματική και γήινη από ποτέ.
Οι μαρμάρινες, μα συνάμα συναρπαστικές και ολοζώντανες Κυκλαδίτισσες της 3ης χιλιετίας π.Χ., με τα σταυρωμένα χέρια και τα γυμνά σώματα, αποτέλεσαν για δεκαετίες σύμβολα μιας αινιγματικής αισθητικής, πολύ μακριά από ασφαλή συμπεράσματα και σίγουρες ερμηνείες. Μοναδικές στην απλότητά τους και, την ίδια στιγμή, τρομακτικά αμφίσημες. Πότε έρχονταν με τη μορφή σπουδαίας θεάς, πότε με τη μορφή μικρού ειδωλίου ως νεκρική προσφορά, άλλοτε ως πορτρέτο καθημερινών γυναικών των αρχαίων Κυκλάδων. Κάποιες φορές, εμφανίζονται σαν λαβωμένες, πληγωμένες γυναίκες, τσακισμένες από την έμφυλη βία, ένα κομμάτι της έκθεσης που συγκλονίζει, προβληματίζει και επηρεάζει βαθιά. Στην έκθεση, τα ειδώλια συνομιλούν, όμως, και με άλλες γυναικείες μορφές. Ψηφιδωτά από τη ρωμαϊκή εποχή, χειρόγραφα της μεταβυζαντινής περιόδου, τοιχογραφίες που απεικονίζουν ιέρειες και θεότητες γίνονται ένα σε μία προσπάθεια απεικόνισης της πραγματικής εικόνας και υπόστασης της γυναίκας μέσα στο πέρασμα των μεγάλων αιώνων.
Η σπουδαία μνημειακή τοιχογραφία από το Ακρωτήρι, «Γυναίκες στο Άδυτο», σχεδόν τέσσερα μέτρα ζωγραφικής τελετουργίας, παρουσιάζει γυναίκες σε περιβάλλον θρησκευτικής λειτουργίας, όχι ως παθητικούς θεατές, που παρακολουθούν ανήμπορες την εξουσία της μοίρας, αλλά ως κεντρικές ηθοποιούς του ιερού δράματος. Δίπλα τους, η Κόρη της Θήρας, ένα καθηλωτικά εντυπωσιακό άγαλμα ύψους 2,48 μέτρων, μία σπάνια, σχεδόν ακέραιη μορφή της αρχαϊκής εποχής, στέκει με μια σιωπηλή αρχοντιά που θυμίζει την Αντιγόνη, την Ιφιγένεια, και τις άγνωστες θυγατέρες του Αιγαίου.
Άλλωστε, και η ίδια η ιστορία του θαυμάσιου αυτού γλυπτού κουβαλά το δικό της βάρος και, σίγουρα, το δικό της μυστήριο. Το άγαλμα εντοπίστηκε τυχαία από τον αρχαιολόγο Χαράλαμπο Σιγάλα κατά τη διάρκεια ανασκαφών σε χωράφι της Σαντορίνης, μόλις το 2000, και, παράλληλα με τις διαδικασίες αποκατάστασης και συντήρησης, ξεκίνησε και μία μακρά μελέτη σχετικά με την προέλευσή του. Κατασκευασμένη εξ ολοκλήρου από μάρμαρο Νάξου, γύρω στο 600 π.Χ., η επιβλητική Κόρη φαίνεται πως φτιάχτηκε στο νησί και μεταφέρθηκε αργότερα στη Σαντορίνη με πλοίο, με σκοπό να τοποθετηθεί σε ταφικό μνημείο ενδεχομένως, στο ταφικό μνημείο της κόρης κάποιου επιφανούς Σαντορινιού της εποχής. Παρόλα αυτά, η ταυτότητα της γυναίκας για την οποία προοριζόταν το άγαλμα παραμένει απολύτως άγνωστη. Δυστυχώς, κατά τη διάρκεια της μεταφοράς, ένα ατύχημα θρυμμάτισε το δεξί χέρι του αγάλματος, το οποίο εικονίζεται να στέκεται πάνω στο στήθος της Κόρης σε στάση προσευχής. Πιθανότατα, αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο το γλυπτό δεν πήρε, τελικά, ποτέ τη θέση για την οποία σχεδιάστηκε και, τελικά, θάφτηκε στη γη της Σαντορίνης, εκεί όπου ανακαλύφθηκε εντελώς τυχαία, χιλιάδες χρόνια αργότερα.
