Χαιρετίζω την έκδοση του ταξιδιωτικού οδηγού Travel.gr του δημοσιογραφικού ομίλου Πρώτο Θέμα, δηλώνοντας τη χαρά μου για τη συμμετοχή μου στο νέο αυτό εγχείρημα, όπου θα καταθέσω τη δική μου συμβολή στον εμπλουτισμό του με πολύτιμες γνώσεις και εμπειρίες, όπως τις καταγράφω εδώ και χρόνια στην ιστοσελίδα μου greekgastronomyguide.gr.
Από πολύ παλιά, όσο θυμάμαι να ταξιδεύω σε τούτη την ευλογημένη χώρα, η ματιά μου έβγαινε «έξω από το κάδρο», γιατί επίκεντρο της έρευνάς μου ήταν η «αγία καθημερινότητα» των ανθρώπων κάθε τόπου, τα καφενεδάκια, τα ταβερνάκια, τα πανηγύρια, τα τοπικά προϊόντα και οι μικροί παραγωγοί, οι μαγειρικές των νοικοκυριών, οι συνήθειες και τα ήθη που έρχονταν από το παρελθόν, πλούτιζαν το παρόν και αγωνιούσαν να επιβιώσουν στο μέλλον. Η ερευνητική μου προσπάθεια, καταγεγραμμένη στα επτά βιβλία μου και στα αμέτρητα δημοσιεύματά μου, είναι επικεντρωμένη σε χώρους και ανθρώπους που βρίσκονται στο περιθώριο της mainstream τουριστικής προσφοράς, και δεν συμπεριλαμβάνονται στις συνήθεις τουριστικές ή περιηγητικές προτεραιότητες.
Με μεγάλη μου χαρά θα επιχειρήσω να μοιραστώ με τους αναγνώστες του Travel.gr τον πλούτο που ανακάλυψα και που βρίσκεται σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Για τον «ψαγμένο» ταξιδιώτη που επιζητεί την αυθεντικότητα, είναι μια ευκαιρία να γευτεί εμπειρίες και συγκινήσεις, για να γνωρίσει τη χώρα του και να ξανασυστηθεί μαζί της.
Ο τουριστικός οδηγός
Γιατί είναι μεγάλη η ευθύνη ενός τουριστικού οδηγού να περιγράψει τόπους, να βοηθήσει τον κάθε ταξιδιώτη να τους γνωρίσει σε βάθος για να μην μείνει στην επιφάνεια, στις γραφικότητες, στο λεγόμενο couleur local και την φτιασιδωμένη λαϊκότητα.
Ένας ποιοτικός οδηγός για να έχει ουσιαστική προσφορά θα πρέπει να προσφέρει τα κατάλληλα εφόδια, έτσι ώστε το ταξίδι να γίνει με περισσότερη γνώση, και ο ταξιδιώτης να εφοδιαστεί με μεγαλύτερη αντιληπτικότητα, να αποκτήσει μια ανήσυχη ματιά, μια ποιητικότερη θέαση και ετοιμότητα για συγκίνηση, πράγματα που θα εμπλουτίσουν την ταξιδιωτική εμπειρία του με πρόσθετες απολαύσεις και συγκινήσεις.
Ελπίζω και εύχομαι το Τravel.gr να εκπληρώσει αυτές τις προδιαγραφές και να γίνει ένα σημαντικό βοήθημα για την γνωριμία της αυθεντικής Ελλάδας. Επειδή το «ταξιδεύειν» και «ανακαλύπτειν» με διεισδυτική ματιά μια περιοχή δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα, και επειδή όλα χρειάζονται μια παιδεία, θα ήθελα να καταθέσω την άποψή μου για την πολύπλοκη σχέση, αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης, που υπάρχει ανάμεσα στους τόπους, τα τοπία, τους κατοίκους τους, τους επισκέπτες, και τους τουριστικούς οδηγούς, τους πρωταγωνιστές δηλαδή του ταξιδιού.
Στη συνέχεια, θα σχολιάσω τις νέες τάσεις της τουριστικής προσφοράς, και την ευκαιρία που δίνεται στην Ελλάδα να παρουσιάσει τον νέο της εαυτό, μια ταυτότητα που στηρίζεται στην αξιοπρέπεια, την πολιτιστική αυτοπεποίθηση και την ανοιχτοσύνη στα νέα δεδομένα των εποχών και τέλος θα εστιαστώ στον ρόλο της γαστρονομίας στην διαμόρφωση αυτής της ταυτότητας.
