Δεν είναι πολλά τα χωριά στην Ελλάδα που έγιναν προορισμός μαθητικού τουρισμού χάρη σε ένα σχολείο. Κι όμως, στον Νικηφόρο, ένα μικρό χωριό με μόλις 250 μόνιμους κατοίκους 15 χλμ ανατολικά της Δράμας, συνέβη αυτό ακριβώς. Στην αυλή του Γυμνασίου-Λυκειακών Τάξεων του χωριού λειτουργεί από το 2014 ένα πλήρως εξοπλισμένο αστρονομικό παρατηρητήριο, μοναδικό για τα δεδομένα δημόσιου σχολείου. Ένας σύγχρονος θόλος, τηλεσκόπιο, προβολικό σύστημα και υπαίθριο εργαστήριο φυσικής έχουν καταφέρει να μετατρέψουν το σχολείο σε κέντρο γνώσης και το χωριό σε τόπο προορισμού. Κάθε χρόνο σχολεία από όλη την Ελλάδα επισκέπτονται τον Νικηφόρο, για να γίνουν μέρος μιας μοναδικής εκπαιδευτικής εμπειρίας.
Η ιστορία ξεκινά το 2014, όταν ο καθηγητής φυσικής Μιχάλης Δογραματζίδης -καινοτόμος στην πράξη και όχι στη θεωρία- με καταγωγή από το χωριό και πρόεδρος του Συλλόγου Ερασιτεχνικής Αστρονομίας Δράμας «Πήγασος», αποφάσισε πως το σχολείο του μπορεί να γίνει κάτι παραπάνω από χώρος διδασκαλίας. Με προσωπική προσπάθεια, εθελοντισμό, δωρεές και στήριξη από τον Δήμο Παρανεστίου, δημιούργησε έναν αστρονομικό θόλο, εξόπλισε το σχολείο με τηλεσκόπιο, προβολικά μέσα, μετεωρολογικούς σταθμούς και ένα υπαίθριο εργαστήριο φυσικής. Το αποτέλεσμα ήταν ένα μικρό «πλανητάριο της υπαίθρου», μια ζωντανή κυψέλη μάθησης που αποπνέει ενθουσιασμό, περιέργεια και επιστημονική ακρίβεια.
Η προσέγγιση που εφαρμόζεται εδώ δεν είναι θεωρητική. Οι μαθητές παρατηρούν τον ουρανό, καταγράφουν δεδομένα, εξηγούν φαινόμενα, συνεργάζονται σε ομάδες και εμπνέονται. Μαθητές και εκπαιδευτικοί επισκέπτονται πλέον τον Νικηφόρο στο πλαίσιο εκπαιδευτικών εκδρομών, για να συμμετάσχουν σε βραδιές παρατήρησης, σε θεματικά εργαστήρια και βιωματικά προγράμματα φυσικής. Η εμπειρία είναι ολιστική: από το τηλεσκόπιο μέχρι την κίνηση του ήλιου πάνω στο ηλιακό ρολόι του σχολείου και από την εκτέλεση πειραμάτων στην αυλή μέχρι την αφήγηση του εκπαιδευτικού που ξέρει πώς να εμπνέει.
Χωριό με ιστορία
Ο Νικηφόρος δεν είναι μόνο το σχολείο του και το παρατηρητήριό του. Είναι ένας τόπος με βαθιές ρίζες και παρελθόν που ξεπερνά κατά πολύ τα όρια του χάρτη. Υπήρξε ένα από τα παλιά τουρκικά καπνοχώρια της Ανατολικής Μακεδονίας, γνωστό με την ονομασία «Νουραστλή». Μετά την Ανταλλαγή των Πληθυσμών, το 1924, εγκαταστάθηκαν εδώ Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Οι νεοφερμένοι έφεραν μαζί τους παραδόσεις, πολιτισμό και κυρίως τεχνογνωσία στη γεωργία και την καλλιέργεια του φημισμένου καπνού μπασμά, που αποτέλεσε για δεκαετίες τη βάση της τοπικής οικονομίας.
Την ίδια περίοδο, το χωριό μετονομάστηκε σε «Νικηφόρος». Όνομα που δόθηκε προς τιμήν του Βυζαντινού αυτοκράτορα Νικηφόρου Β΄ Φωκά, στρατηγού και αυτοκράτορα της Μακεδονικής Δυναστείας, γνωστού για τις πολεμικές του εκστρατείες και τη συμβολή του στην ανασύσταση της Βυζαντινής ισχύος. Οι πρόσφυγες ρίζωσαν, καλλιέργησαν τη γη, έχτισαν σπίτια -κάποια από αυτά σώζονται ακόμη και σήμερα. Πέτρινα, διώροφα, με αυλές γεμάτες αρώματα και ίχνη μιας άλλης εποχής. Ο Νικηφόρος άνθησε. Η καλλιέργεια του καπνού έφερε δουλειές, προοπτική και κίνηση. Το χωριό απέκτησε καφενεία, εμπορικά καταστήματα, τράπεζα, ταχυδρομείο. Ζούσε στον ρυθμό της εποχής του. Η πρώτη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στον Νικηφόρο στεγάστηκε για πολλά χρόνια στο παλαιό οθωμανικό τέμενος, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως ναός από τους πρόσφυγες μετά το 1924. Μετά το 1980, ανεγέρθηκε νέος ναός στο κέντρο του χωριού, όπου σήμερα τελούνται οι λειτουργίες και οι τοπικές θρησκευτικές γιορτές.
