Τα Κύθηρα είναι ένας από τους καλύτερους πεζοπορικούς προορισμούς στην Ελλάδα, χάρη στα μαγευτικά φυσικά τοπία του νησιού, την πολιτιστική κληρονομιά του και το γεγονός ότι έχουν σωθεί πολλά παλιά μονοπάτια.
Υπάρχουν 14 σηματοδοτημένες πεζοπορικές διαδρομές στο νησί που υλοποιήθηκαν από το ΚΙΠΑ (Κυθηραϊκό Ίδρυμα Πολιτισμού και Ανάπτυξης). Επιπλέον, τα Κύθηρα είχαν την καλή τύχη να γίνουν η δεύτερη πατρίδα ενός χαρισματικού Ολλανδού φυσιολάτρη και επιχειρηματία, του Frank van Weerde, ο οποίος από το 2003 μένει μόνιμα στο νησί, μιλάει θαυμάσια ελληνικά και διευθύνει το ταξιδιωτικό γραφείο «Pyrgos House» (www.pyrgoshouse.com) στον Ποταμό. Ο Frank και οι εθελοντές του καθαρίζουν κάθε χρόνο τα μονοπάτια του νησιού, και ανοίγουν διαρκώς καινούρια.
Ο Frank εκδίδει σε πέντε γλώσσες και ενημερώνει κάθε χρόνο (ή όποτε εξαντλείται) τον «Πεζοπορικό Οδηγό Κυθήρων» (διατίθεται στα βιβλιοπωλεία του νησιού ή στέλνεται με αντικαταβολή στο σπίτι σας) με αναλυτικές οδηγίες για 32 επιλεγμένες πεζοπορικές διαδρομές που οδηγούν τα βήματά σας στα ομορφότερα τοπία των Κυθήρων. Αυτό όμως που είναι πραγματικά μοναδικό με το «Pyrgos House», είναι οι εξαιρετικά καλά σχεδιασμένες δραστηριότητες στη φύση που οργανώνει: πεζοπορικές διαδρομές με συνοδό ή χωρίς συνοδό, εβδομάδα συντήρησης μονοπατιών, εβδομάδα άγριας ορχιδέας, εβδομάδα συγκομιδής ελιών, ιστορική ξενάγηση στη Χώρα, εκδρομές με αλιευτικό σκάφος, μαθήματα παραδοσιακών ελληνικών χορών, εργαστήρια μαγειρικής, γευσιγνωσίες ελαιόλαδου, εργαστήριο σαπουνιού, μελισσοκομική εκδρομή, διασχίσεις canyoning με τεχνικό εξοπλισμό, θαλάσσιες εκδρομές με καγιάκ, εκδρομές με mountain bikes ή με ηλεκτρικά ποδήλατα.
Οι ορχιδέες των Κυθήρων
Τα Κύθηρα αποτελούν έναν βοτανολογικό παράδεισο. Συνολικά έχουν καταγραφεί 820 είδη χλωρίδας, εκ των οποίων πάνω από 50 είδη θεωρούνται ενδημικά του νησιού. Ανάμεσα στα αγριολούλουδα που κάθε άνοιξη πλημμυρίζουν τα δάση, τους ελαιώνες και τους θαμνότοπους του νησιού, ανθίζουν πάνω από 50 είδη και υποείδη ορχεοειδών. Έξι από αυτά είναι εξαιρετικά σπάνια και θεωρούνται κρισίμως κινδυνεύοντα. Ο επισκέπτης θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός με αυτά τα αγριολούλουδα που προστατεύονται από την ελληνική νομοθεσία. Δεν τα κόβουμε, δεν τα ξεριζώνουμε για μεταφύτευση, και προσέχουμε πολύ πού πατάμε για να μην τους κάνουμε ζημιά.
Είναι τόσο όμορφα αυτά τα αγριολούλουδα και τόσο συναρπαστική η διαδικασία του εντοπισμού και της φωτογράφισής τους στο φυσικό περιβάλλον τους, που αποτελούν από μόνα τους λόγο για να επισκεφθείτε τα Κύθηρα την άνοιξη. Πολύτιμος βοηθός και οδηγός σας για αυτή την αναζήτηση είναι το βιβλίο «Ορχιδέες των Κυθήρων» της Σταυρούλας Φατσέα, μια εξαιρετικά προσεγμένη επιστημονική έκδοση με εντυπωσιακές φωτογραφίες και λεπτομερείς περιγραφές όλων των ορχεοειδών που έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα στα Κύθηρα. Θα το βρείτε σε όλα τα βιβλιοπωλεία των Κυθήρων (230 σελίδες, κείμενα στα ελληνικά και αγγλικά, τιμή 25,00 ευρώ στην τοπική αγορά, ή αποστολή στο σπίτι σας με παραγγελία στο camarela@otenet.gr). Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει το ιστολόγιο της κας Φατσέα (www.floracytherea.blogspot.com) με πολλές πληροφορίες για τη χλωρίδα των Κυθήρων.
