Σιγανές φωνές αντηχούν κάτω από το θόλο ενώ παιδιά παίζουν στην πλατεία. Aκούγονται οπλές από άλογα πάνω σε λιθόστρωτα σοκάκια του 18ου αιώνα ενώ ταυτόχρονα οι έμποροι φωνάζουν και παζαρεύουν από απόσταση.
Έχετε φανταστεί ποτέ τους ήχους που θα γεννούσε η Παναγία των Παρισίων εκατοντάδες χρόνια πριν;
Αυτό προσπαθεί να πετύχει η Mylène Pardoën. Έχει έδρα τη Λυών και αυτοσυστήνεται ως αρχαιολόγος ηχοτοπίου. Είναι ένα επάγγελμα που εφηύρε η ίδια όταν ξεκίνησε να αναρωτιέται γιατί πολλές φορές τα μουσεία αμελούν να έχουν και ήχο στις εκθέσεις τους.
Την τελευταία δεκαετία ερευνά μνημεία και εργοτάξια σε όλη τη Γαλλία και αναλύει ακουστικά περιβάλλοντα ώστε να μπορέσει να ανασυνθέσει ήχους που μας επιτρέπουν να ταξιδέψουμε στο παρελθόν.
«Λέω ιστορίες από το παρελθόν αλλά όχι με λέξεις παρά με ήχους. Άρα σίγουρα στην προσέγγισή μου υπάρχει αφηγηματική διάθεση, όμως δεν είναι προϊόν μυθοπλασίας», λέει στο BBC.
Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις γι’ αυτήν είναι να διασώσει τους ήχους της Παναγίας των Παρισίων. Η στέγη της Notre Dame κατέρρευσε στη φωτιά του 2019 ενώ οι ψηλότεροι τοίχοι υπέστησαν μεγάλες καταστροφές. Όλα αυτά έκαναν τον διάσημο καθεδρικό ναό να χάσει «τη φωνή του». Δηλαδή την ηχώ που ουσιαστικά διέτασσε μια σχεδόν ιερή σιωπή για όσους τον επισκέπτονταν.
Το project της ονομάζεται, «Το Παρελθόν έχει αυτιά, Παναγία των Παρισίων». Υποστηρίζεται από το γαλλικό υπουργείο Πολιτισμού και το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας (CNRS). Ο στόχος της Mylène Pardoën είναι να να αναπαραγάγει ήχους που ακούγονταν μέσα και έξω από τον καθεδρικό ναό από την εποχή που χτίστηκε τον 13ο αιώνα έως τη φωτιά του 2019. Εργαζόμενη μαζί με μια ομάδα ακουστικών μηχανικών και ηχοληπτών τα ευρήματα της θα βοηθήσουν τους αρχιτέκτονες να επιλέξουν τα κατάλληλα υλικά και τις τεχνικές που θα κάνουν την αποκατεστημένη Notre Dame να «ακούγεται» όπως παλιά.
Προκειμένου να βρει αυτούς τους ήχους η Pardoën έχει βυθιστεί στα αρχεία «Ψάχνω οτιδήποτε μπορώ να βρω για την περίοδο για την οποία ενδιαφέρομαι. Μπορεί να είναι ζωγραφιές ή πίνακες, γλυπτά, ακόμα και διοικητικά έγγραφα που μας βοηθούν να καταλάβουμε τι καθημερινά αντικείμενα συνυπήρχαν μαζί με τους ανθρώπους και τι ήχους μπορούσε να ακούσει κανείς. Για παράδειγμα ξέρουμε από ιστορικές πηγές ότι γύρω από τον ναό τον 18ο αιώνα υπήρχαν ζώα όπως σκυλιά και άλογα. Επομένως ηχογραφώ ήχους από αυτά τα ζώα».
Αυτή την εποχή η Παναγία των Παρισίων είναι κλειστή σε όλες τις ερευνητικές ομάδες, καθώς υπάρχει διαδικασία αφαίρεσης μολύβδου και αμιάντου μετά την πυρκαγιά. Άρα η Pardoën έπρεπε να βρει ένα νέο τόπο για τις έρευνές της. Και τον βρήκε βαθιά μέσα στο δάση της βόρειας Βουργουνδίας.
Ένα ασυνήθιστο αρχαιολογικό πείραμα
Ένας στενός δρόμος οδηγεί στο Guédelon, ένα από τα πιο ιδιαίτερα κάστρα του κόσμου. Το 1997 μία ομάδα Γάλλων φίλων, φανατικών της μεσαιωνικής εποχής, πήρε την απόφαση να χτίσει από το μηδέν ένα κάστρο του 13ου αιώνα, χρησιμοποιώντας μόνο εργαλεία και τεχνικές που ήταν διαθέσιμες εκείνη την περίοδο. Μετά από 24 χρόνια, το κάστρο, η κατασκευή του οποίου δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα, είναι ένα ασυνήθιστο αρχαιολογικό πείραμα το οποίο πριν την πανδημία προσέλκυε περισσότερο από 300.000 τουρίστες τον χρόνο και αρκετούς επιστήμονες, όπως η Pardoën.
