Οι προσπάθειες των τελευταίων ετών για την ανάδειξη του Πωγωνίου έχουν στρέψει το ενδιαφέρον σε κάποια από τα χωριά του, όμως αυτή η πανέμορφη ορεινή περιοχή της Ηπείρου παραμένει τουριστικώς «ανεξερεύνητη».
Ο Παλαιόπυργος, για παράδειγμα, είναι ένας προορισμός που δεν θα συναντήσετε εύκολα σε επίπεδο πληροφορίας. Μια επίσκεψη εκεί, όμως, εγγυάται ότι θα σας αποζημιώσει με ένα εκπληκτικό βουνίσιο τοπίο –ειδικά αν πάτε άνοιξη, όταν έχει πια υποχωρήσει ο βαρύς χειμώνας και η γύρω φύση βάζει τα καλά της, γεμίζοντας πράσινο και λουλούδια.
Το χωριό είναι χτισμένο στις νοτιοανατολικές πλαγιές του βουνού Μερόπη ή Νεμέρτσικα (αλλά και Δούσκο, κάπως πιο επίσημα), σε υψόμετρο που κυμαίνεται από τα 781 ως τα 850 μέτρα. Βρίσκεται δηλαδή κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα, ενώ διοικητικά αποτελεί τμήμα της περιφερειακής ενότητας Ιωαννίνων –απέχει 64 χιλιόμετρα από τα Γιάννενα. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 μετρά 105 κατοίκους, αν και οι περισσότεροι ζουν αλλού και εμφανίζονται τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και βεβαίως κατά τη θερινή περίοδο, όταν ο Παλαιόπυργος σφύζει από ζωή. Τον χειμώνα, από την άλλη, μένουν εκεί λιγότεροι από 10 άνθρωποι.
Οι ιστορικές ρίζες του Παλαιόπυργου χάνονται στον χρόνο. Ωστόσο είμαστε σίγουροι ότι υπήρχε ήδη γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα, έχοντας το όνομα Μέβγεζα (ή κατ’ άλλους Μέβδεζα), γιατί ήταν εδώ όπου έδρευε η λεγόμενη «Κούλα» του Κουρτ Αχμέτ, γύρω στο 1760-1780. Ο τελευταίος ήταν πασάς του Βερατίου, αλλά και Δερβέναγας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα και χρησιμοποιούσε την «Κούλα» για να συγκεντρώνει μέρος της τοπικής παραγωγής. Μετά τον θάνατό του η περιοχή πέρασε στην κυριότητα του Αλή Πασά, ο οποίος μετέτρεψε την «Κούλα» σε κατοικία του Μουτεσσαρίφη του, που ήταν αρμόδιος για τη συλλογή των φόρων.
Σύμφωνα με τον ειδήμονα της ντόπιας ιστορίας Δημήτρη Κεραμίδα, οι Μεβγεζαίοι κατεδάφισαν την «Κούλα» το 1862 και στη θέση της έχτισαν την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, με χρηματοδότηση των αδερφών Ιωάννη, Βασιλείου & Δημητρίου Παναγιώτου. Το χωριό παρέμεινε βέβαια υπό τουρκική κυριαρχία μέχρι την απελευθέρωση της Ηπείρου κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο (1912-1913). Στα 1919 μετονομάστηκε σε Παλαιόπυργο.
Πού να μείνετε
Ο Παλαιόπυργος δεν έχει αναπτυχθεί τουριστικά κι έτσι δεν διαθέτει πληθώρα υποδομών. Ωστόσο, αν δεν θέλετε απλά να περάσετε για εκδρομή αλλά επιθυμείτε να κάνετε μερικές διανυκτερεύσεις εκεί, θα βρείτε τον Ξενώνα της Αδελφότητας Παλαιοπυργιτών, τον οποίον λειτουργεί η ίδια η κοινότητα. Προσωρινά, ωστόσο, ο ξενώνας είναι κλειστός για λόγους συντήρησης.