Πεζοπορικές διαδρομές
Μ01: Χώρα – Καψάλι 2 χιλιόμετρα / 1 ώρα 30΄
Μια πολύ όμορφη κυκλική διαδρομή, η πιο γνωστή και περπατημένη από τις σηματοδοτημένες διαδρομές στα Κύθηρα. Ξεκινάει από την ανατολική άκρη της Χώρας, διασχίζει τη γειτονιά του Μέσα Βούργου, κατηφορίζει απότομα μέχρι την πέτρινη γέφυρα στο φαράγγι του Σπαραγγαρείου (όπου υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον αναρριχητικό πεδίο, στα τοιχώματα του φαραγγιού πλάι στην παραλία), ακολουθεί το χωματόδρομο πάνω από τη δεξιά (δυτική) πλευρά του φαραγγιού μέχρι το τέλος του, όπου υπάρχει ένα ξωκλήσι και μια εξοχική κατοικία, και από αυτό το σημείο ξεκινάει το πιο όμορφο σκέλος του, ένα ελαφρώς ανηφορικό μονοπάτι στη δυτική πλαγιά του λόφου του κάστρου, μήκους 700 μέτρων, το οποίο καταλήγει στη Χώρα.
Μ15: Λουραντιάνικα – Καψάλι 4,4 χιλιόμετρα / 2 ώρες
Το μεγαλύτερο μήκος της είναι σε χωματόδρομο (3,6 χιλιόμετρα) και σε άσφαλτο (400 μέτρα). Όμως, αν συνδυάσετε το πρώτο σκέλος της με το πρώτο σκέλος της σηματοδοτημένης διαδρομής Μ11, έχετε μια θαυμάσια διαδρομή πάνω σε μια φυσική «γραμμή» που ενώνει τα Λουριαντιάνικα με το Καψάλι, μήκους 6,5 χιλιομέτρων εκ των οποίων τα 2,5 χιλιόμετρα σε βατό μονοπάτι.
Το πρώτο σκέλος λοιπόν, από τα Λουραντιάνικα, είναι ένα θαυμάσιο μονοπάτι μέσα σε ένα πανέμορφο δάσος κυπαρισσιών. Αυτό το μονοπάτι, μήκους 200 μέτρων, σας βγάζει σε έναν χωματόδρομο. Ακολουθείτε αυτόν το χωματόδρομο προς τα δυτικά και εν συνεχεία προς τα νότια, και μετά από 800 μέτρα θα φτάσετε σε μια διασταύρωση, λίγο βόρεια από το ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννου. Η σηματοδοτημένη διαδρομή Μ15 συνεχίζει προς τα δυτικά, (δεξιά), αλλά εμείς σας προτείνουμε να συνεχίσετε νότια, μέχρι το τέλος του χωματόδρομου, και από εκεί να ακολουθήσετε το μονοπάτι που σας βγάζει στη δυτική άκρη του οικισμού Ξερονιάματα.
Από εκεί κατηφορίζετε στον τσιμεντόδρομο που σας βγάζει στον κεντρικό ασφαλτόδρομο Χώρας-Καλάμου, διασχίζετε το δρόμο, και ακριβώς απέναντι ακολουθείτε το εντυπωσιακό μονοπάτι που θα σας βγάλει στο σπήλαιο και το ξωκλήσι της Αγίας Σοφίας. Από εδώ, ακολουθείτε προς τα νότια και εν συνεχεία προς τα δυτικά τον τσιμεντόδρομο προς τον οικισμό Σπηλίες, και από εκεί το θαυμάσιο μονοπάτι που θα σας βγάλει στο Καψάλι, προσφέροντας εξαιρετική θέα προς το κάστρο της Χώρας.
