Όταν κάνουν την εμφάνισή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι πρώτες φωτογραφίες από το πλοίο που σχίζει τα κύματα ή αγκυροβολεί στο λιμάνι, ακόμη καλύτερα οι φωτογραφίες από τις παραλίες, έχει σημάνει η έναρξη της ελληνικής καλοκαιρινής περιόδου. Παρότι είναι ακριβοθώρητα τα ελληνικά νησιά, το ταξίδι σε αυτά είναι σταθερά συνδεδεμένο στη συλλογική μας κουλτούρα με την αναγκαία διαφυγή από τη ρουτίνα, τη χαλάρωση, την αναψυχή, το γλέντι.
Οι εικόνες από γλέντια και νησιώτικα πανηγύρια πληθαίνουν και δικαιολογημένα τον Αύγουστο, τον κατ’ εξοχήν μήνα των διακοπών. Εξίσου όμως πολλές είναι οι αφορμές γιορτής και χαράς με στοιχεία παράδοσης στις μικρές κοινότητες όλο τον χρόνο. Μια τέτοια στιγμή γιορτής βιώσαμε στη Νάξο, σε μια οδοιπορική περιήγηση παρέα με την Avis την τελευταία εβδομάδα του Ιουνίου. Αυτή στάθηκε και η αφορμή για την καταγραφή της εμπειρίας μας, που όμως δεν έχει την πρόθεση να αποτελέσει έναν ακόμη ταξιδιωτικό οδηγό για το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων.
Είναι περισσότερο η ανάγκη για καταγραφή όσων είδαμε, κυριότερα των στοιχείων πολιτιστικής κληρονομιάς, υλικών, αυτών που εντοπίζεις σε μνημεία και αρχιτεκτονικά στοιχεία, μα και άυλων, όσων δηλαδή εμπεριέχονται στη μουσική, τις τελετουργίες και τους χορούς. Αυτά τα στοιχεία παρουσιάζουν μια συνέχεια στον χωροχρόνο, που χάρη σε αυτή φαίνεται να αναιρείται το συμβατικό μέτρημα του χρόνου. Μια μόνο συμβουλή μπορούμε να δώσουμε για το νησί: αν θέλετε να το γνωρίσετε σε όλη του την έκταση, θα χρειαστείτε αυτοκίνητο. Δικός μας συνοδοιπόρος και σε αυτή τη διαδρομή ήταν η Avis, καθώς σε αυτό το ταξίδι μας επιλέξαμε την ενοικίαση αυτοκινήτου από τον σταθμό στη Νάξο.
Στις Μέλανες για τη Γιορτή του Κλήδονα
Παρότι η υλική κληρονομιά είναι πιο προβεβλημένη με τα αρχαιολογικά και αρχιτεκτονικά μνημεία, η μη υλική έχει το στοιχείο της ψυχαγωγίας. Στα μη υλικά στοιχεία της κληρονομιάς εντάσσονται τα γλέντια, οι χοροί, τα έθιμα, όπως είναι η Γιορτή του Κλήδονα. Το βράδυ της Δευτέρας στις 23 Ιουνίου βρεθήκαμε λίγα χιλιόμετρα μακριά από τη Χώρα της Νάξου, στο γραφικό χωριό Μέλανες. Ο τοπικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Κούρος ο Έλληνας» διοργάνωσε τον εορτασμό της Γιορτής του Κλήδονα, παραδοσιακό έθιμο που αναβιώνει σε πολλές περιοχές της χώρας κάθε χρόνο στις 23 Ιουνίου, παραμονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.
Σε αυτό το εξαιρετικά ενδιαφέρον έθιμο, καθώς έχει προχριστιανικές ρίζες και ένα παγανιστικό στοιχείο, αλλά γιορτάζεται με αφορμή μια χριστιανική εορτή, το κύριο χαρακτηριστικό είναι το άναμμα εστιών φωτιάς σε διάφορα σημεία του οικισμού, τις οποίες μάλιστα αναζωπυρώνουν πετώντας συνεχώς αντικείμενα. Σύμφωνα με το έθιμο, οι συμμετέχοντες σε αυτό πηδούν πάνω από τις φλόγες διατυπώνοντας ευχές.
Το παγανιστικό στοιχείο εντοπίζεται στην θέση ότι η φωτιά έχει καθαρτικό και αποτρεπτικό χαρακτήρα για το «κακό μάτι», την αρνητική ενέργεια, την αρρώστια. Σύμφωνα επίσης με την παράδοση ο Κλήδονας έχει μια προφητική διάσταση, καθώς αποκαλύπτει στα νεαρά κορίτσια, μέσα από την τελετουργία της μεταφοράς του «αμίλητου νερού», τους μελλοντικούς συντρόφους τους.