Πού να κάτσετε για καφέ, τσίπουρο, φαγητό
Στο χωριό υπάρχει μόνο μία επιλογή: το καφενείο του Αϊ-Γιώργη, πάνω στην επαρχιακή οδό Γεροπλατάνου-Δελβινακίου, το οποίο πήρε το όνομά του από το ομώνυμο ξωκλήσι που βρίσκεται παραδίπλα. Εκεί μπορείτε να πιείτε καφέ, τοπικό πωγωνίσιο τσίπουρο, αλλά και να φάτε μεζέδες ή ό,τι έχει η κουζίνα. Το καφενείο θα λειτουργήσει φέτος κατά την καλοκαιρινή περίοδο.
Τι αξίζει να δείτε και να κάνετε, ερχόμενοι στον Παλαιόπυργο
Παρά το μικρό του μέγεθος και το μη τουριστικό του προφίλ, ο Παλαιόπυργος είναι χωριό με μοναδικά αξιοθέατα, αλλά και με ιδιαίτερα έθιμα. Όπως άλλωστε θα διαπιστώσετε αν έρθετε ως εδώ περιβάλλεται από υπέροχο δάσος, ενώ σε κοντινή απόσταση υπάρχουν καταρράκτες που παραμένουν άγνωστοι στον πολύ κόσμο, καθώς και μονοπάτια που θα προσφέρουν μια ξεχωριστή εμπειρία στους λάτρεις της ορεινής πεζοπορίας.
Η άνοιξη είναι ιδανική εποχή για να απολαύσετε το τοπίο, αλλά και το καλοκαίρι είναι καλή περίοδος, καθώς το χωριό σφύζει από ζωή και διοργανώνει μεγάλο πανηγύρι για τον Δεκαπενταύγουστο. Πανηγύρι γίνεται όμως και το Πάσχα –και, καλώς εχόντων των εξελίξεων με την πανδημία, αναμένεται να ξαναμπεί σε τροχιά κανονικότητας.
Περάστε από τους όμορφους τριπλούς καταρράκτες και το Γεφύρι του Γκρέτσι
Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πηγές, το Γεφύρι του Γκρέτσι δείχνει να είναι χτισμένο ήδη από το 1830, γεφυρώνοντας ένα παρακλάδι του ποταμού Γορμού, ο οποίος πηγάζει από τη Μερόπη, διασχίζοντας το ανατολικό Πωγώνι. Είναι κατασκευασμένο από πέτρα, με μεγάλο τόξο για το είδος του (άνοιγμα 8,30 μέτρα, ύψος 4,5 μέτρα) και αποτελεί αληθινό κομψοτέχνημα της λαϊκής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Είχε όμως και αμιγώς πρακτική χρήση, καθώς στα παλαιότερα χρόνια σύνδεε τον Παλαιόπυργο με τα χωριά Βήσσανη και Δελβινάκι.
Παρά την αυτόνομη αξία του γεφυριού, εκείνο που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη της τοποθεσίας είναι ο τριπλός καταρράκτης που διαμορφώνουν τα νερά του Γορμού και του τοπικού ρέματος Γκουρμπίτσα: διαβρώνοντας δηλαδή το πέτρωμα με το διάβα των καιρών, έχουν σχηματίσει μια υπέροχη τριπλή διάταξη για τα διερχόμενα νερά, διαμορφώνοντας και τις λεγόμενες «οβίρες» (μικρές λιμνούλες) στο μεταξύ τους διάστημα.
Μόλις 500 μέτρα μακρύτερα, εντωμεταξύ, ακολουθώντας το μονοπάτι που θα δείτε εκεί, θα φτάσετε σε έναν παραδοσιακό νερόμυλο, ο οποίος εξυπηρετούσε κάποτε τους κατοίκους του Παλαιοπύργου και της γειτονικής Κάτω Μερόπης. Η κατασκευή χαρακτηρίστηκε διατηρητέα, εντάχθηκε σε ευρωπαϊκά προγράμματα και αναστηλώθηκε, προσφέροντας μια εικόνα βγαλμένη από την καθημερινότητα ενός όχι και τόσο μακρινού, μα οπωσδήποτε περασμένου παρελθόντος.