Μ19: Άγιος Γεώργιος – Αβλέμονας 2,9 χιλιόμετρα/ 1 ώρα 30΄
Αυτή η διαδρομή προσφέρει την ωραιότερη θέα στα Κύθηρα. Μην σκεφτείτε να την κάνετε αντίστροφα (από τον Αβλέμονα προς την κορυφή του Αγίου Γεωργίου) γιατί η υψομετρική διαφορά των 260 μέτρων, ειδικά το καλοκαίρι, αφενός θα σας εξουθενώσει και αφετέρου θα έχετε τη θέα στην πλάτη σας. Βρείτε λοιπόν κάποιον φίλο να σας πάει με το αυτοκίνητο ως την κορυφή του βουνού. Εκεί βρίσκεται το όμορφο ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, που είναι κτισμένο στο σημείο ενός μινωικού ιερού κορυφής, και καθίστε για λίγο εδώ για να απολαύσετε την εκπληκτική θέα προς τον Αβλέμονα, τη νοτιοανατολική ακτή των Κυθήρων και το πέλαγος. Μετά, κατηφορίστε στον τσιμεντόδρομο προς τα νότια, για περίπου 600 μέτρα, ώσπου να συναντήσετε την σηματοδοτημένη αρχή του μονοπατιού που βρίσκεται σε ένα μικρό διάσελο.
Το μονοπάτι είναι καθαρό, βατό και σηματοδοτημένο, και σε όλη την πορεία θα απολαμβάνετε τη μαγευτική θέα προς τα νότια. Μετά από 1,4 χιλιόμετρα το μονοπάτι καταλήγει σε ένα δύσβατο χωματόδρομο, τον οποίο ακολουθείτε για 200 μέτρα προς τα νότια, ώσπου να φτάσετε σε ένα σταυροδρόμι. Εκεί στρίβετε αριστερά (ανατολικά) και μετά από λίγα βήματα θα δείτε τη συνέχεια του μονοπατιού προς τα νότια, σηματοδοτημένη με κόκκινα σημάδια. Σε περίπου 600 μέτρα, έχετε φτάσει στην άκρη ενός τσιμεντόδρομου, και 200 μέτρα παρακάτω βρίσκεστε στα πρώτα σπίτια του γραφικού Αβλέμονα.
Μ31: Ποταμός – Παλαιόχωρα 3 χιλιόμετρα/ 1 ώρα 20΄
Αυτή είναι μια από τις πιο απολαυστικές πεζοπορικές διαδρομές στα Κύθηρα, σε βατό μονοπάτι, χωρίς μεγάλες υψομετρικές διαφορές, που οδηγεί στο πιο ενδιαφέρον ιστορικό αξιοθέατο του νησιού. Από τον Ποταμό ακολουθείτε το στενό ασφαλτόδρομο προς το χωριό Τριφυλλιάνικα. Μόλις μπείτε στο χωριό, θα δείτε δεξιά σας την εκκλησία και ένα μικρό τσιμεντοστρωμένο πλάτωμα. Εκεί, ακριβώς πριν από την εκκλησία, ακολουθείτε τον τσιμεντόδρομο που φεύγει δεξιά (νοτιοανατολικά). Έπειτα από 50 μέτρα, περπατάτε πια σε χωματόδρομο. Ο χωματόδρομος σταματάει στο νεκροταφείο του χωριού μετά από 300 μέτρα.
Το μονοπάτι ξεκινάει πίσω από κάτι θάμνους, αριστερά από το νεκροταφείο, και έχει μπλε κουκίδες για σήμανση, ώσπου να φτάσετε στην Παλαιόχωρα. Θα ανεβοκατεβείτε ομαλά τρεις πλαγιές και θα διασχίσετε δύο ρέματα. Το καλοκαίρι, συνήθως, είναι στεγνά, αλλά την άνοιξη και το χειμώνα το δεύτερο κρατάει λίγο νερό χωρίς αυτό να αποτελεί εμπόδιο. Ύστερα από 1,7 χιλιόμετρα και 45’ πορείας, θα φτάσετε στα εντυπωσιακά ερείπια του κάστρου της Παλαιόχωρας. Επιστρέφετε είτε από το ίδιο μονοπάτι, είτε από το βόρειο σκέλος της διαδρομής Μ31 μέσα από το ρέμα της Σκοτεινής, ή φροντίζετε να έρθει κάποιος φίλος να σας μαζέψει με το αυτοκίνητο, αφού στην Παλαιόχωρα φτάνει και χωματόδρομος.