«Υπάρχει ένα είδος μουσικής εδώ. Όλα είναι σε αρμονία, μπορείτε να το ακούσετε. Αλλά και όταν υπάρχει παραφωνία, το ακούτε και αυτό» λέει η Maryline Martin μία εκ των συνιδρυτών του Guédelon. Όπως γράφει ο δημοσιογράφος του BBC που επισκέφτηκε το εργοτάξιο του κάστρου «η φωνή της ανταγωνίζεται με τους ήχους των εργατών που δουλεύουν για την κατασκευή του κάστρου. Ένας σιδηρουργός δουλεύει με το σφυρί του, άλλοι εργάτες σπάνε αμμόλιθους που θα χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή του υπόλοιπου πύργου. «Η Pardoën μας βοηθά να προσδιορίσουμε τους ήχους του 13ου αιώνα», λέει η Martin.
Κανένας τεχνίτης δεν διαφεύγει τις προσοχής και των αυτιών της Pardoën. Είτε πρόκειται για έναν ξυλουργό που κόβει ξύλα είτε για έναν αρτοποιό που ζυμώνει. Αυτές οι ηχογραφήσεις έχουν αρκετούς σκοπούς. Ο πρώτος, ο οποίος συνδέεται με την Παναγία των Παρισίων είναι να καταγραφούν οι ήχοι των διάφορων ομάδων τεχνιτών, π.χ. των χτιστών που βρίσκονταν μέσα και γύρω από τον καθεδρικό ναό, την εποχή του Μεσαίωνα.
Αυτό θα βοηθήσει στην ανάπλαση της ατμόσφαιρας του ναού εκείνη την περίοδο. Μετά, αυτές οι ηχογραφήσεις θα χρησιμοποιηθούν από έναν υπολογιστή εξομοίωσης που σχεδιάστηκε για αυτό το σκοπό. Αυτή η εξομοίωση θα βοηθήσει να προβλεφθεί το πόσο η επιλογή υλικών και κατασκευαστικών τεχνικών στην ανακατασκευή του ναού μπορεί να διαφοροποιήσει την ακουστική της Παναγίας των Παρισίων στο μέλλον. Διαφοροποιήσεις, όπως το να απλωθεί ένα χαλί εκεί που δεν υπήρχε ή να χρησιμοποιηθεί ξύλο αντί για μέταλλο στους θόλους μπορεί να δημιουργήσει δραματικές αλλαγές στη «φωνή» του ναού.
Ο δεύτερος στόχος είναι να ενταχθούν αυτοί οι ήχοι στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Γαλλίας, όπως την ορίζει η Unesco.
«Πρέπει να διασφαλίσουμε αυτά τα αρχαία επαγγέλματα. Είναι όπως περνούσαν παλαιότερα, από τον μάστορα στον μαθητή, από γενιά σε γενιά. Αν αυτό εξαφανιστεί η αλυσίδα σπάει και θα χρειαζόμασταν 20 με 30 χρόνια για να ανακαλύψουμε ξανά τις κινήσεις ενός παραδοσιακού τεχνίτη εκείνης της εποχής. Και το να καταλάβουμε τους ήχους του παρελθόντος μας βοηθά να καταλάβουμε την ιστορία και το παρών ακόμα καλύτερα», λέει η Pardoën.
O Florian Renuccci, ένας φιλόσοφος που έγινε «αρχιμάστορας» στο χτίσιμο του Guédelon εξηγεί πως οι ηχογραφήσεις της Pardoën είναι πολύτιμες για όλο το project «Μας επιτρέπει να ανακαλύψουμε τη δουλειά μας με έναν άλλο τρόπο. Για παράδειγμα, όταν ακούμε τις ηχογραφήσεις μπορούμε να δούμε αν κάνουμε καλή ή κακή δουλειά. Και αυτό το καταλαβαίνουμε ακούγοντας τους ήχους που κάνουν τα εργαλεία μας. Δίνει μια εντελώς νέα διάσταση σε όλο το project.
Η Pardoën, η αρχαιολόγος ηχοτοπίου, επιμένει πως δεν είναι sound designer, δεν σχεδιάζει νέους ήχους. «Δεν δημιουργώ ήχους. Ανακτώ ήχους του παρελθόντος».