Πεζοπορήστε στα υπέροχα μονοπάτια, μέσα στην πωγωνίσια φύση
Η βόλτα προς το Γεφύρι του Γκρέτσι είναι εύκολη: περπατώντας από το χωριό θα φτάσετε εκεί μέσα σε 40 λεπτά, απολαμβάνοντας το χαρακτηριστικό δάσος βελανιδιών του γύρω τοπίου. Εκτός από αυτή τη διαδρομή, όμως, ο Παλαιόπυργος προσφέρει και μονοπάτια μεγαλύτερων απαιτήσεων, τα οποία θα απολαύσουν όσοι έχουν εξασκημένες αντοχές και τουλάχιστον μέτρια πεζοπορική εμπειρία.
Ένα από αυτά οδηγεί στο γειτονικό χωριό Δελβινάκι, σε περίπου 4 ώρες, αλλά πιο διακεκριμένο είναι αυτό που θα ακολουθήσετε από την είσοδο του χωριού, κινούμενοι βόρεια: θα σας οδηγήσει στο γραφικό ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, από όπου θα ανηφορίσετε έπειτα προς τα βορειοδυτικά για να συναντήσετε τον αγροτικό δρόμο. Ο τελευταίος θα σας οδηγήσει στην τσιμεντένια δεξαμενή της πηγής Μπιτσικόπουλο, 2 περίπου ώρες αφότου θα έχετε ξεκινήσει από τον Παλαιόπυργο.
Από εκεί δίνεται η δυνατότητα να συνεχίσετε σε ένα μάλλον δύσκολο μονοπάτι με αρκετή και κουραστική ανηφόρα. Σε περίπου 1 ώρα και 45 από το Μπιτσικόπουλο θα έχετε βγει στην κορυφή Μερόπη, η οποία είναι η ψηλότερη (2.197 μέτρα) στο κομμάτι του ομώνυμου βουνού που ανήκει στη χώρα μας –οπότε προσφέρει εκπληκτική θέα. Εκεί θα δείτε ότι μπορείτε και να συνεχίσετε, συστήνεται όμως να σταματήσετε γιατί αν κινηθείτε προς την επόμενη κορυφή Στρακαβέτσι θα μπείτε παράνομα σε έδαφος της Αλβανίας, κάτι που απαγορεύεται.
Κάντε μια βόλτα στο ίδιο το χωριό
Με ιστορία τουλάχιστον 2 αιώνων, ο Παλαιόπυργος σώζει και κάποια παλιά σπίτια, χτισμένα από γκρίζα πέτρα σε παραδοσιακή αγροτική αρχιτεκτονική (διώροφα με τετράριχτες στέγες και αυλές). Η τελευταία εναρμονίζεται πολύ ωραία με το άφθονο πράσινο που περιβάλλει τον οικισμό, το οποίο είναι χαρακτηριστικό του πωγωνίσιου τοπίου. Στο γύρω δάσος δεσπόζουν οι βελανιδιές, ενώ θα δείτε και καστανιές, κάποιους κέδρους, θαμνόδεντρα, ψευτοπλάτανους και μικρούς φράξους.
Αξίζει επίσης να επισκεφθείτε την κεντρική εκκλησία του χωριού, η οποία είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στέκεται εκεί από το 1862, όπως ειπώθηκε και παραπάνω. Μπαίνοντας μέσα, μάλιστα, θα έχετε την ευκαιρία να δείτε τις θαυμάσιες αγιογραφίες που κοσμούν το τέμπλο της. Περιδιαβαίνοντας στον Παλαιόπυργο, τέλος, θα συναντήσετε και κάποιες υπέροχες βρύσες, όπως αυτή του Κολοβού και τη βρύση Νταγιάντα.
Παρακολουθήστε τα «ντολιά», αν βρεθείτε εκεί Δεκαπενταύγουστο
Παραδοσιακά στην Ελλάδα ο Δεκαπενταύγουστος είναι αφορμή για το στήσιμο μεγάλων πανηγυριών, πόσο μάλλον για τους Παλαιοπυργιώτες, αφού η εκκλησία του χωριού είναι της Κοίμησης της Θεοτόκου. Μετά λοιπόν το μεσημεριανό φαγητό στον προαύλιο χώρο της, αρχίζουν τα «ντολιά»: ένα παλιό και ιδιαίτερο έθιμο που εξακολουθεί να επιβιώνει ως τις μέρες μας.