Μ38 (τμήμα της): Διακόφτι – Αγία Μόνη 2 χιλιόμετρα 1 ώρα
Έχει κοινή αφετηρία με το επόμενο μονοπάτι (Μ37). Στα 300 μέτρα θα δείτε το σκέλος αυτό που «ξεκόβει» αριστερά (δυτικά) από το κυρίως μονοπάτι και ανηφορίζει στην πλαγιά, με κατάληξη το μοναστήρι της Αγίας Μόνης. Όπως και το επόμενο μονοπάτι, έτσι και αυτό αξίζει να το κάνετε αντίστροφα, με αφετηρία την Αγία Μόνη, όχι μόνο γιατί είναι πιο ξεκούραστο έτσι, αλλά και για την ωραία θέα προς το Διακόφτι και το πέλαγος.
Μ37: Διακόφτι – Μνημείο Κολοκοτρώνη 4,1 χιλιόμετρα 1 ώρα 45΄
Ένα πανέμορφο μονοπάτι με ήπια ανηφορική κλίση σε όλο το μήκος του, που προσφέρει μια ξεκούραστη και απολαυστική πεζοπορία. Στη διαδρομή θα συναντήσετε εγκαταλειμμένα κτήματα και πέτρινα σπίτια εκατοντάδων ετών. Σε ένα σημείο, πλάι στο μονοπάτι, η ομάδα που το καθάρισε και το σηματοδότησε, κλάδεψε τα χαμηλά κλαδιά σε μια πυκνή και μεγάλη συστάδα πουρναριών, δημιουργώντας ένα εντυπωσιακό φυσικό στέγαστρο, ιδανικό σημείο για στάση ξεκούρασης. Αν περπατήσετε αυτό το μονοπάτι αντίστροφα, θα απολαύσετε την εξαιρετική θέα προς το Διακόφτι και τη θάλασσα, και στο τέλος θα σας περιμένει η υπέροχη παραλία του Διακοφτιού, με τις ταβέρνες και τα καφέ της.
Μ41: Το φαράγγι του Μυλοποτάμου 4,8 χιλιόμετρα 2 ώρες 30΄
Αυτή είναι η πιο δημοφιλής πεζοπορική διαδρομή στα Κύθηρα, αφού διασχίζει ένα μαγευτικό τοπίο με καταρράκτες, λίμνες με κρυστάλλινα παγωμένα νερά όπου μπορείτε να κάνετε μπάνιο, και εντυπωσιακά λείψανα από παλιούς νερόμυλους και πέτρινα γεφύρια. Η διαδρομή δεν είναι μεγάλη, αλλά θέλει αρκετό χρόνο, αφού το τοπίο θα σας υποχρεώσει να σταματήσετε αρκετές φορές για να το απολαύσετε. Από την πλατεία του χωριού ακολουθείτε τον ασφαλτόδρομο που πηγαίνει βόρεια προς την Παναγία Ορφανή και, έπειτα από περίπου 200 μέτρα, θα δείτε την πινακίδα σηματοδότησης. Ακολουθήστε το κατηφορικό (και γλιστερό) καλντερίμι προς τα ανατολικά (δεξιά σας), το οποίο καταλήγει σε μια τσιμεντοστρωμένη ταράτσα και ένα εγκαταλειμμένο κτήριο.
Αν συνεχίσετε από δω προς τα δεξιά (νότια), σε λίγα μέτρα θα φτάσετε στον πρώτο καταρράκτη και πιο διάσημο καταρράκτη του φαραγγιού, τον καταρράκτη της Φόνισσας ή Νεράιδας, όπου πιθανότατα θα συναντήσετε πολύ κόσμο, γιατί φτάνει και δρόμος ως εδώ (σχεδόν). Αν όμως κατηφορίσετε προς τα αριστερά (βόρεια), μέσα στη ρεματιά, θα ανακαλύψετε πολύ ομορφότερα τοπία, χωρίς πολυκοσμία.
Κατηφορίζοντας, μετά από λίγο θα συναντήσετε ένα τσιμεντένιο αυλάκι νερού πλάι στο μονοπάτι, το οποίο και ακολουθείτε. Σε λίγο θα φτάσετε στο νερόμυλο του Φιλιππή, τον μόνο αναστηλωμένο νερόμυλο του φαραγγιού, όπου επίσης θα συναντήσετε κόσμο (αφού και εδώ φτάνει χωματόδρομος). Από το νερόμυλο κατηφορίζετε προς τα αριστερά (δυτικά), και περίπου 10 μέτρα πριν τη ρεματιά θα συναντήσετε έναν πέτρινο τοίχο και ένα μονοπάτι που χώνεται μέσα στην πυκνή βλάστηση στα δεξιά σας (βόρεια). Ακολουθήστε αυτό το μονοπάτι και από δω και κάτω δεν κινδυνεύετε να χαθείτε, αφού το ίχνος του είναι φανερό και η σηματοδότηση επαρκής.
