Δεν είναι πού πας, ούτε ποιος είσαι. Είναι πώς πας και τι θέλεις να γίνεις. Όχι, αυτό δεν το είπε ο Νίκος Καζαντζάκης, αυτό το λέμε εμείς, με έμπνευση από τις παγκόσμιες περιπέτειές του, τις οποίες κατέγραψε σπαρακτικά, μονίμως ερωτευμένος με την περιπλάνηση και την περιπέτεια.
Σε μια ραδιοφωνική εκπομπή το 1954 στο γαλλικό ραδιόφωνο, ο δημοσιογράφος Ρομπέρ Σαντούλ ρώτησε τον Νίκο Καζαντζάκη: «Ποιο πράγμα είχε τη μεγαλύτερη επίδραση στη ζωή σας;» Αμέσως, ο μεγάλος Κρητικός συγγραφέας απάντησε «Τα όνειρα και τα ταξίδια. Ένα αρχαίος Αιγύπτιος είχε πει «Μακάριος ο άνθρωπος που είδε το πιο πολύ νερό στη ζωή του». Βλέπετε, αυτό προσπαθώ να κάνω και εγώ, να δω όσο πιο πολύ νερό και όσο πιο πολύ γη, προτού πεθάνω…».
Το πιο πρόσφατο ταξίδι του Καζαντζάκη που αξιωθήκαμε να κοινωνήσουμε, μιας που πρόσφατα, πριν ούτε 5 χρόνια, ήρθε στο φως, ήταν αυτό στο Άγιο Όρος. Κάτι γνωρίζαμε από τον ίδιο (ιδίως από την «Αναφορά στον Γκρέκο»), αλλά και από την Ελένη Καζαντζάκη, τον Παντελή Πρεβελάκη και τον μελετητή Πίτερ Μπιν.
Όμως, το Ημερολόγιο που είχε κρατήσει από την πρώτη επαφή του με το Όρος παρέμενε ανέκδοτο μέχρι το 2020, που το Μουσείο Καζαντζάκη, στην Κρήτη, όπου φυλάσσεται το Αρχείο Καζαντζάκη προχώρησε στην έκδοσή του.
Ο Καζαντζάκης, στα 31 του χρόνια, γύρευε εναγωνίως απαντήσεις σε βασανιστικά, υπαρξιακής κυρίως φύσης, ερωτήματα. «Εκεί στη μοναξιά του Αγίου Όρους», είχε γράψει ο ίδιος στο «Πιστεύω» του, που είχε δημοσιευθεί ένα χρόνο μετά τον θάνατό του, «σ’ ένα παλιό ερημητήρι απάνω από τη θάλασσα, άρχισα τον καινούργιο αγώνα και πρώτα-πρώτα θέλησα ν’ ασκήσω το κορμί να γίνει υπάκουο στην ψυχή μου». Ο Καζαντζάκης ταξίδεψε το 1914 στο Άγιο Όρος μαζί με το Σικελιανό, τον καλό του φίλο. Έχει ήδη αποκτήσει μια πρώτη πείρα πάνω στη γραφή: αρθρογραφία, θεατρικά έργα, μια πρώτη εμφάνιση στα ελληνικά γράμματα (Όφις και Κρίνο) που δεν περνά απαρατήρητη. Το Αγιορείτικο Ημερολόγιο του Άγγελου Σικελιανού εκδόθηκε το 1988 από το Ίδρυμα Ουράνη, το ημερολόγιο του Νίκου Καζαντζάκη παρέμεινε ανέκδοτο για δεκαετίες. Στο Όρος, ο Νίκος Καζαντζάκης αναζητεί τον Θεό, εκστασιάζεται μπροστά στη φύση, μεταλαμβάνει τη βυζαντινή τέχνη. Με το οδοιπορικό του εκεί βρίσκει την ευκαιρία να μιλήσει για τον ίδιο, για τη μεγάλη περιπέτεια των ιδεών, για τον τρόπο που βλέπει την ελληνική κοινωνία και τον κόσμο, για τη μεγάλη του αγωνία γύρω από το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης και της προσωπικής δικαίωσης. Μέσες άκρες, τα περισσότερα ταξίδια του ο Καζαντζάκης έτσι τα αντιμετώπιζε, ως σπουδή στην ανθρώπινη ύπαρξη.
Η «Οδύσσεια» του Νίκου Καζαντζάκη: μια αέναη περιπλάνηση σε ανθρώπους και χώρες
Από τον Οκτώβριο του 1925, ξεκινά για τον Καζαντζάκη μια μεγάλη περίοδος ταξιδιών σε όλο τον κόσμο, από τα οποία φροντίζει να συλλέγει εικόνες, ιδέες και εμπειρίες. Όλα αυτά τα ενσωματώνει σε κάθε επόμενη επεξεργασία της «Οδύσσειάς» του.
Ως το 1933, επισκέπτεται, τρεις φορές τη Σοβιετική Ένωση και δύο την Ισπανία. Επίσης, ταξιδεύει στην Ιταλία, την Κύπρο, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο και το Σινά, ενώ διαμένει στο Γκόττεσγκαμπ της Τσεχοσλοβακίας για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Παράλληλα, συγγράφει: ποίηση, άρθρα, δραματικά έργα, μυθιστορήματα στα γαλλικά, μεταφράσεις, παιδικά έργα. Είναι ασταμάτητος και πυρετώδης.