Το στοιχείο του «αμίλητου νερού» εκλείπει πια από τον σύγχρονο εορτασμού του εθίμου. Βέβαια το πέρασμα πάνω από τη φωτιά είναι μια ένδειξη τόλμης που για τους νέους μπορεί να συνδεθεί με το ερωτικό στοιχείο, όπως εύστοχα επισήμανε ο κ. Νίκος Κονδύλης, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου «Κούρος ο Έλληνας». Η αδιάκοπη αναβίωση του εθίμου μέσα στα χρόνια συμβαίνει αυθόρμητα και από παλιά στις γειτονιές τόσο στο χωριό Μέλανες, όσο και σε άλλα χωριά της Νάξου, σύμφωνα με τις επισημάνσεις των ντόπιων.
Τα τελευταία χρόνια ο Πολιτιστικός Σύλλογος στις Μέλανες έχει δώσει έναν περισσότερο οργανωμένο χαρακτήρα στον εορτασμό του εθίμου με συνοδεία μουσικών σχημάτων και παραδοσιακής μουσικής. Αλλά το πιο ενδιαφέρον αυτών των εορτασμών είναι τα γαστρονομικά κεράσματα από την κοινότητα, όπου αναδεικνύεται το αίσθημα της προσφοράς, της συμμετοχής και της συλλογικότητας στην αναβίωση ενός εθίμου, συνδεδεμένου με την τοπική ταυτότητα.
Περιήγηση στη Χώρα
Μιλώντας τώρα για την υλική κληρονομιά αυτού του σπουδαίου νησιού με την σταθερή ανθρώπινη παρουσία ξεκινώντας περίπου από το 1600 π.Χ., όπως πιστοποιούν τα αρχαιολογικά ευρήματα, το πιο αναγνωρίσιμο μνημείο της Νάξου είναι η επιβλητική Πορτάρα. Η τεράστια μαρμάρινη πύλη αρχαίου ναού αφιερωμένου στον θεό Απόλλωνα -η ανέγερση του οποίου δεν ολοκληρώθηκε ποτέ- στέκει σε αυτή τη χαρακτηριστική νησίδα από τον 6ο αιώνα π.Χ.
Η δική μας πρώτη χαλαρή βόλτα έως το μνημείο ήταν πρωινή, αν όμως βρεθείς εκεί την ώρα που ο ήλιος δύει, μπορείς να αποτυπώσεις το χαρακτηριστικό ηλιοβασίλεμα της Νάξου, αγναντεύοντας απέναντι την κατοικημένη περιοχή της χώρας με τα λευκά σπίτια καθώς η εικόνα τους περιορίζει τη μονοτονία του γαλάζιου της θάλασσας και του απέραντου ορίζοντα.
Είναι περισσότερο εικόνα ομοιομορφίας, και όχι μονοτονίας ο συνδυασμός του γαλάζιου της θάλασσας με τη χαρακτηριστική κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική των λευκών σπιτιών σε ανάλογους λιτούς γεωμετρικούς σχηματισμούς, με συνηθέστερα τα μπλε ξύλινα παραθυρόφυλλα και τις επίπεδες στέγες, σα να αναπτύσσεται αρμονικά το ένα σπίτι πάνω στο άλλο. Εικόνα επαναλαμβανόμενη που όμως δεν κουράζει, μα γαληνεύει.
Αναλόγως αποφορτιστικά λειτουργεί μια χαλαρή βόλτα στα στενά και δαιδαλώδη πλακόστρωτα σοκάκια της Χώρας, η διαρρύθμιση των οποίων μαρτυρά ακόμα στο παρόν τις συνθήκες ζωής σε προηγούμενους αιώνες. Τότε οι οικισμοί διαμορφώνονταν με γνώμονα την προστασία από τα καιρικά φαινόμενα και τις επιθέσεις από πειρατές. Κι αν σε αυτή τη βόλτα σου χαθείς, γιατί εκτός από ακανόνιστα και δαιδαλώδη είναι και τόσο όμοια τα σοκάκια, άφησε τον εαυτό σου να παρατηρεί.