Ένας από τους μεγαλύτερους, λοιπόν, ορίζεται ως «ντολή πασάς». Θα πάρει έπειτα το ποτήρι του με το κρασί και θα το τσουγκρίσει με κάποιον παρευρισκόμενο, συνήθως τον παπά ή έναν ξένο καλεσμένο. Μετά θα πιει τρεις φορές (ή τρία ποτήρια, ό,τι προτιμά) και κάθε φορά θα κάνει μια αφιέρωση σε κάποιον, ζητώντας παράλληλα από τους μουσικούς να παίξουν κάποιο παραδοσιακό τραγούδι. Κατόπιν οι υπόλοιποι αφιερώνουν κι αυτοί κάπου τις ευχές τους, διαλέγοντας παράλληλα τι θα ακουστεί από τους οργανοπαίχτες –με σειρά την οποία ορίζει ο ντολή πασάς.
Το έθιμο αυτό θεωρείται ότι είχε στόχο να επιλύονται αρμονικά όποιες παρεξηγήσεις είχαν δημιουργηθεί ανάμεσα σε συγχωριανούς, σε ένα πλαίσιο γιορτής και ευφορίας για την κοινότητα. Το βασικό πανηγύρι ξεκινάει έπειτα το βράδυ και κρατάει ως τις πρώτες πρωινές ώρες, με αρκετούς από τους κατοίκους να προσέρχονται ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές.
Ο Παλαιόπυργος με τα λόγια του προέδρου της κοινότητας Αναστάσιου Μ. Τζιάκου
Προσπαθώντας να μάθουμε μερικά πράγματα για τον Παλαιόπυργο, επικοινωνήσαμε με τον πρόεδρο της κοινότητας Αναστάσιο Μ. Τζιάκο, ο οποίος προθυμοποιήθηκε να μας συστήσει με δυο λόγια τον τόπο του.
«Σκαρφαλωμένος στους πρόποδες της Νεμέρτσικας –στα «Ριζά», όπως συνηθίζουν να λένε οι ντόπιοι– ο Παλαιόπυργος είναι ένα ορεινό χωριό του Πωγωνίου με μακραίωνη ιστορία. Ένα χωριό ανόθευτο (όπως εξάλλου και όλα τα χωριά του Πωγωνίου), με παρθένα φύση υπό τη σκέπη της Νεμέρτσικας, του βουνού που ενώνει την Ελλάδα με την Αλβανία. Με έναν απέραντο ορίζοντα και θέα το σπάνιας ομορφιάς δρυόδασος του Πωγωνίου και την κοιλάδα του Γορμού, ο Παλαιόπυργος θα μπορούσε χωρίς δεύτερη σκέψη να αποτελέσει προορισμό για τον περιπατητή, τον αναρριχητή ή τον λάτρη της πεζοπορίας. Διασχίζοντας παλιά αλώνια, πετρόχτιστες καλύβες και ξωκλήσια, ο επισκέπτης θα φτάσει στο περίφημο Γεφύρι του Παλαιοπύργου, το μοναδικό στα Βαλκάνια που είναι χτισμένο πάνω σε καταρράκτη. Λίγο πιο κάτω, ο παλιός νερόμυλος και οι διαδοχικοί καταρράκτες καταδεικνύουν ότι η δύναμη του νερού μπορεί να αποτυπώσει μοναδικά έργα τέχνης πάνω στον καμβά της φύσης».
Ο κύριος Τζιάκος μας μίλησε όμως και για ένα πολύ ξεχωριστό κειμήλιο που συνδέεται με το χωριό, τη λεγόμενη «Κορώνα του Παλαιόπυργου». Πρόκειται για ένα «ιδιαίτερα σπάνιο, νυφιάτικο, επιμετώπιο διάδημα του 19ου αιώνα, με σαφείς επιρροές από τη Βυζαντινή περίοδο».
Διαβάστε ακόμα:
Στο ιστορικό Καλπάκι, ακολουθώντας τα χνάρια του ‘40
