Οικογενειακή απόδραση στο Λιτόχωρο, τον Πλαταμώνα και τον Παλαιό Παντελεήμονα

Βόλτες στο Λιτόχωρο

Οι παραδόσεις θέλουν το Λιτόχωρο να είναι χτισμένο στη θέση της μικρής αρχαίας πόλης Πίμπλεια, που βρισκόταν δίπλα στον ποταμό Ενιπέα και καταστράφηκε από τα νερά του. Τον 3ο αιώνα π.Χ. υπαγόταν διοικητικά στο Δίον και αποτελούσε λατρευτικό κέντρο των Πιμπλειάδων Μουσών. Ο σύγχρονος οικισμός δημιουργήθηκε σταδιακά αργότερα, έχοντας την ιδιαιτερότητα να αναδειχθεί σε ναυτικό κέντρο, παρότι δεν βρίσκεται πάνω στη θάλασσα.

Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι στην παλαιοχριστιανική περίοδο έγινε προσπάθεια εκχριστιανισμού της περιοχής, όπου ακόμη επιβίωναν στοιχεία της αρχαίας λατρείας. Κατά την παράδοση, εγκαταστάθηκαν Χριστιανοί από νησιά, οι οποίοι έφεραν μαζί τους ναυτικές γνώσεις και εμπειρία. Ως αποτέλεσμα, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας υπήρχαν στο λιμάνι του Λιτοχώρου δεκάδες ιστιοφόρα πλοία (κατά ορισμένες μαρτυρίες έφταναν και τα 100). Αυτό συνέβαλε στην ευμάρεια του οικισμού κατά τον 18ο και κυρίως τον 19ο αιώνα, καθώς παράλληλα αναπτύχθηκαν η βιοτεχνία, η υλοτομία και το εμπόριο. Η ευγνωμοσύνη των σημερινών κατοίκων προς τους παλιούς ναυτικούς παραμένει εμφανής, με την πλατεία που τους έχουν αφιερώσει, τις επιγραφές και κυρίως με το Ναυτικό Μουσείο, όπου φυλάσσονται σχετικά εκθέματα.

Οι κεραμιδένιες στέγες στολίζουν τον οικισμό, που ήταν προικισμένος με πολλά σπίτια παραδοσιακής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής. Ωστόσο, λίγα έχουν διατηρηθεί ως σήμερα στις παλιές γειτονιές, καθώς τα περισσότερα από τα 500 κτίσματα που είχε κάποτε η κωμόπολη καταστράφηκαν κατά την καταστολή της επανάστασης του 1878 από τα τουρκικά στρατεύματα. Καταστροφές σημειώθηκαν και το 1946, στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου. Τα σπίτια εκείνα είχαν έναν ή δύο ορόφους, τοξωτά υπέρθυρα και σάλες με πολλά παράθυρα. Τα πιο εντυπωσιακά, ηλικίας 100-150 ετών, ανήκαν σε ναυτικούς.

Το περπάτημα στη σύγχρονη κωμόπολη είναι ευχάριστο. Υπάρχει εμπορικός δρόμος με μαγαζιά, καφέ και εστιατόρια, ενώ ανάσες στη μοντέρνα δόμηση χαρίζουν οι μικρές πλατείες (τα λεγόμενα μπαΐρια), το πάρκο «Κατούνια» με τους διάφορους ανδριάντες, το άλσος των Αγίων Αποστόλων και, στο ψηλότερο σημείο, το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία: από εδώ θα απολαύσετε τη θέα σε όλη την περιοχή.

Ιδανικός για τα παιδιά είναι ο χώρος αναψυχής στον Λάκκο, όπου μπορείτε να πιείτε καφέ ή να φάτε. Κάτω από τα πλατάνια, κυλά ο ποταμός Ενιπέας, οπότε οι μικρές βόλτες στην περιοχή είναι απολαυστικές. Τα παλιά χρόνια λειτουργούσε και νερόμυλος (ο οποίος έχει μετατραπεί πλέον σε παραδοσιακή ταβέρνα), καθώς και νεροτριβές. Ένα βυρσοδεψείο, επίσης, έχει αναστηλωθεί: ανήκει σήμερα σε ιδιώτη, μπορείτε όμως να το δείτε κατόπιν ραντεβού. Η διαδρομή πλάι στις όχθες του ποταμού ενώνεται με το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4, το οποίο οδηγεί στα Πριόνια, σε υψόμετρο 1.100 μέτρων.