Το ίδιο το ταξίδι, για τον Καζαντζάκη, αποτελεί μια διεργασία που, γνωρίζοντάς τον σε διαφορετικούς τόπους και ανθρώπους, τον οδηγεί στην αυτογνωσία, στην υπέρβαση του εγωισμού, στην υιοθέτηση μιας οικουμενικής προοπτικής. Στις χώρες που επισκέπτεται, πηγαίνει παντού και βλέπει τα πάντα: πόλεις, χωριά, εξοχές, μουσεία, σημαίνουσες προσωπικότητες και καθημερινούς ανθρώπους. Κυρίως από αυτούς μαγεύεται και το αποτυπώνει εξαιρετικά τις καταγραφές του. Τα βιβλία του της σειράς «Ταξιδεύοντας» διαβάζονται και είναι απολαυστικά μέχρι σήμερα, παρά το πέρασμα σχεδόν ενός αιώνα.
Τέλη καλοκαιριού του 1926, ο Καζαντζάκης ταξιδεύει για ένα μήνα στην Ισπανία, απεσταλμένος της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος, και παίρνει συνέντευξη από το στρατηγό-δικτάτορα Πρίμο ντε Ριβέρα. Στο επόμενο ταξίδι του, το 1932, μένει αρκετό καιρό στη Μαδρίτη, μελετώντας την ισπανική λογοτεχνία, και μετά το θάνατο του πατέρα του περιηγείται σιδηροδρομικώς τη χώρα. Από τις πιο σημαντικές στιγμές του ταξιδιού είναι η επίσκεψή του στο Τολέδο και η συνάντησή του με την τέχνη του Γκρέκο. Αλλά και η Ιταλία ήταν από τους προσφιλείς προορισμούς του Καζαντζάκη, με την έντονη μεσογειακή ψυχή του, που διψούσε για συνάντηση, για γλέντι και για πένθος. Τον Οκτώβριο του 1926 κάνει το τρίτο του ταξίδι εκεί ως απεσταλμένος της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος. Στη Ρώμη, παίρνει συνέντευξη από το Μουσολίνι και περνάει για λίγο και από την Ασίζη. Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης τον ενέπνευσε σημαντικά και χάρισε στην ανθρωπότητα τον Φτωχούλη του Θεού, ένα πολύ σημαντικό μυθιστόρημα.
Ο Καζαντζάκης, όμως, διατηρούσε μια ιδιαίτερη σύνδεση με την Ανατολή. Στις αρχές του 1927, ξεκινά ένα ταξίδι στην Αίγυπτο και το Σινά, απεσταλμένος της εφημερίδας Ελεύθερος Λόγος. Η μυσταγωγική ομορφιά του Νείλου και ο σκληρός αγώνας των φελάχων τον συναρπάζουν. Επισκέπτεται τις Πυραμίδες και την Άνω Αίγυπτο, το Κάιρο και την Αλεξάνδρεια, όπου έχει μια σημαντική συνάντηση με τον Καβάφη. Τον Φεβρουάριο του 1927, ο Καζαντζάκης πηγαίνει από την Αίγυπτο στο Σινά, όπου μένει μισό περίπου μήνα. Η πορεία στην έρημο, το άγριο τοπίο, το «θεοβάδιστον όρος» που υποβάλλουν το σκληρό πρόσωπο του Θεού της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ το απομονωμένο μοναστήρι, που υψώνεται σαν φρούριο στη μέση της ερήμου, φαντάζει στα μάτια του σαν ένα ακόμη σύμβολο του ανθρώπινου αγώνα.
Ας κρατήσουμε αυτήν την σκέψη του Νίκου Καζαντζάκη για τα δικά μας μελλοντικά ταξίδια κατά νου:
«Το Ταξίδι είναι ένα συναρπαστικό κυνήγι, και βγαίνεις έξω και δε μπορείς να ξέρεις τι πουλί θα σου λάχει. Το Ταξίδι είναι σαν το κρασί, και πίνεις και δε μπορείς να μαντέψεις τι οράματα θα κατεβούν στο κεφάλι σου. Σίγουρα, ταξιδεύοντας, βρίσκεις πάντα ό,τι μέσα σου έχεις. Χωρίς να το θες, από τις αναρίθμητες εντυπώσεις που πλημμυρίζουν τα μάτια σου κάνεις επιλογές και διαλέγεις ό,τι περισσότερο ανταποκρίνεται στις ανάγκες ή στις περιέργειες της ψυχής σου. «Αντικειμενική» αλήθεια υπάρχει μονάχα στους φωτογραφικούς θαλάμους, στις ψυχές που βλέπουν κρύα, χωρίς συγκίνηση, δηλαδή χωρίς βαθιά επαφή, τον κόσμο. Όσοι πονούν κι αγαπούν συνεργάζονται με μυστική επικοινωνία με το τοπίο που βλέπουν, με τους ανθρώπους που σμίγουν και με τα γεγονότα που διαλέγουν. Γι’ αυτό κάθε άρτιος Ταξιδευτής δημιουργεί πάντα τη χώρα όπου ταξιδεύει…».
*Με πληροφορίες και από την ιστοσελίδα του Μουσείου Καζαντζάκη.
Διαβάστε ακόμα:
5 πανέμορφα βιβλιοπωλεία στην Ευρώπη μας βάζουν (ξανά) σε mood ανάγνωσης
8 βιβλιοκαφέ της Αθήνας -Καταφύγια για τα weekends στην πόλη