Κομβικό ρόλο στην ανάπτυξη του χωριού έπαιξε και ο Σιδηροδρομικός Σταθμός. Χτισμένος το 1895 από την Οθωμανική Εταιρεία Σιδηροδρόμων, σε νεοκλασικό ύφος, αποτέλεσε για δεκαετίες πύλη εισόδου και εξόδου ανθρώπων, ιδεών, προϊόντων. Ο σταθμός συνέδεε τον Νικηφόρο με τη Θεσσαλονίκη, την Αλεξανδρούπολη, αλλά και με τον υπόλοιπο εθνικό κορμό. Από εκεί περνούσαν τα τρένα που μετέφεραν καπνά, ζώα, σιτηρά, αλλά και ελπίδες, αγωνίες, προσμονές. Ήταν εμπορικός κόμβος, σημείο συνάντησης, τόπος αναχωρήσεων και αποχαιρετισμών.
Τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, ο ίδιος αυτός σταθμός έγινε η αφετηρία για ένα διαφορετικό ταξίδι: εκείνο της ξενιτιάς. Από τις αποβάθρες του ξεκίνησαν τα μεγάλα κύματα μετανάστευσης προς το εξωτερικό, αλλά και προς τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδας. Αυτό το κύμα φυγής σήμανε και την αρχή της σταδιακής ερημοποίησης του Νικηφόρου. Τα καπνά δεν απέφεραν πια τα παλιά έσοδα, οι καλλιέργειες μειώθηκαν και το χωριό άρχισε να χάνει τον πληθυσμό του. Το άλλοτε ζωντανό του κέντρο σίγησε. Ο σταθμός έκλεισε, τα καφενεία άδειασαν και τα μεγάλα πέτρινα σπίτια έμειναν με τις κουρτίνες κλειστές.
Το «Γεφύρι της Δράμας»
Δυτικά του χωριού, προς Παρανέστι, στέκει επιβλητικό το φημισμένο «Γεφύρι της Δράμας». Πρόκειται για ένα ερειπωμένο σήμερα πέτρινο υδραγωγείο ρωμαϊκής εποχής, μήκους 44 μέτρων, το οποίο έχει συνδεθεί με τον θρύλο ενός λαϊκού ήρωα της Οθωμανικής περιόδου, του αντάρτη Χασάν, του «Ρομπέν των Βαλκανίων». Ο Χασάν, σύμφωνα με τουρκικές παραδόσεις, λήστευε τους πλούσιους και μοίραζε τα λάφυρα στους φτωχούς. Tελικά αιχμαλωτίστηκε και δολοφονήθηκε από οθωμανικό απόσπασμα. Οι ιστορίες γύρω από τη δράση του ενέπνευσαν ένα από τα πιο γνωστά δημοτικά τραγούδια στην Τουρκία: το «Drama Köprüsü», το οποίο γνώρισε και ελληνικές ερμηνείες, με πιο γνωστή αυτή των Μαρία Θωίδου και Σωκράτη Μάλαμα.
Ο Νικηφόρος δεν ξέχασε ποτέ ποιος είναι. Κουβαλά μνήμες μιας άλλης εποχής. Των καπνών, του σταθμού, των προσφύγων και των ξενιτεμένων. Κι όμως, σε αυτόν τον τόπο που κάποτε άδειασε, σήμερα επιστρέφουν βήματα. Μαθητές, εκπαιδευτικοί, ταξιδιώτες που έρχονται όχι για τουρισμό, αλλά για εμπειρία. Το αστρονομικό κέντρο στο σχολείο έγινε αφορμή για να ξαναμιλήσει το χωριό, να ακουστεί ξανά το όνομά του. Και καθώς ο ήλιος δύει πίσω από τα βουνά, κάποιοι σηκώνουν το βλέμμα ψηλά. Στον ίδιο ουρανό που κοίταζαν και οι παππούδες τους. Μόνο που τώρα υπάρχει και ένα τηλεσκόπιο να τους φέρει πιο κοντά.
Πληροφορίες: Γυμνάσιο Νικηφόρου -Tηλ: 2521090218, Δήμος Παρανεστίου, Τηλ: 2521352300
Διαβάστε ακόμα:
Εξερευνώντας τα αληθινά χρώματα της Φύσης: Μια ξεχωριστή πεζοπορική διαδρομή στο Παρανέστι Δράμας
Πρασινάδα Δράμας: Ένα ζευγάρι μας μυεί στην τέχνη της καλλιέργειας της γης
Μικρασιάτικες μπάλες και μαντί: Ένα ταξίδι γεύσεων από τη Μικρά Ασία στη Δράμα