Πρόσεξε πως σταδιακά αλλάζουν τα αρχιτεκτονικά στοιχεία στον οικισμό ξεκινώντας από την παραλιακή οδό με τα εμπορικά καταστήματα και τις πιο σύγχρονες υποδομές, περνώντας έπειτα στο εσωτερικά κατοικημένο κομμάτι με τα νεοκλασικά του 19ου αιώνα, τα πλακόστρωτα δρομάκια και τις κάμαρες. Κι από εκεί τα σοκάκια ανηφορίζουν, και στενεύουν, τα σπίτια είναι πιο μικρά και λιτά με γουστόζικες ανθισμένες αυλές, καθώς τα μονοπάτια οδηγούν προς το Κάστρο. Το μεσαιωνικό Κάστρο της Χώρας, χτισμένο από τον 13ο αιώνα, αποτελεί τον οικιστικό της πυρήνα, καθώς γύρω και κάτω από αυτό αναπτύχθηκε σταδιακά ο οικισμός. Τα τείχη του ορθώνονται μπροστά σου ενώ ανηφορίζεις και η επιβλητική του είσοδος είναι προάγγελος των μνημείων εντός του Κάστρου, όπως ο Καθολικός ναός, που μαρτυρούν μια πολιτιστική παράδοση 8 αιώνων.
Από τις παραλίες στα ορεινά χωριά
Η πρωτοκαθεδρία ανήκει, όπως είναι φυσικό, στις παραλίες της Νάξου, καθώς στη δυτική πλευρά είναι γνωστές οι πολυσύχναστες παραλίες του Αγίου Προκοπίου και της Αγίας Άννας, η παραλία του Μάραγκα, της Πλάκας και της Μικρής Βίγλας. Όμως, ξεχωρίζει και το ορεινό τμήμα του νησιού που λειτουργεί εξισορροπητικά, με κάποια χωριά να αξίζουν ειδικής αναφοράς και επίσκεψης. Οδηγώντας μάλιστα στους πολύ χαρακτηριστικούς στενούς με διαδοχικές στροφές νησιωτικούς δρόμους, εκτιμήσαμε πολύ την ασφάλεια που μας παρείχε το ηλεκτρικό SUV που επιλέξαμε από τον στόλο της Avis.
Είχε στοιχεία αυθεντικότητας η εμπειρία της επίσκεψής μας στην Απείρανθο, γνωστή τοπικά και ως Απεράθου. Αυτό το καλά προφυλαγμένο χωριό μοιάζει απόρθητο, κατοικείται περίπου από τον 10ο αιώνα και ξεχωρίζει για τα πέτρινα σπίτια με τα ξύλινα παραθυρόφυλλα, τους αμυντικούς πύργους, τα μαρμάρινα λιθόστρωτα δρομάκια και τις καμάρες. Τρυπώσαμε μάλιστα στο βιβλιοπωλείο Καπετάνιος αναζητώντας στοιχεία για την ιστορία του τόπου, καθώς και τις προσωπικότητες που κατάγονταν από εκεί, ξεχωρίζοντας τον Μανώλη Γλέζο, τη χαρακτηριστική φυσιογνωμία της Εθνικής Αντίστασης.
Ανάλογες αμυντικές κατασκευές με αυτές της Απειράνθου, εντοπίσαμε και στο Φιλότι, ένα χωριό με θέση αμφιθεατρική στις πλαγιές του όρους Ζα, που ξεχωρίζει εκτός από την τοποθεσία του και για τη γραφικότητά του στα παραδοσιακά καφενεία και τα καταστήματά του. Παραδοσιακό, μα πιο ανεπτυγμένο το χωριό Χαλκί, το οποίο ήταν η παλιότερη πρωτεύουσα του νησιού, διαφυλάσσει αρκετά νεοκλασικά οικήματα του 19ου αιώνα και ξεχωρίζει για τα μονοπάτια με ελιές και βελανιδιές.
Το βορειοανατολικό τμήμα της Νάξου
Αν και λιγότερο προβεβλημένο αυτό το τμήμα του νησιού, διαθέτει γραφικούς οικισμούς και ενδιαφέροντα υλικά πολιτιστικά στοιχεία. Ο Απόλλωνας, στη βόρεια πλευρά, είναι ένα γραφικό ψαροχώρι που οφείλει το όνομά του σε ιερό του 5ου αιώνα π.Χ. αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα. Το ιερό είναι σε θέση υψηλότερη του οικισμού με αμφιθεατρική θέα προς τη θάλασσα, εκεί όπου επίσης απρόσμενα αντικρίσαμε ένα πελώριο ημιτελές άγαλμα Κούρου, η εικόνα του οποίου προκαλεί δέος. Λέγεται ότι απεικονίζει τον θεό Διόνυσο και χρονολογείται στον 6ο αιώνα π.Χ. Ξεπερνάει τα 10 μέτρα και έτσι όπως κείτεται μέσα στους αιώνες σε θέση οριζόντια δίνει την εντύπωση ότι ο αρχικός λατρευτικός σκοπός της δημιουργίας έμεινε ημιτελής. Στην τοποθεσία μάλιστα εκείνη εντοπίζεται και ένα αρχαίο λατομείο της Νάξου.