Εκδρομή στο φαράγγι του Ενιπέα

Εάν επισκεφθείτε το μαγευτικό φαράγγι του Ενιπέα, θα πρέπει να σιγουρευτείτε ότι η κατάσταση του μονοπατιού είναι καλή και ότι τα παιδιά θα μπορέσουν να το διασχίσουν με ασφάλεια, είτε σε ένα τμήμα του είτε σε όλο του το μήκος, το οποίο φτάνει τα 11 χιλιόμετρα.

Αντί να ξεκινήσετε από τη θέση Μύλοι, στην άκρη του Λιτοχώρου, μπορείτε να πάτε με ταξί ή με το όχημά σας στα Πριόνια και να ακολουθήσετε την αντίστροφη πορεία. Στο μονοπάτι η παρουσία του νερού είναι διαρκής. Υπάρχουν συνολικά έξι ξύλινα γεφύρια και η φύση είναι καταπληκτική ακόμα και τον χειμώνα, αν και η καλύτερη εποχή για επίσκεψη είναι η άνοιξη. Θα περάσετε από το ρέμα Καστάνα, θα δείτε ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα καταρρακτών και, στη συνέχεια, το λεγόμενο Άγιο Σπήλαιο, όπου ασκήτεψε ο Άγιος Διονύσιος. Θα συναντήσετε επίσης τον μικρό ναό της Γέννησης του Χριστού και το παλιό υδραγωγείο του Λιτοχώρου, πριν καταλήξετε στους Μύλους και από εκεί στην κεντρική πλατεία της κωμόπολης.

Ένα ακόμα σημαντικό αξιοθέατο της περιοχής είναι ασφαλώς το αρχαιολογικό πάρκο στο Δίον. Τόπος χαράς και παιχνιδιού, από την άλλη, είναι οι μεγάλες παραλίες της Πιερίας, που βλέπουν στο Αιγαίο Πέλαγος: ξεκινούν από το Λιτόχωρο και εκτείνονται για πολλά χιλιόμετρα. Η εικόνα τους τον χειμώνα είναι διαφορετική σε σχέση με το καλοκαίρι, καθώς ο κόσμος είναι λίγος και τα beach bars κλειστά. Έτσι, τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να παίξουν και να περπατήσουν όσο θέλουν, αναπνέοντας τον ζωογόνο θαλασσινό αέρα. Όλοι οι παραθαλάσσιοι οικισμοί (Πλάκα Λιτοχώρου, Λεπτοκαρυά, Νέος Παντελεήμονας, Νέοι Πόροι) προσφέρουν καλές επιλογές για φαγητό, γλυκό ή απλώς για έναν καφέ.

Επίσκεψη στο κάστρο του Πλαταμώνα

Συστήνεται να μην περάσετε με το αυτοκίνητο από την εθνική οδό, απλώς θαυμάζοντας από απόσταση τα πολυγωνικά τείχη με τις επάλξεις και τον εντυπωσιακό πύργο. Αυτή τη φορά, τουλάχιστον, κάντε μια στάση για περιήγηση, γιατί το καλοδιατηρημένο κάστρο του Πλαταμώνα συγκαταλέγεται στα πιο εντυπωσιακά της ηπειρωτικής Ελλάδας. Είναι όμως ταυτόχρονα κάτι περισσότερο από ένα επιβλητικό μνημείο, καθώς στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ολύμπου, κάθε Ιούλιο, φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως συμβαίνει και με το προαναφερθέν Δίον.

Το σημείο όπου υψώνεται ήταν στρατηγικής σημασίας για πολλούς αιώνες, καθώς έλεγχε το πέρασμα από τη Θεσσαλία προς τη Μακεδονία, προσφέροντας προστασία τόσο από τη στεριά όσο και από τη θάλασσα. Σύμφωνα με τις πηγές, εκεί βρισκόταν η αρχαία Ηράκλεια, η οποία συνέχισε να υπάρχει έως τους βυζαντινούς χρόνους. Το όνομα Πλαταμώνας αναφέρεται για πρώτη φορά το 1198, αν και είναι πιθανό να υπήρχε κάστρο των Βυζαντινών ήδη από τον 10ο αιώνα. Μετά τη Δ΄ Σταυροφορία και την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, περιήλθε στη δικαιοδοσία του Βονιφάτιου Μομφερατικού, ηγεμόνα της Θεσσαλονίκης, ο οποίος το παραχώρησε ως φέουδο στον Ρολάνδο Πισσία (Rolando Pisscia). Εκείνος φαίνεται πως το ενίσχυσε ιδιαίτερα, και μάλιστα σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής.