Τοπίο και τόπος
«Τοπίο νοείται ένα μέρος μιας γεωγραφικής περιοχής, έτσι όπως αυτό γίνεται αντιληπτό από τους ανθρώπους…». Προχωρώντας τον ορισμό όπως δόθηκε στην ευρωπαϊκή σύμβαση της Φλωρεντίας (2000), μπορούμε να πούμε ότι τοπίο είναι ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνεται ο τόπος από τον εκάστοτε παρατηρητή του, με βάση τα βιώματα, τα ενδιαφέροντα και τις γνώσεις του. Κι αν ο χώρος είναι μια έννοια αφηρημένη, που εμπεριέχει την έννοια της χωριτικότητας και της χωρικότητας, γίνεται τόπος μόνον όταν κατοικηθεί από ανθρώπους, που θα τον «γεμίσουν» με τις δραστηριότητές τους, τις αξίες και τον πολιτισμό τους, με τα συναισθήματα και τα όνειρά τους, αφήνοντας πάνω του το αποτύπωμά τους. Γιατί, κατά πώς έλεγε κι ο ποιητής (Οδυσσέας Ελύτης), «ένα τοπίο δεν είναι όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί κάποιο, απλώς, σύνολο γης, φυτών και υδάτων αλλά η προβολή της ψυχής ενός λαού επάνω στην ύλη.»
Αυτήν την ψυχή, το ήθος και τα δαιμόνια κάθε τόπου θα πρέπει να βοηθήσει ένας οδηγός, που θέλει να σέβεται τον εαυτό του και να παίζει τον ρόλο του, να τα αποκαλύψει στους αναγνώστες του.,
Ο Τόπος και οι κάτοικοι
Κάθε τόπος έχει τη φυσιογνωμία του και τα χαρακτηριστικά που τον κάνουν μοναδικό. Ο τόπος αποτελεί συνάμα και την ταυτότητα, την ατομική και την συλλογική των ανθρώπων που τον κατοικούν. Καθήκον κάθε κατοίκου είναι να βιώνει συνειδητά τον τόπο όπου κατοικεί, να γνωρίζει την ιστορία του, τα τοπία και το μύθο τους, ενώ υποχρέωση κάθε τόπου (των κατοίκων του ως συλλογικότητα) είναι να μπορεί να κωδικοποιήσει τα χαρακτηριστικά αυτά και να τα μεταδίδει στους επισκέπτες του ώστε αυτοί να τον γνωρίσουν βαθιά. Ο κάθε τόπος πρέπει να στέλνει ένα σαφές μήνυμα στους επισκέπτες του ότι πρεσβεύει αξίες που θεωρεί πολύτιμες, όπως το περιβάλλον, η κληρονομιά και ο πολιτισμός του, η γαστρονομία, τα ήθη και τα έθιμά του, και ότι όλα αυτά αποτελούν την ιδιαιτερότητα, την αυθεντικότητα και σε τελευταία ανάλυση την ταυτότητά του.
Γιατί όσο κι αν είναι του συρμού τα περί ιστοριών, αφηγημάτων και storytelling για την ανάδειξή των περιοχών, τίποτε δεν είναι πιο πειστικό από την υπερηφάνεια και την πολιτιστική αυτοπεποίθηση των κατοίκων για τον τόπο τους και τις αξίες του. Όλα όσα είναι προϊόντα μόνο τού μάρκετιγκ και έχουν μια επιφανειακή προσέγγιση, δεν πείθουν και η ζωή τα κάνει να καταρρέουν σαν τραπουλόχαρτα. Ένας τουριστικός οδηγός θα πρέπει να ενθαρρύνει όλες τις απόπειρες των τόπων να κτίσουν τις διαφορετικότητές τους και να παρουσιάσουν ό,τι πιο πολύτιμο και αντιπροσωπευτικό διαθέτουν στον τόπο τους.
Η νέα πολυτέλεια
Στις μέρες μας ο ποιοτικός τουρισμός γίνεται όλο και λιγότερο γρήγορος και περισσότερο ουσιαστικός (conscious και slow traveling), ενώ η δημιουργία και η προβολή εμπειριών είναι το ζητούμενο για τους προορισμούς. Οι σύγχρονοι ταξιδιώτες επιθυμούν να γνωρίσουν πραγματικά τον τόπο που επισκέπτονται, όχι μέσα από την αποστασιοποιημένη παρατήρηση, αλλά συμμετέχοντας σε εμπειρίες με όλες τις αισθήσεις τους.