Στην ηπειρωτική Ελλάδα, η γυναίκα του παρελθόντος έμοιαζε καταδικασμένη να ζει και να υπάρχει μόνο μέσα στο στενό, περιορισμένο περιβάλλον της εστίας, δηλαδή στον ιδιωτικό της οίκο. Στις Κυκλάδες, όμως, τα όρια αυτά δεν ήταν τόσο αδιαπέραστα. Η έκθεση αποκαλύπτει πως η γεωγραφία, το γεγονός δηλαδή ότι οι Κυκλαδίτισσες έζησαν σε έναν τόπο απομακρυσμένο από τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο, επέτρεψε τη δημιουργία ρόλων πιο ρευστών: γυναίκες που διαχειρίζονταν περιουσίες, γυναίκες που συμμετείχαν σε εμπορικές συναλλαγές, σε θρησκευτικά δρώμενα, σε κοινωνικές ζυμώσεις και ανακατατάξεις.
Μάλιστα, πολύτιμα νομικά έγγραφα, επιγραφές και ευρήματα φανερώνουν, πέρα από κάθε αμφιβολία, πως στις Κυκλάδες των αρχαίων χρόνων, και πιο συγκεκριμένα στη Σαντορίνη, υπήρξαν πράγματι Θηραίες κληρονόμοι, θυγατέρες πλούσιων, ισχυρών οικογενειών, που έπαιξαν τον δικό τους σημαντικό ρόλο στην τοπική κοινωνία. Το ταφικό μνημείο της Παρθενίκας, που εκτίθεται δίπλα στο αίθριο του μουσείου, συγκλονίζει μέχρι τις μέρες μας: ένα έργο αφιερωμένο σε μια γυναίκα που τιμήθηκε όσο λίγες, στη ζωή και στον θάνατο.
Η ιστορία της τέχνης, για αιώνες, απεικόνιζε τη γυναίκα ως ένα όμορφο αισθητικό αντικείμενο: όμορφη, αισθησιακή, συχνά θρησκευόμενη, πολλές φορές θρηνητική. Η έκθεση «Κυκλαδίτισσες» αντιστρέφει αυτή την πάγια αντίληψη, φανερώνοντας ότι η κυκλαδική τέχνη μπόρεσε και τόλμησε να κοιτάξει τη γυναικεία παρουσία από μία εντελώς διαφορετική σκοπιά. Η γυναίκα, εδώ, δεν είναι μόνο αυτό που βλέπουμε, αλλά πολλά περισσότερα. Ένα δυνατό πλάσμα που παρατηρεί, μιλά, αποφασίζει και ενεργεί. Με κάθε λίθινη επιγραφή, με κάθε χρυσό σκουλαρίκι, με κάθε λατρευτικό σκεύος, οι γυναίκες των Κυκλάδων υψώνουν τη φωνή τους στην κοινωνία των κυκλαδικών χρόνων, διεκδικούν τη θέση τους, επιθυμούν να ακουστούν στους αιώνες.
Η ένταξη του αγάλματος της Αφροδίτης Σανδαλιζούσας, με τη θεϊκή χειρονομία του αισθησιασμού, στην ενότητα «Ερωτισμός» ή η θεματική «Θηλυκά Αποτρόπαια», που επανεξετάζει την ιδέα της γυναικείας μορφής ως κάτι το τρομακτικό, απόμακρο και εξωπραγματικό -όπως και η μαγισσική φιγούρα- δεν είναι μόνο εκθέματα ή ενότητες σε μία έκθεση με τεράστιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Είναι πολιτικά σχόλια. Είναι στοχασμοί πάνω στο φύλο, τη δύναμη, τον μύθο, αλλά και την πραγματική υπόσταση αυτών των γυναικών που ενέπνευσαν και υπήρξαν στα αλήθεια. Όχι μέσα σε μύθους και αρχαίες ιστορίες, αλλά μέσα σε ένα σύμπαν πέρα για πέρα πραγματικό.
Ένα μουσείο που συνομιλεί με την εποχή μας
Τριγυρίζοντας κανείς μέσα στους λευκούς διαδρόμους του ανακαινισμένου Αρχαιολογικού Μουσείου Θήρας, συνειδητοποιεί ότι η έκθεση «Κυκλαδίτισσες» δεν είναι μία ακόμη έκθεση σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων, τοποθετημένων με τρόπο τέτοιο ώστε να αιχμαλωτίζουν την προσοχή και το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Είναι ένα πολιτιστικό μανιφέστο. Υλοποιημένη με επιστημονική επιμέλεια από τους Δημήτρη Αθανασούλη, Παναγιώτη Ιωσήφ και Ιωάννη Φάππα και με φροντισμένη μουσειογραφία, υπογεγραμμένη από τις αρχιτεκτόνισσες Δέσποινα Τσάφου και Κατερίνα Αποστόλου, οι Κυκλαδίτισσες καταφέρνουν να συνδυάζουν τη μουσειακή ακρίβεια με τη διαχρονική συγκίνηση. Εκείνη που, τελικά, παίρνει από το χέρι κάθε έκθεμα και το «βγάζει» από τις ψυχρές προθήκες ενός μουσείου, κάνοντάς το πλάσμα ζωντανό, που βρίσκει τη δική του θέση στο σήμερα και, με κάποιον τρόπο, μας αφορά όλους.