Ωστόσο, οι Φράγκοι δεν έμειναν για πολύ στην περιοχή. Σύντομα το κάστρο πέρασε στα χέρια στρατευμάτων της δυναστείας των Κομνηνών, έγινε μέρος του Δεσποτάτου της Ηπείρου και χρησίμευσε ως φυλακή Φράγκων επί αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου. Τους επόμενους αιώνες, λόγω της στρατηγικής του θέσης, συνέχισαν να το διεκδικούν Οθωμανοί και Βενετοί, οι οποίοι το συντήρησαν, το ενίσχυσαν και άφησαν το δικό τους αποτύπωμα. Στα προεπαναστατικά χρόνια καταλήφθηκε για λίγο από τους Έλληνες, πριν από την τελική εγκατάλειψή του από τους Τούρκους. Το 1941 βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς, στη διάρκεια μαχών με νεοζηλανδικά στρατεύματα.

Η μορφή του κάστρου του Πλαταμώνα είναι χαρακτηριστική της μεσαιωνικής εποχής. Έχει εξωτερικό περίβολο και έναν δεύτερο, που ορίζει την ακρόπολη, την οποία ενισχύει ο κεντρικός πύργος. Ο τελευταίος είναι οκταγωνικός, υψώνεται στα 20 μέτρα και θυμίζει τον αντίστοιχο της Μεθώνης στη Μεσσηνία ή τον Λευκό Πύργο της Θεσσαλονίκης. Στα παιδιά, πάλι, εντύπωση προκαλούν τα κανόνια. Οι αρχαιολόγοι που τα ανακάλυψαν θεωρούν ότι τοποθετήθηκαν στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Έχουν τοποθετηθεί σε ξύλινες βάσεις, ενώ μαζί εκτίθενται και τα μεταλλικά τους βλήματα.

Μάθημα αρχιτεκτονικής στον Παλαιό Παντελεήμονα

Ο Παλαιός Παντελεήμονας, κτισμένος σε υψόμετρο 450 μέτρων στην πλαγιά του Κάτω Ολύμπου, αξίζει να μπει στο πρόγραμμα του ταξιδιού σας, καθώς απέχει μόλις 6 χιλιόμετρα από τον Πλαταμώνα. Είναι κηρυγμένος από το 1986 ως παραδοσιακός οικισμός και τα σπίτια του αποτελούν σπουδαία δείγματα μακεδονικής αρχιτεκτονικής, με τη ντόπια πέτρα του Ολύμπου και το ξύλο να κυριαρχούν. Είναι επίσης ασφαλής για τα παιδιά, αφού τα αυτοκίνητα δεν κυκλοφορούν στα πλακόστρωτα σοκάκια.

Όπως συνέβη σε πολλά χωριά των ορεινών περιοχών της Ελλάδας, ο Παλαιός Παντελεήμονας πέρασε μια περίοδο εγκατάλειψης για τουλάχιστον 30 χρόνια, καθώς οι κάτοικοί του μετακινήθηκαν προς τη θάλασσα, χτίζοντας τον Νέο Παντελεήμονα. Ευτυχώς, από τη δεκαετία του 1980 άρχισε να ξαναζωντανεύει και κατέληξε να γίνει ένας ιδιαίτερα δημοφιλής προορισμός. Κάποια από τα παλιά σπίτια μετατράπηκαν σε ξενώνες, ενώ άλλα αναστηλώθηκαν με τρόπο υποδειγματικό, ώστε να χρησιμοποιηθούν ξανά ως κατοικίες.

Όποιο σοκάκι κι αν ακολουθήσετε, θα σας οδηγήσει στην κεντρική πλατεία με τα μεγάλα πλατάνια και τον ναό του Αγίου Παντελεήμονα. Αν ο καιρός το επιτρέπει, θα καθίσετε στις ταβέρνες και τα καφέ, ενώ στα σοκάκια θα συναντήσετε αρκετά μικρά μαγαζιά με τοπικά προϊόντα και είδη δώρων. Προς τα βόρεια του χωριού, εκεί όπου βρίσκεται το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανατολικού Ολύμπου, ξεκινούν όμορφα μονοπάτια για περπάτημα ή ποδήλατο βουνού. Η περιοχή, άλλωστε, διαθέτει ένα πανέμορφο, πυκνό δάσος, με καστανιές και οξιές.

Διαβάστε ακόμα:

Πόδας: Ένα εμβληματικό ζαχαροπλαστείο στην Κατερίνη και ένα ελληνικό τραγούδι που έγραψε ιστορία

Η Ελλάδα του Κρασιού –Πιερία: Το Κλίμα, τα Οινοποιεία, οι Ποικιλίες, οι Ετικέτες

Ελατοχώρι Πιερίας: Γραφικά μονοπάτια σε ινσταγκραμικούς καταρράκτες