Οι ταξιδιώτες αυτοί επιθυμούν να ανακαλύψουν τη νέα πολυτέλεια (the new luxury), στις μοναδικές εμπειρίες που τις αναζητούν πίσω από την λαμπερή εικόνα, στην ουσία των πραγμάτων. Ταξιδιώτες που εκτιμούν την διαφορετικότητα, ενδιαφέρονται να γνωρίσουν την κουλτούρα κάθε περιοχής, αληθινούς ανθρώπους και αυθεντικές καταστάσεις. Πέρα από τις εφήμερες αλλά και αναγκαίες απολαύσεις, να τραβήξουν το κουρτινάκι της γραφικότητας που τους περιβάλει και να δουν την ομορφιά και αυτά που κρύβονται πίσω της. Τον μόχθο, τις καταστροφές, τις στερήσεις, τις συγκρούσεις, τα όνειρα και τις πραγματώσεις, τις επιτυχίες και τις ματαιώσεις, όλα τα πράγματα που είναι κρυμμένα στην υλικότητα του χώρου και έχουν διαμορφώσει τον χαρακτήρα του.
Ο Ελληνικός Τουρισμός
Ο Ελληνικός Τουρισμός, με βάση τα δεδομένα που προέκυψαν από την παγκόσμια υγειονομική κρίση, έχει έναν ακόμα λόγο για να δημιουργήσει ένα νέο αφήγημα, όπου θα πρωταγωνιστήσουν, εκτός των γνωστών “θάλασσα, κλίμα, αρχαιότητες”, τα ουσιαστικά συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας μας, αυτά που δίνουν αξία στη ζωή, όπως η αυθεντικότητα, η εγκάρδια φιλοξενία, η υγιεινή διατροφή, η ανακάλυψη του μέτρου, η αποθέωση της μικρής κλίμακας, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει ο Έλληνας τη ζωή, με γενναιοδωρία και ανοιχτοσύνη της ψυχής. Και εκτός των τυπικών επισκεπτών του τουρισμού διακοπών που θα επιλέξουν μακρύτερες διακοπές και λιγότερα ταξίδια, θα πρέπει να δοθεί μάχη για την κατάκτηση «ψηφιακών νομάδων», των ανθρώπων που επιθυμούν να εργάζονται εξ αποστάσεως, (staycations και workcations) και που θα επιλέξουν την χώρα μας για έδρα εγκατάστασης. Και στις δύο περιπτώσεις πάντως, οι μεγαλύτερες διακοπές απαιτούν μεγαλύτερο περιεχόμενο και τον εμπλουτισμό τους με όλο το οπλοστάσιο των εμπειριών που μπορεί να προσφέρει ένας τόπος. Πολιτισμός, φυσιολατρεία, γαστρονομία, βιώσιμη ανάπτυξη, προστατευμένο περιβάλλον, αθλητισμός. Eφ’ όσον οι διακοπές θα επιμηκυνθούν θα πρέπει να είναι ολιστικές και να συμπεριλαμβάνουν αναψυχή, κάθε είδος θεματικού ενδιαφέροντος, αλλά κυρίως μια κοινωνία που ζει σ’ έναν προνομιούχο τόπο και που διακρίνεται για την ποιότητα της καθημερινότητάς της.
Γαστρονομία
Στο σημείο αυτό ο ρόλος της γαστρονομίας μπορεί να είναι καταλυτικός. Γιατί, η γαστρονομία δεν είναι μόνο οι γαστριμαργικές απολαύσεις και ο πολιτισμός της γεύσης. Είναι, με την ευρύτερη ερμηνεία της, «η βαθιά γνώση όλων όσα αφορούν τη διατροφή του ανθρώπου». Είναι η ιστορία της ανθρωπότητας να εξασφαλίσει την τροφή της και ξεπεράσει το πρόβλημα της πείνας. Ο γαστρονομικός πολιτισμός περιλαμβάνει όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες που εμπεριέχουν γνώση, φροντίδα, μεράκι, τέχνη και τεχνική και αφορούν, εκτός του μαγειρέματος, τους τύπους και τις ποικιλίες των καλλιεργειών, τις τεχνικές επεξεργασίας των βρώσιμων προϊόντων, και όλα αυτά τοποθετημένα σ’ ένα πλαίσιο τελετουργικών εκδηλώσεων ηθών, εθίμων.
Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το κύριο πλεονέκτημα της γαστρονομίας βρίσκεται στο γεγονός ότι παραμένει ο καλύτερος τρόπος για να διεισδύσει κανείς στην καρδιά κάθε τόπου, ο πιο σίγουρος δρόμος να γνωρίσει κανείς την αυθεντικότητα και τα «δαιμόνια» του, το ήθος των ανθρώπων του, και να αποθησαυρίσει έντονες εμπειρίες και αξέχαστα βιώματα.
Καλά μας ταξίδια
Όσον αφορά την αφεντιά μου, θα επιδιώξω με τα άρθρα μου να σας ταξιδέψω σε μέρη γνωστά ή άγνωστα, πάντα όμως με μια ανήσυχη ματιά που θα παντρεύει αισθήσεις, τη γνώση και την εμπειρία που αποκόμισα μέσα από τη γνωριμία τους, αλλά και να σας μεταφέρω τη συγκίνηση που ένοιωσα εκεί. Γιατί γνωρίζοντάς τους ουσιαστικά, οι τόποι αποκτούν άλλη βαρύτητα και άλλο περιεχόμενο, και τα τοπία διαστέλλονται.
Θα περιπλανηθούμε στα αρχοντικά της Ύδρας, χωρίς να παραμελήσουμε τον ρόλο των μουλαριών και των αγωγιατών τους, που χάρη σ’ αυτούς επιβίωσε ο χαρακτήρας της Ύδρας. Θα περπατήσουμε μονοπάτια για να ρουφήξουμε τις μυρωδιές της ρίγανης, του θυμαριού, της λαδάνας, του φασκόμηλου, και του λεμονοθύμαρου. Θα γνωρίσουμε τα τοπία της Σκιάθου κάτω από την ποιητική και μαγική ματιά του κοσμοκαλόκερου του νησιού, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Θα νοιώσουμε το πάντρεμα των άγριων βουνοπλαγιών της Αμοργού -φυσικό περιβάλλον των χιλιάδων κατσικιών του νησιού- με τη γαλήνια θάλασσα του «απέραντου γαλάζιου».
Θα ξεφαντώσουμε σε πανηγύρια στα καλοκαίρια των Κυκλάδων. Θα επισκεφτούμε ταπεινά καφενεδάκια, ξεχασμένα ταβερνάκια με μεγαλειώδεις σε προσωπικότητα καφετζήδες και ταβερνιάρηδες που διατηρούν την παραδοσιακή κουζίνα και τα τοπικά φαγητά του τόπου τους: Καραβόλοι σκορδαλιά και κολόπια στην Πάρο, ρόστο, ζούλα, αρσενικό και ζαμπόνι στη Νάξο, λούζα, κοπανιστή, μόστρα και κρεμμυδόπιτα στη Μύκονο, πασά-μακαρούνα και τυρί της πόσιας στην Κω, νούμπουλα, συκομαΐδες, σαλάδα και τα εκ της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας προερχόμενα εδέσματα, παστιτσάδες, σοφρίτα, μπουρδέτα, μπιάνκα στην Κέρκυρα, λακάνη, σουπιόρυζο, πιταρούδια στη Ρόδο, αλλά και γάμπαρες, αυγοτάραχα και χέλια στον Αμβρακικό, γκιουσλεμέδες, σφουγγάτα, χάχλες, σαρδέλες και διάφορα οστρακοειδή στη Λέσβο, ξεροτήγανα, πατατάτο, καβουρμάς στην Αμοργό, φούσκες σπινιάλο, ολούς (μελάνι και αυγά χταποδιού), μυρμιτζέλι και χταποδοκεφτέδες στην Κάλυμνο. Μικρές τοπικές απολαύσεις που συγκροτούνν το σώμα της ελληνικής γαστρονομίας, ένα σώμα με μνήμη, παρόν και μέλλον, ένα συστατικό της ταυτότητας της γαστρονομίας μας αλλά και του εαυτού μας.
Καλά μας ταξίδια!
Γιώργος Πίττας/ greekgastronomyguide.gr