Ο δίγλωσσος ηχητικός οδηγός, η χρήση QR codes για άμεση πρόσβαση σε πλούσιο ψηφιακό περιεχόμενο και ο αναλυτικός κατάλογος των 960 σελίδων καθιστούν την εμπειρία κάτι πιο σημαντικό από μία απλή επίσκεψη. Την κάνουν αντικείμενο μελέτης, τη μετατρέπουν σε ιστορία την οποία όλοι επιθυμούμε να ανακαλύψουμε. Άλλωστε, αυτό δεν θα έπρεπε να είναι το βασικό συστατικό πίσω από κάθε αρχαιολογική έκθεση και πίσω από κάθε περιοδική και μόνιμη συλλογή ενός μουσείου; Το να πείσει τον θεατή ότι αυτό που παρακολουθούν τα μάτια του τον αφορά, πως έχει κάτι να πει για τη δική του ζωή. Για το σήμερα, για το αύριο, ακόμα και για τις μέρες των παιδιών του.
Ξεχωριστή βαρύτητα έχουν τα λόγια της κ. Σάντρας Μαρινοπούλου, Προέδρου και Διευθύνουσας Συμβούλου του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, η οποία μίλησε στη συνέντευξη Τύπου που προηγήθηκε των εγκαινίων για τις «Κυκλαδίτισσες» και, φυσικά, για το ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας.
«Μια μεγάλη αρχαιολογική έκθεση, η οποία ξεκίνησε το ταξίδι της τον Δεκέμβριο του 2024 στο Μουσείο μας, για να φτάσει σήμερα εδώ. Μια έκθεση με θέμα τη Γυναίκα των Κυκλάδων και την ιστορία της, όπως αυτή εξελίχθηκε στο πέρασμα των αιώνων. Οι «Κυκλαδίτισσες» είναι η πρώτη «παν-κυκλαδική» έκθεση που έχει διοργανωθεί ποτέ, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και ευρύτερα. Μια έκθεση «ιστορική», καθώς συγκεντρώνει για πρώτη φορά τόσα αριστουργήματα από το σύνολο σχεδόν των Μουσείων των Κυκλάδων. Άγνωστες ιστορίες γυναικών από τις Κυκλάδες παρουσιάζονται μέσα από 180 έργα, τα περισσότερα από τα οποία δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ εκτός Κυκλάδων ή εκτός του Μουσείου μας, ενώ ορισμένα δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο ευρύ κοινό. Όλο αυτό ήταν εφικτό χάρη στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, χωρίς τη συμβολή της οποίας η έκθεση αυτή δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Με το βλέμμα πάντα στραμμένο στις Κυκλάδες, ήδη από τον σχεδιασμό της έκθεσης, κρίναμε, μαζί με την Υπουργό Πολιτισμού, κυρία Λίνα Μενδώνη, και τον Διευθυντή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, κύριο Δημήτρη Αθανασούλη, ότι η έκθεση «Κυκλαδίτισσες» έπρεπε να συνεχίσει το ταξίδι στη Σαντορίνη, για να εγκαινιάσει το ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας. Η απόφασή μας αυτή ήταν ένας ακόμη τρόπος να προσφέρουμε στις Κυκλάδες, καθώς αυτές αποτελούν τον λόγο ύπαρξης του Μουσείου μας».
Σε έναν κόσμο που διψά για αυθεντικότητα, σε έναν κόσμο που έχει ανάγκη τις γνήσιες αφηγήσεις για να μπορέσει να συνδεθεί βαθιά με τα αντικείμενα και τις ιστορίες του, το ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήρας αναδεικνύεται σε τόπο μνήμης, αλλά και δημιουργίας του μέλλοντος. Γιατί η γυναίκα του Αιγαίου δεν είναι πια μια μακρινή φιγούρα του παρελθόντος, χωρίς φωνή ή νόημα για το σήμερα. Είναι μια ζωντανή παρουσία που έρχεται από τα βάθη των αιώνων για να μιλήσει με δύναμη στις ζωές μας.
Έκθεση: Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες Ιστορίες Γυναικών των Κυκλάδων
Διάρκεια: 21 Ιουνίου – 31 Οκτωβρίου 2025
Χώρος: Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας
Είσοδος: 10 €
Λειτουργία:
Τρίτη-Παρασκευή & Κυριακή: 08:30-15:30
Σάββατο: 09:00-21:00
Δευτέρα: Κλειστό