Θα περνάτε από τη μια όχθη του ρέματος στην άλλη, δίπλα σε ερειπωμένους νερόμυλους και βάθρες, θα περπατήσετε πάνω σε πέτρινες γέφυρες και στο τέλος θα φτάσετε σε ένα σημείο όπου τα νερά της ρεματιάς εξαφανίζονται σε μια καταβόθρα. Εδώ σταματάει το μονοπάτι. Από δω και κάτω το φαράγγι μπορούν να διασχίσουν μόνο όσοι έχουν ειδικό εξοπλισμό και γνώσεις canyoning, για να βγουν στην Παναγία Ορφανή και στην παραλία Καλάμι. Οι υπόλοιποι, είτε επιστρέφετε από το ίδιο μονοπάτι είτε ακολουθείτε ένα άλλο σκέλος του, ανηφορικό, που ξεκινάει (όπως βλέπετε και στο χάρτη) λίγο νοτιότερα από τους τελευταίους νερόμυλους, περνάει από το ξωκλήσι της Αγίας Ειρήνης και καταλήγει στην άσφαλτο, περίπου 300 μέτρα βορειότερα από την αφετηρία αυτής της πεζοπορικής διαδρομής.
Μ38 (τμήμα της): Αβλέμονας – Διακόφτι – Αγία Πελαγία 18 χιλιόμετρα / 6 ώρες 30΄
Αυτή είναι η πιο συναρπαστική πεζοπορική διαδρομή στα Κύθηρα. Καθαρίστηκε πρόσφατα (2018-2019) πάνω στο ίχνος παλιών μονοπατιών αλλά και με πολλά νέα τμήματα που ανοίχτηκαν μέσα από το «τείχος» των πουρναριών που σκεπάζει αυτή την περιοχή της ανατολικής ακτής των Κυθήρων. Το συνολικό μήκος της είναι 18 χιλιόμετρα, αλλά μπορείτε να περπατήσετε μόνο το σκέλος Διακόφτι – Αβλέμονας (5,7 χιλιόμετρα/ 2 ώρες), ή το σκέλος Διακόφτι – Αγία Πελαγία (12,3 χιλιόμετρα / 4-5 ώρες). Η διάνοιξη δυστυχώς έγινε σε μεγάλο πλάτος (τόσο μεγάλο, που το μονοπάτι είναι ορατό από το αεροπλάνο), αλλά το τοπίο που διασχίζετε διατηρεί ανέγγιχτη τη φυσική ομορφιά και την αγριάδα του.
Για τα Κύθηρα, η TERRAIN έχει εκδώσει δύο λεπτομερέστατους πεζοπορικούς χάρτες. Έναν στην κλίμακα 1:35.000 στον οποίο αποτυπώνεται όλο το νησί σε μία όψη του χάρτη, και έναν ακόμα πιο λεπτομερή στην κλίμακα 1:25.000, όπου το νησί αποτυπώνεται το μισό στην μία όψη και το άλλο μισό στην άλλη όψη του χάρτη. Οι χάρτες αυτοί παρουσιάζουν όλα τα μονοπάτια του νησιού, όλα τα αναρριχητικά πεδία, όλα τα φαράγγια με ασφαλισμένες διαδρομές canyoning, όλες τις παραλίες, τα ξωκλήσια, τα μοναστήρια και όλα τα αξιοθέατα, με μέγιστη ακρίβεια. Θα τους βρείτε σε επιλεγμένα καταστήματα στα Κύθηρα και στην Αθήνα, ή μπορείτε να τους προμηθευτείτε εδώ: http://www.terrainmaps.gr/#products.
Μπορείτε επίσης να τους «κατεβάσετε» σε ηλεκτρονική μορφή στο κινητό σας από την ιστοσελίδα της Avenza Maps (www.avenzamaps.com)
Διαβάστε ακόμα:
Ανατολικό Πήλιο: 3 μαγευτικές πεζοπορικές διαδρομές στο βουνό των Κενταύρων
Θάσος: Οι τοπ πεζοπορικές διαδρομές στο καταπράσινο νησί του βορείου Αιγαίου
Τελέθριο: 5 πεζοπορικές διαδρομές στο μαγευτικό βουνό της Bόρειας Εύβοιας