Ένα ακόμη ιστορικό κατάλοιπο που μαρτυρά τον ορυκτό πλούτο του νησιού εντοπίσαμε στην ανατολική πλευρά και στο επίσης γοητευτικό μικρό παραθαλάσσιο χωριό Μουτσούνα. Στην αμμώδη παραλία του στέκει ακόμα ένα σκουριασμένο εναέριο τελεφερίκ, αποκαλύπτοντας στον επισκέπτη την μεταφορά άλλοτε φορτίων σμυρίδας, ένα σκληρό φυσικό ορυκτό, το οποίο εντοπίζεται αποκλειστικά στη Νάξο. Γνωστή από τους αρχαίους χρόνους η λειτουργία των σμυριδορυχείων μέχρι περίπου και το τέλος του 20ου αιώνα αποτελούσε σημαντικό κεφάλαιο στην εργατική και πολιτιστική ταυτότητα του νησιού.
Το ταξίδι μας στην Νάξο είχε στοιχεία εμπειρίας η οποία ενισχύθηκε από την ιδιαίτερη πολιτιστική του αύρα, όπου κυριαρχεί η αυθεντικότητα, ο σεβασμός στην παράδοση και η αρχοντιά. Μια πελώρια Πόρτα που σε υποδέχεται στην είσοδο του λιμανιού, ένα Κάστρο από την εποχή των Ενετών, ένα τεράστιο ημιτελές άγαλμα Κούρου που κείτεται ακόμα εκεί, έθιμα μακραίωνα και ιδιαίτερα, παραδοσιακά χωριά και ποιοτικά εδέσματα, ξεχωριστές παραλίες. Η Νάξος είναι πραγματικά ένας αξιοσημείωτος προορισμός που αρμονικά συνδυάζει ιστορία, φύση και γαστρονομία.
Ένας τόπος που μπορεί να προσφέρει αίσθημα γαλήνης και όπου οι φιλόξενοι ντόπιοι σέβονται την πολιτιστική κληρονομιά τους, αυτή που αναγνωρίζουν ως βασικό στοιχείο της τοπικής ταυτότητας. Η παρουσία ανόθευτων και αυθεντικών στοιχείων παράδοσης συνθέτουν ένα νήμα που συνδέει τις ιστορικές περιόδους του νησιού σε μια χρονική συνέχεια. Είναι αυτά τα συστατικά που κάνουν ξεχωριστή τελικά την εμπειρία της επίσκεψης στη Νάξο.
Ένας τόπος που μπορεί να προσφέρει αίσθημα γαλήνης, μαζί με τη φιλόξενη διάθεση των ντόπιων, την ανθρωπιά που αναδεικνύει ο σεβασμός στην πολιτιστική κληρονομιά,, αυτή που οι Ναξιώτες αναγνωρίζουν ως βασικό στοιχείο της τοπικής ταυτότητας τους. Η παρουσία ανόθευτων και αυθεντικών στοιχείων παράδοσης συνθέτουν ένα νήμα που συνδέει τις ιστορικές περιόδους του νησιού σε μια χρονική συνέχεια. Είναι αυτά τα συστατικά που έκαναν τελικά την επίσκεψή μας στη Νάξο ξεχωριστή, στην οποία συνέβαλε και η Avis, συνοδοιπόρος σε κάθε ταξίδι με λύσεις για κάθε ανάγκη μετακίνησης.
Ένας μικρός γαστρονομικός οδηγός:
- Στο Χαλκί το καφενείο «Το σπιτικό» προσφέρει ασυναγώνιστο γαλακτομπούρεκο.
- Στην Απείρανθο να επιλέξετε για φαγητό την ταβέρνα «Αμοργινός».
- Αξίζει μια επίσκεψή σας στο παλαιοπαντωπολείο «Θεωνά» στο Φιλότι, όπως και στο καφενείο του Φασολά και στον «Πλάτανο» για φαγητό.
- Στο παραθαλάσσιο χωριό Απόλλωνας επιλέξτε για φαγητό το «Καλημέρα».
- Στις Μέλανες προτείνουμε την ταβέρνα «Γιώργης».
Creative Director: Χρήστος Τζούτης
Κείμενο: Ευαγγελία Πέττα
Φωτογραφία/Βίντεο: Γιάννης Παπαναστασόπουλος
Διαβάστε ακόμα:
Οι εμπειρίες που αξίζει να ζήσετε στη Νάξο
H άλλη Νάξος: Μια διαδρομή μέσα από γραφικούς οικισμούς
Νάξος: Τα μικρά παντοπωλεία με τις πιο αυθεντικές γεύσεις του νησιού -Πολύχρωμα, παραδοσιακά
